BASIN FOTOĞRAFÇILIĞINDA YENİ YÖNELİMLER

Geçmişe bakıldığında haber aktarım aracı olarak fotoğraf kullanımının işlevselliğini ve anlamını yitirdiğinin ilk kez bugün savunulmadığı görülecektir. Sinemanın
ve özellikle televizyonun yaygınlaşmasından sonra da benzer öngörülerde bulunulmuştur. Ancak zaman içerisinde sinemanın da televizyonun da ne birbirine ne de
haber aktarım aracı olarak fotoğrafa alternatif olmadığı anlaşılmıştır. Tersine, bunların birbirini bütünleyen araçlar olduğu eşzamanlı olarak deneyimlendikçe daha iyi
anlaşılmıştır. Örneğin bugün, televizyon ve fotoğrafın haber aktarırken birbirlerine
olan üstünlük ve eksiklikleri yoğun olarak tartışılan konular olmaktan çıkmıştır. Öte
yandan, başlangıçta basın fotoğrafının sonunu getireceği sanılan yeni teknolojilerin
basın fotoğrafının yerini tamamen alamadıkları; basın fotoğrafının önceden üzerinde durulmamış güçlü yönlerinin ayırt edilmesini sağladığı da savunulabilir. Başka
bir deyişle, sinema da televizyon da basın fotoğrafını öldürmemiş, tersine güçlendirmiştir. Günümüzde basın fotoğrafı geçirdiği sayısız evrimlerden birini daha yaşamaktadır. Yeni tartışmalar, sayısal teknoloji ve internet başlıkları altında gerçekleşmektedir. Akılcı bir değerlendirmeyle sayısal teknoloji ve internetin haber fotoğrafının hem üretim hem de tüketim sürecini nasıl etkilediğini sorgularken olumlu ve
olumsuz etkileri doğru belirleyip birlikte anlamlandırmak gerekir. Olumsuz olduğu
düşünülen etkiler sıkça gündeme getirilirken, haber fotoğrafı üretim maliyetlerinin
düşmesi, üretim araçlarının çeşitlenmesi ve bu araçların özelliklerinin güçlenmesi,
aktarım olanaklarının kolaylaşması, artık bilgiye ulaşımın neredeyse sınırsız olması,
yeni kitle iletişim ortamlarının ortaya çıkması vs. gibi ilk anda akla gelen gelişmelerde göz önünde bulundurulmalıdır. Bu koşullar altında foto muhabirliğinin öleceğini dile getirmek kasıtlı değilse, bilgi eksikliğinden kaynaklı duygusal ve soğukkanlılıktan uzak bir öngörü olmaktan öteye gidemez. Teknolojinin son yıllarda yaşadığı alışılmadık ilerleme, basın fotoğrafçılığı ile teknoloji arasındaki tartışılmaz sıkı ilişkiye bağlı olarak basın fotoğrafçılığına bugün yaşadığı evrilmeyi dayatmaktadır.
Geçmişteki farklı teknolojik gelişmeler benzer dönüşümlere neden olurken, nasıl
kafa karışıklıklarına neden olmuşsa, bugün de olmaktadır

Haber fotoğrafçılığını diğer fotoğraf türlerinden ayıran özelliklerin başında, fotoğraşarın bir kitle ile paylaşılması zorunluluğu gelir. Haber fotoğrafçısı kamuoyunun
“gözüdür” ve kamuoyu adına gördüklerini en kısa süre içinde onlarla paylaşması
gerekmektedir. Yayım organları, bu nedenle tarih boyunca, günün koşullarından
en etkili şekilde yararlanmaya çaba göstermişlerdir. Atlı arabalar, trenler, otomobiller, gemiler, uçaklar vs. fotoğrafçıların farklı coğrafyalardan çektikleri fotoğraşarı
gazete ve dergilere ulaştırabilmek amacıyla kullanılmıştır.

Her devirde haber fotoğrafçılarının en büyük hayallerinden biri hiç kuşku yok ki, fotoğrafları bir noktadan diğerine çok kısa sürede ve sorunsuz transfer edebilmek olmuştur. Bu yönde öncü diğer çalışmalar olmakla birlikte fotografik veri aktarımı için 1935 yılı milat olarak kabul edilebilir. Bu tarihte, New York yakınlarındaki bir dağa düşen uçağın fotoğrafı, Associated Press haber ajansı tarafından “telefoto” adı verilen bir cihazla abonelere iletilmiştir. Telefoto cihazı, o yıldan başlayarak -küçük çaplı değişimlere uğrasa da- 90’lı yılların başına kadar medya dünyasında varlığını sürdürdü.

