BATI EDEBİYATINDA AKIMLAR I - Deneme Sınavı - 35

Théophile Gautier, diğer seçeneklerdeki şairlerin öncülüdür.

Romantizm 19. yüzyıl başında Fransa, Almanya ve İngiltere’de klasisizme tepki olarak ortaya çıkan, insanın duygu tecrübesini, ilhamı, sanatçıyı ve sanatçı dehasını merkeze alan; başlıca nitelikleri melankolik duyarlılık, duygusal din anlayışı, doğaya yöneliş, yerlilik ve millilik olan bir edebiyat akımıdır.

Maksim Gorki realizmin temsilcilerindendir.

1820’den itibaren romantiklerin ortaya çıkışı insan tabiatı karşısında bir çeşit dengeyi savunmaları bakımından önemlidir. Onlar “Düşünüyorum öyleyse varım.” yerine “Düşünüyor ve hissediyorum öyleyse varım.” demeyi daha doğru buldular. Böylece zıtlar arasında bir denge kurmak istiyorlardı. Zıtların birliği düşüncesi romantizmin en temel ilkesi olarak sonraki senelerde birçok romantik metinde, değişik biçimlerde görülecektir. Romantizm Fransa dışındaki Avrupa ülkelerinde farklı yönleriyle etkili olur. Bu yüzden Fransız, Alman ve İngiliz romantizmi birbirinden farklıdır. Örneğin Fransız romantizminde duygusal derinlik ve insanın yaratıcılığı önemli iken İngiliz romantizminde tabiat, Alman romantizminde ise felsefi derinlik ön plana çıkar.

Corneille, Moliere, Racine klasizm akımın önemli temsilcilerindendir.

Vatan yahut Silistre, ele aldığı konu, konunun işlenişi, kahramanların davranışları ve düşünceleri, piyesin tekniği gibi bakımlardan romantik edebiyatın bizdeki ilk örneğidir.

Romantik sanatta sanatçının konumu son derece merkezidir. Sanat klasisizmde olduğu gibi bir yansıtma değil, bizzat sanatçının dehasından doğan bir yaratımdır. Sanatçı özel ve seçilmiş bir kimsedir; sanatı sanat yapan onun görme biçimleridir.

Şiirleri, romanları ve piyesleri yanında düz yazıları da bulunan Hugo’nun Sefiller adını taşıyan romanı dünyaca tanınmıştır.

Alexandre Dumas (Baba) (1802-1870): Eserleri dünyanın birçok diline çevrilen romantik Fransız yazarlarındandır. Babası bir asilzade generalken, annesi siyahi bir köledir. Belçika, Rusya ve İtalya’da yaşadı. 1864’te Paris’e döndü. Monte Kristo Kontu, Üç Silahşörler ve Demir Maskeli Adam en çok bilinen macera romanlarındandır. Alexander Dumas sadece romanlar kaleme almadı, aynı zamanda piyesler de yazdı.

Romantikler kâinatta her şeyin zıddıyla birlikte bulunduğunu savunurlar. Hem dış dünyada hem de insanın iç dünyasında daima zıtların savaşı söz konusudur. İyi ile kötü, güzel ile çirkin, akıl ve duygu iç dünyamızda hep kavga halindedir. İnsanın bu kavga karşısındaki durumu sanat eserinin konusudur.

Alphonse de Lamartine romantizm akımına bağlı iken diğer sanatçılar realizm akımına bağlıdırlar.

Emile Zola (1840-1902): Fransız romancı, eleştirmen ve düşünce adamı Zola, Natüralizmin kurucusudur. “Deneysel Roman” eseriyle natüralizmin temel ilkelerini saptayan yazar bu ilkeleri Rougon ve Macquart ailelerinin beş kuşak boyunca hayatını anlattığı Rougon-Macquart’lar serisinde uygulamaya çalışır

Natüralizm, 19. asrın başından itibaren gelişen realizmin, devamı niteliğindedir. 1870’lerden sonra güzel sanatlarda, özellikle tiyatro ve roman sahasında Darwinci doğa yönteminin ilkeleri ekseninde gelişir.

3. İnsanın Fizyolojisi ve Çevre İçinde İradesiz Bir Varlık Olarak Görülmesi: Natüralizm, Aydınlanma Çağı’nın sınırlı olmasına rağmen aklıyla ve eğitimle kusursuzluğa erişip ruhunun kurtuluşunu sağlayabilen insanı yerine, evrimin daha ilk basamaklarında içgüdülerinin çoğunu kaybetmiş, fakat bu eksikliği giderecek akla erişememiş insanı sanata konu eder. Natüralizmin insan kavramı, romantik insan kavramına da karşıdır.

Determinizm, dilimizde “belirlenimcilik” ve “gerekircilik” terimleriyle de karşılanır.

Temelleri her şeyin özünü atom olarak gören Demokritos (MÖ 460-370) gibi ilk çağ atomcularına kadar giden determinizm, Pierre-Simon Laplace (1749-1827) tarafından 18. yüzyılda klasik biçimiyle kuramlaştırılmıştır.

Determinizm, ahlaki ve insani seçimler de dâhil olmak üzere bütün olayların önceden var olan nedenlerce belirlendiğini ileri süren ve iradeyi reddeden felsefi kuramdır. Bütün olgu ve olayların nedensellik içinde geliştiğini ileri sürer.

Her felsefi ve edebî cereyan temellerini kendinden önceki onlarca yıllık birikim üzerine kurar. Ayrıca bir akımın doğmasında sosyolojik, psikolojik, siyasal ve kültürel çok çeşitli sebepler olabilir. Natüralizmin de doğuşunu sağlayan önemli felsefi ve bilimsel cereyanlar vardır. Bunlar arasında determinizm ve Darwinizm öne çıkanlardır.

Parnasizm, realizm ve natüralizmin şiirdeki yansımasıdır. 1850’lerden itibaren Fransız romantizminin kesinlikten, nesnellikten uzak ve aşırı duygusal diline karşı bir tepki olarak doğmuştur.

Ritim ve Ahenk: “Uyakların zenginliği, ses öbekleşmesi, dizem yapılarıyla bir araya gelince Parnas okulunun en belirgin niteliklerinden olan müzikalite gerçekleşmiş olur” (İnal, 1983, 92). Parnasyen şiirdeki biçim mükemmelliğinin temelinde plastik sanatlardaki kontrast oluşturma gerçeği yatar. Bunun için Parnasizmde modern şiirde ya da sembolist şiirde olduğu gibi kendiliğinden gelişen bir iç ahenk yoktur. Dış yapıda önceden tanımlanmış sekanslar üzerine kurulan ve yüzey yapıda belirgin bir şekilde ortaya çıkan ritim vardır. Bu durum aslında gazel, kaside, sone, terza-rima, her ne olursa olsun önceden sınırları belirlenmiş kalıpların içinde şiir yazmanın doğal sonucudur. Şairden bağımsız önceden belirlenmiş bir kalıp vardır ve şair, bu kalıbı yeni sözcüklerle doldurur.