Klasisizm

Klasisizm, XVII. yüzyılın ikinci yarısında, 1665-1685 yılları arasında, Fransa’da gelişen, daha sonra belli ölçüde Avrupa’da yaygınlaşmasına rağmen tümüyle Fransızlara özgü bir sanat ve edebiyat akımı olarak bilinir. 

Klasisizmi içer￾diği değer ve ölçütlerin ortaya koyduğu “dürüst ve saygın insan” (honnête homme) mükemmelliğin arayışındaki bir estetik anlayışla tanımlamak mümkündür.

“Klasik” sözcüğü, “kullanıma girdiği an￾dan bu yana uzun yıllar geçtiği halde değerinden bir şey kaybetmeyen şey ya da eser” anlamında kullanılır.

Barok sanat anlayışın yıllar boyu yarattığı aşırı bezeme isteği ve bu isteğin ya￾rattığı düzensizliklerden kurtulup, düzenli, tutarlı ve yalın bir sanat anlayışına duyulan özlem ile XVII. yüzyıl Fransa tarihine damgasını vuran XIV. Louis’nin, Fransız sanatçılardan kalıcı ve görkemli sanat yapıtlarıyla kraliyet şato ve saraylarını donatma isteğinden doğar.

Bu anlayışın en üst noktaya ulaştığı dönem, XIV. Louis’nin bizzat tahta geçtiği 1661 yılı ile din savaşlarının yeniden başlamasına neden olan, Protestanlarla bir uzlaşıyı içeren 1598 tarihli Nantes Fermanını geçersiz ilan ettiği 1685 yılları arasındaki dönemdir.

Günümüzde ise “klasik” kavramı, “üzerinden çağlar geçtiği hâlde değerini yitirmeyen şaheserler; bir bilim veya sanat dalında doğruluğu kesinlikle benimsenmiş kurallar, ana dilini en güzel yazan ve kullanan yazarlar ve onların yazdıkları şeyler; okullarda yıllardır değişmeden öğretilen kesin bilgiler” için kullanılır.

Aslında klasisizm, XVII. yüzyılın ilk yarısına ka￾dar egemen olan barok sanat anlayışına karşı uygun bir denge oluşturma hareketidir. Bundan dolayı, daha çok biçimsel ölçütleri ön plana çıkaran klasik yapıtlar, antik dönem yapıtlarının taklit edilmesi ve yeniden yaratılması esasına dayanır.

Her şeyden önce klasik akımın temel amaçlarının başında “hoşa gitmek” ve “eğitmek” vardır.

Aristo’nun Poetika adlı eserinde ciddi bir tür olarak nitelendirilen trajedi için ortaya koyduğu ilkeler, ağırlıklı olarak klasisizmin ilkeleri olarak kabul edilir.

Klasik eserde “ben” nefret edilen şeydir, çünkü yeterince geniş ve soylu bir inceleme alanı oluşturmaz.

Tüm klasiklerin ortak ilkesi: Gerçeklikte var olan ya da var olabilecek şeyleri anlamak ve kavramaktır.

Klasik yazarları taklit etmek esastır. Onların taklidi aynı zamanda doğanın taklidini gerektirir, çünkü Eskiler de saf ve nesnel olduğu için doğayı taklit etmişlerdir: Molière: “İnsanları resmettiğiniz￾de onları doğaya göre resmetmek lazım”, der (Ka￾dınlar Mektebi,1663). Ancak onların, ele aldıkları izlekler ve başyapıtlarıyla taklit edilmeleri gerekti-gerektiğini de vurgular.

Boileau’ya hak ettiği değeri kazandıran onun 1674 yılında yayınlattığı dört bölümlük, toplam￾da bin yüz kadar dizeden oluşan Şiir Sanatı adlı eseridir.

Klasisizmin ilke ve kurallarıyla kendini en iyi gösterdiği temel alan tiyatrodur.

Klasik komedinin tek temsilcisi konumundaki Molière (asıl adı Jean-Baptiste Poquelin’dir) (1622-1673), Fransız komedisini soylu bir tür olarak göstermek için Latin yazarlar Plaute ve Térence’ın kome￾dilerinden, İtalyan farslarından, İspanyol tiyatrosundan Lope de Vega ve Calderon’dan esinlenir.

Bir trajedide entrikanın farklı aşamalarını işle￾yecek ve seyirciye gösterecek şu bölümler olmak durumundadır:
• Olay ya da entrikanın ortaya konduğu serim bölümü,
• Entrikanın içinden çıkılmaz hal aldığı düğüm bölümü,
• Mutlu ya da mutsuz biçimde sonuçlanançözüm bölümü.

L’abbé d’Aubignac’ın belirlemiş olduğu, an￾cak Boileau’nun Şiir Sanatı adlı eserinde dizelerle
trajedinin kuralları olarak ortaya koyduğu, klasik
trajedi için vazgeçilmez olan bu kurallar şöyledir:
• Üç birlik kuralı
• Görgü kurallarına uygunluk kuralı
• Gerçeğe benzerlik kuralı

İtalyan Lodovico Castelvetro (1505-1571) gibi Aristo’nun yorumlayıcıları, Aristo’nun Poetika adlı
yapıtına dayanarak estetik bir öğreti oluşturmaya girişirler ve ayrıcalıklı türü trajedinin olduğu bu
öğretinin kurallarını oluştururlar. Yapılmak istenen şey, sahnede olabildiğince gerçekliğe yaklaşmaktır.
Kural olarak konulan üç birlik kuralı da bunu gerçekleştirmek amacına yöneliktir.

XIV. Louis döneminin tanınmış mektup yazarları olarak karşımıza Retz Kardinali, La Rochefoucauld,
Mme de Sablé, Madeleine de Scudéry, Mlle de Montpensier, Bussy-Rabutin, Mme de La Fayette çıkar.

Klasisizm yalnız edebiyat alanında değil, resim, heykel, mimari ve felsefe alanında da kendini gösteren
bir kültürel harekettir.