Günümüzde, internet bağlantısı sayesinde foto muhabirleri bulundukları noktadan kolaylıkla fotoğraflarını editör masalarına gönderebilmektedir. Veri aktarımında kullanılan dizüstü bilgisayarlar ve akıllı telefonlar foto muhabirlerinin çantalarında taşıdıkları standart aksesuarlar arasına girmiş durumdadır. Sürekli gelişen veri aktarma teknolojisi sayesinde, profesyonel fotoğraf makinelerinden, herhangi bir aracı cihaza gereksinim kalmadan da fotoğrafların editöre aktarılması kısa bir
süre içinde gerçekleşecektir.

Telefoto cihazı ile fotoğraf aktarımı için şu aşamalardan geçilmesi gerekiyordu:
Öncelikle çekilen filmin banyo edildikten sonra fotoğraf kartına basılması gerekiyordu. Ardından, telefoto verici cihazı üzerine sabit bir şekilde tutturulan fotoğraf, bu cihazda bulunan analog telefon bağlantı yuvalarına telefon hattı takılarak iletime hazır hale getiriliyordu. Telefoto verici cihazıyla gönderilen fotoğraf, gazete merkezlerindeki “telefoto alıcı cihazları” tarafından alınıyordu. Bu sistemle, bir kare renkli fotoğraf -telefon ve elektrik hatlarında sorun yaşanmazsa- yarım saat civarı bir sürede karşı tarafa iletilebiliyordu. Bu süre, yaşanabilen olumsuzluklar nedeniyle kimi zaman saatlerce sürüyordu.
Gazetecilik gibi “hız”ın en çok gereksinim duyulduğu bir iş kolu için oldukça uzun ve işletme maliyetleri açısından sorunlu bu süreç, foto muhabirlerini de psikolojik olarak yıpratıyordu. Foto muhabirleri, bu uzun fotoğraf aktarma süresi için de sabit bir telefon hattının bulunduğu noktadan ayrılamadıklarından, devam eden haber konularından da uzak kalıyorlardı. Hızlı bir şekilde fotoğraflarını haber merkezlerine iletmeye çabalayan foto muhabirleri, olayların başlangıç anlarında kısa bir süre çalışıp, habere konu olan süreç devam ederken olay yerinden ayrılıp sabit telefon noktalarında saatler geçiriyorlardı. Bu da, bir gazetecinin en büyük kâbusu olan “haber atlama”yı sıklıkla yaşamalarına neden oluyordu.

Nesnelerin görüntülerini içeren veriler sayısal teknolojiden önce film, fotoğraf kartı gibi yüzeylere kaydediliyordu. Bugün gelinen noktada görüntü içeren verinin sayısal veriye dönüştürülebilmesi, bundan da öte görüntünün sayısal veri olarak üretilebilmesi mümkündür. Bu sayede haber fotoğrafının;
• Aktarımı hızlanmış ve kolaylaşmış,
• Üretim maliyeti düşmüş,
• Görüntü kalitesi artmış,
• Üretimi ve tüketimi kolaylaşmış,
• Arşivlenmesi ucuzlamış ve arşiv kullanımı kolaylaşmış,
• Yeni sunum biçim ve ortamları artmıştır

Kötü niyetli ya da bilinçsiz değişikliklerin haber fotoğrafının aktardığı gerçekliğe bağlılığından ne kadar uzaklaştırdığı konusundaki belirsizlik ve denetleme zorluğu bu tartışmaların temelini oluşturmaktadır. Bir diğer sorun da, sayısal fotoğrafların kolay ulaşılabilirliğine bağlı olarak her geçen gün daha sık karşılaşılan telif hakkı ihlalleridir. Hiçbir yeni teknoloji tamamen iyi ya da tamamen kötü değildir. Önemli olan getirdiği yeniliklerin doğru değerlendirilmesi ve kullanılabilmesidir.

Değerlendirmesi, “Online Video & The Media Industry Quarterly Research Report” başlığı altında açıklanan raporda, haber ve eğlence dünyasına ilişkin 200’e yakın web sitesindeki video kullanım oranının incelenmesi sonucunda elde edilen veriler kamuoyu ile paylaşılmıştır. Bu verilere göre; gazetelerde 2010 yılında video kullanımı %51’lik bir artış göstermişti. Bu rakamın ilginç yanı, dakika bazında ele alındığında, gazetelerin web sitesindeki video kullanımının televizyonların web sitelerindekinden fazla olmasıdır. Ölçümlere göre, söz konusu zaman dilimi içinde televizyonlar toplam 290 milyon dakika görüntü yayınlarken gazeteler 313 milyon dakika videoya yer vermiştir. Rapora göre televizyon web siteleri daha az ama uzun süreli videoları, gazeteler ise daha fazla sayıda ama daha kısa süreli videoları tercih etmişlerdi. Yine aynı rapora göre, araştırmayı kapsayan süre ile bir yıl önceki süre içerisinde, web sitelerine yüklenen video sayısında %188’lik bir artış olmuştur.

