Yunan ve Latin Edebiyatı

En genel çizgilerle, sanayi toplumu öncesinde Batı’nın anlamlar dünyasını kuran üç sacayağı olduğu söylenebilir: Yunan-Roma dünyası, Orta Çağ feodal hukuku, Yahudi-Hıristiyan geleneği.

Avrupa’nın sanatında, edebiyatında, düşünce tarihinde, tek kelimeyle yüksek kültürünün biçimlenmesinde, İÖ 8. -İS 6. yüzyıl arasında 1400 yıl sürmüş Yunan-Roma dünyası ayrıcalıklı bir yer tutar.

Yunan edebiyatının en eski örneği, Batı edebiyatının da kurucu metni olan Homeros Destanı'dır.

İlyada, Yunanistan’dan gelen Akha beylerinin müttefik ordularının dokuz yıldır kuşatması altında olan Troya’da geçer.

Odysseus ölüler ülkesine inip geri gelen birkaç ölümlüden birisidir, diğeri dünyanın hem en eski hem de en güzel edebiyat ürünlerinden olan Sümerlerin Gilgameş Destanının kahramanı Gilgameş’tir.

Yazılı kültür ürünü destanlarda, örneğin en büyük Roma destanı Vergilius’un destanında Roma’nın yüceltilmesi, Dante’de dinsel kaygılar bulunurken Homeros destanının odağında sadece dramatik eylem bulunur.

Şiir geleneği Yunanlılara insan idealleri, ifade biçimleri, düşünme tarzı dağarı sağlamıştır. Zaten İÖ 5. yüzyıla yani Klasik çağa kadar bir düzyazı geleneğinin varlığından söz edemeyiz.

Adıyla sanıyla bildiğimiz ilk şair Hesiodos’tur. İÖ 8. yüzyıl sonu ile İÖ 7. yüzyıl başında yaşadığı sanılır.

Aşağı yukarı İÖ 7 ile İÖ 5. yüzyıl arası Yunan arkaik çağı diye adlandırılır. İÖ 5-4 yüzyıl dönemine de Klasik çağ denir

İskenderiye kütüphanesindeki edebiyat bilginleri, filologlar lirik şiir terimini lir çalgısı eşliğinde seslendirilen şiirler için kullandılar, onlardan önce buna ezgili şiir denirdi.

İyon adası Sisam’dan Güney İtalya’ya göçüp izleyicileriyle bir koloni kuran Phytagoras (ya da Pisagor İÖ 582-496) evreni bir uyum olarak kavradı, sayılar arasındaki oranlarla her şeyin açıklanabileceğini öne sürdü.

Yazıları bugüne en fazla ulaşan Sokrates öncesi filozof İyonyalı Demokritos’tur
(İÖ.460-370).

Fidias en büyük klasik sanatçıdır. Parthenon’un bezemelerini, kabartmalarını, dev altın-fildişi heykelini yapmıştır. 

Aiskhylos'un  adlarını bildiğimiz 90 oyunundan Roma çağında okullarda okutulmak üzere seçildiği için 7 tanesi bugüne kalabilmiştir.

Yeni komedyanın eldeki eksiksiz tek örneği Menandros’un (İÖ 342/41) Türkçeye Huysuz Adam diye çevrilmiş oyunudur.

Bodrumlu olup Atina’da yaşamış olan Herodotos (İÖ 484– 425) daha önce araştırma anlamına gelen historia sözcüğüne tarih araştırması anlamını vermiştir,
eksiksiz kalan kitabının adı budur. Cicero onu boşuna ‘‘tarihin babası’ ’diye nitelendirmemiştir.

Protagoras’ın “insan her şeyin ölçüsüdür” düsturu dünya görüşlerini özetler.

Alfred North Whitehead, “Bütün Batı felsefesi Platon’a düşülen dipnotlardır,” derken haklıdır.

Platon akıl yürütmeyle dile getirilemeyecek bazı görüşlerini mesellerle, uydurdu-
ğu mitoslarla aktarır. Bunların en ünlüsü Cumhuriyet/ Devlet yapıtındaki mağara meselidir.

Aristoteles “sıradan olmayan birisinin eyleminin ağırbaşlı anlatımı” diye tanımlıyordu tragedyayı, bu eylemle bizdeki korku ve dehşet duygularından arınırız diyordu.

Argonautika (Argo Gemicileri Destanı). Konusu, Akhalı beylerin Yunaneli’nden Gürcistan’daki efsanevi altın postu ele geçirmek üzere denizde yaptıkları serüven
dolu bir seferdir.

En eski Latince metinler, İÖ 5. Yüzyıl ortalarından anlaşılması çok güç yasalardır.

Hakkında yüzyılın ilk yarısında yaşadığından başka bir şey bilmediğimiz Lucretius’un Evren’in Yapısı (De Rerum Natura) şiiri eldeki en eski, eksiksiz Latince şiirdir.

Augustus dönemi edebiyatın altın çağının kuşkusuz en büyüğü, günümüze kadar Avrupa edebiyatında da en saygın yere sahip olmuş Vergilius’tur.

Plotinos (İÖ 3. yüzyıl başı ) ise Platon’u gizemcilikle bağdaştıran, son büyük pagan felsefe okulu kurucusu idi.