Orta Çağ, Rönesans, Reform, Hümanizm

Orta Çağ, 476 yılında Batı Roma İmparatorluğunun çöküşüyle başlar.

IX. yüzyılda Fransa kralı Charlemagne'ın okullarda öğretilmesini istediği yedi dal gramer, astronomi, müzik, hitabet, mantık, aritmetik, geometridir.

Orta Çağ felsefesinde nominalizmin kurucusu Roscelinus'dur.

Ampirizmin öncüsü olan Ockhamlı Guillaume, içgüdüsel bilgi ile soyut bilgi arasındaki ayırımı yapar.

Skolastik düşüncenin temellerinden biri, İskenderiye’de İbraniceden Yunancaya çevrilmiş olan ve 72 kişilik çevirmen kadrosu ve 270 yılında çevrilmiş olmasından dolayı Yetmişler İncili olarak bilinen İncil’in incelenmesidir.

Orta Çağ edebiyatında ağırlık olarak kendini gösteren iki şey vardır: Derebeylik sistemi ve din.

1450 yılında Gutenberg’in matbaayı resim baskı kalıplarından esinlenerek icat etmesi sonucunda kısa sürede yaygınlaşan matbaa, kitap ve metinlerin çoğaltılmasında ancak XV. yüzyılda devreye girmiş olur.

Şövalyeliğe özgü büyük serüvenler ve derebeylik sisteminde karşılaşılan şövalye
aşkının anlatıldığı kahramanlık destanları ve aşk anlatıları “roman” ya da “romans” adıyla yaygınlaşır.

Kahramanlık destanlarının konuları tarihseldir, yüceltme ve fantastik öğelerle desteklenerek, yaşamış kahramanların öykülerini anlatırlar. Bütün bir ulusun dinsel duygularını, yurtseverliğini dile getirirler.

İlk olarak Güney Fransa’da ortaya çıkan saray romanları ve lirik şiirler dahi sonra ülkenin kuzeyine ve oradan diğer Avrupa ülkelerine sıçrarlar.

Kelt mitolojini kaynak olarak kullanarak yazılmış romanlardır. Olağanüstü güçleri bir anda harekete geçiren, tılsım ve büyünün hüküm sürdüğü Britanya coğrafyasında geçmiş serüvenlerin anlatımını içerirler.

Kasabalarda “taşlama” ve “kaba güldürü”ler dönemin beğenilen türleridir. Bu türler içinde “fablio” (fr. fabliau) denen ve sokaklarda, meydanlarda genellikle hayvan kılığı ya da davranışlarıyla, bir tiyatro oyunu gibi, oynanan “manzum masal” türü en fazla rağbet gören yergisel türüdür.

Bu oyunlarda amaç, Latince yazılmış İncil’i ve din adamlarının vaazlarında kullandıkları temaları anlamakta güçlük çeken cemaate, içeriği göstererek daha iyi anlatmak, onları daha iyi birer dindar yapmak için etkilemektir. Dünyanın yaratılışı ve Kıyamet Günü gibi izlekler bu tür dinsel tiyatro gösterimlerinde sıklıkla sergilenen konulardır.

1313 yılında Floransa’da dünyaya gelen Giovanni Boccaccio, Dante ve Petrarca’yla birlikte İtalyan edebiyat geleneğinin ve hümanist kültürün en tanınmış simalarındandır.

Rönesans, XIV. yüzyılda İtalya’da başlayan ve XV. yüzyılda hızlanarak büyüyen, XVI. yüzyılda zirveye ulaşan, geniş kültürel bir harekettir.

Antik Yunan ve Latin düşünce ve sanatlarına geri dönüşün teşvik ettiği bir entelektüel gelişmedir.

Rönesans, ilk olarak, Medici Ailesinin hükmettiği Kuzey İtalya’daki Floransa’da ortaya çıkar, burada doğup gelişmesine Medici Ailesinin parasal destek sağlayıp yaptırdığı saraylar, kiliseler, freskler, heykeller gibi sanat ve mimari öğelerin katkısı büyük olur.

Rönesans mimarisinin kurucuları Brunelleschi ve Alberti'dir.

XIII. yüzyıl sonrasında ticarette en etkin rolü oynayan İtalya’daki Venedikli ve Cenevizli tüccarların sürekli genişleyen ticaret filolarından sağladıkları gelirler, öncelikli olarak Venedik, Floransa, Cenova ve Pisa gibi şehirlerinin görünümlerinin değişmesine yansır.

Rönesans’ın etkileri, Fransa benzeri bir yaygınlıkla, İspanya, Hollanda, Almanya ve İngiltere’de bilhassa sanat ve mimaride kendini gösterir. Rönesans sanatından etkilenen sanatçılar, bu ülkelerde de görkemli saray, şato ve katedrallere imza atarlar.

Antik kültürün Yunan ayağı sanat ve mimaride etkisini gösteremezken, edebiyat ve felsefede etkili olur. Buna karşılık Latin ayağı resim, heykel ve mimaride ağırlığını ortaya koyar.

Trento Konsilinde alınan reform kararları doğrultusunda Roma Kilisesi tarafından teşvik ve destek gören, dinsel izleklere yer veren ve ayrıntılarıyla insanları büyüleyen sanat türüdür. Düzgün hatları olmayan ve aşırı süslemelere yer veren bu sanatta, bol miktarda melek, şeytan gibi motiflerle azizlerin heykelcikleri bezeme amacıyla kullanılır.

Reform, XVI. yüzyıl Avrupa’sında Protestan Kilisenin ve Protestan inancın ortaya çıkmasını sağlayan “dinde yenileşme hareketi”nin adıdır.

Hıristiyanlık dinine aykırı bir tutumu karşısında, bir kimseye Katolik Kilisenin
yetkili organlarınca verilen “din kardeşliğinden ve kiliseden çıkarma” cezası.

Katolik ve Ortodoks mezhepleri yanında Protestanlık, Kalvenizm ve Anglikanizm mezhepleri ortaya çıkar.

Hümanizm, Orta Çağ’ın sonunda Avrupa’nın yaşadığı Yüzyıl Savaşları, salgın hastalık ve kıtlıklar gibi büyük krizlerden sonra, XV. ve XVI. yüzyıllarda Avrupa’da gerçekleştirilen yeni bir açılım sonucunda varılan entelektüel dünya görüşü ve yaşam biçiminin adıdır.

“İnsan, insan olarak doğmaz, insan haline gelir” (Çocukların Eğitimi Hakkında, 1512) diyen Erasmus, bireyin insan niteliğini ancak eğitimi ve gramer, belagat, ahlâk, felsefe, şiir gibi insani bilimleri öğrenmesiyle kazanabileceğine vurgu yapar

“İsa’nın askerleri” olarak bilinen, 1534 yılında kurulmuş, Katolik dinin yaygınlaşmasında misyonerlik faaliyetleri yapan, bu amaçla eğitim ve okullaşmada aktif rol oynayan Katolik Cizvit Tarikatının üyeleri.

Dini Aziz Barthélémy gününün gecesinde Paris’te Katolik asilzadelerin Protestan
evlerini basıp Protestanları öldürmesiyle başlayan, sonrasında pek çok kente yansıyarak onbinlerce kişinin öldürülmesine neden olan katliam.

Tiyatro sanatına yeni psikolojik bir gerçekçilik ve derinlik kazandıran, insanlığın zenginlik ve çeşitliliğini gösteren yüzlerce hayat ve insan karakteri yaratan İngiliz oyun yazarıdır.