Gidilen haber görevinin hem fotoğrafını hem de videosunu aynı anda çekmeye çalışmak iki işi de tam anlamıyla yapamamaya neden olacaktır. Onlara göre fotoğraf foto muhabirlerinin, video çekmek ise kameramanların görevidir ve bu uygulama, işverenin birden fazla işi aynı kişiye yaptırmaya çalışarak personel maliyetini düşürme çabasıdır.

Associated Press foto muhabiri David Guttenfelder, 2010 yılının şubat ayı içinde iliştirilmiş foto muhabiri olarak Afganistan’ın Helmand bölgesinde bir çalışma yapmıştır. Guttenfelder ‘in bu çalışmasını ilginç kılan şey fotoğraflarını iPhone cihazı ile çekmesiydi. Guttenfelder, burada bulunduğu süre içinde bir yandan AP için profesyonel
fotoğraf ekipmanını kullanarak “görev”ini yerine getirirken diğer yandan da iphone cihazına yüklü olan ve polaroid görünümlü fotoğraf çekmeye yarayan ShakeItPhoto uygulamasını kullanarak operasyonu fotoğraflamıştır.  Dünyanın en önemli basın fotoğrafçılığı yarışmalarından Pictures Of Year International’ın (POYI) 2010 yılı sonuçları açıklandığında üçüncülük ödülünün iPhone ile çekilen fotoğraf serisine verilmesi, tartışma yaratsa da, sektörün bu tarz cihazları içine sindirdiğinin de göstergesiydi. Damon Winters’in, iPhone’un “Hipstamatik” adlı uygulamasını kullanarak çektiği “A Grunt’s Life” başlıklı fotoğraf serisi, cep
telefonu çekimleri ile yapılan foto röportajlar arasında profesyonel foto muhabirliği alanında o güne kadarki en büyük ödülü almıştır. 

World Press Photo, 2011 yılında, basın fotoğrafçılığının dalları arasında düzenledi-
ği yarışmasına “multimedya” kategorisini de ekleyerek, basın fotoğrafçılığının bu
yeni sunum biçimi ile üretilmiş çalışmaları ödüllendirmeye başlamıştır. Ajanslar ve
gazetelerin artık bünyelerinde multimedya editörleri istihdam etmeye başladıkları
günümüzde, foto muhabirlerinden, foto röportajlarını “multimedya” sunumuna uygun üretmesi istenmektedir. Bu isteği karşılayabilmeleri için, foto muhabirlerinin fotoğraf çekmenin dışında yeni beceriler edinmeleri de gerekmektedir. Sadece iyi
bir ses kayıt cihazı almak değil, sesleri düzenleyebilecekleri (editing) yazılımları da
öğrenmelidirler. Video çeken fotoğraf makinesine sahip olmak, kurgu becerisini
de yanına eklemeyi zorunlu kılmaktadır.

Başarılı bir multimedya uygulaması hazırlamak öncelikle iyi bir “içerik” yapısı
oluşturmakla mümkündür. Konunun evrensel olması, ilgi çekiciliği, konu ve karakterin sürükleyici özellikleri, seçilen konunun benzersizliği ya da az rastlanır olması, duygusal öğeler içermesi, bir sorunu ortaya koyup çözümüne de yer vermesi ve öykünün kısa bir zaman diliminde anlatılması gibi özellikler, izleyicilerin multimedyaya ilgisini arttırır.

• Bu tür sunumlarda fotoğraf baskısına gereksinim duyulmadığı için sunum
maliyetini azalır.
• Masaüstü yayıncılığa uygun bir sunum tarzı olduğu için, çalışmasını geniş
kitlelere internet üzerinden kolayca ulaştırabilir. Hele çoklu dil seçeneği ile
hazırlanırlarsa, dünyanın her köşesindeki ilgililerine kolayca hitap edebilir.
• İnternet üzerinde bir adrese yüklenildiğinde, izleyicinin elinin altında olur,
dilediği zaman tekrar tekrar izleyebilir. Ayrıca, sunumunda güncellemeler
yapılabildiğinden, öykü geliştirilmiş haliyle izleyicisine tekrar ulaştırılabilir.
• Multimedya sunumlarını hazırlarken ses, video, grafik, animasyon gibi unsurlardan da yararlanılabildiğinden anlatım kolaylığı sağlanır, öyküler daha
kısa sürede ve kolay anlaşılabilir.
• Basılı ortamda kullanılması mümkün olamayan ilgi uyandırmaya yönelik çok
sayıda yaratıcı teknik, multimedya uygulamalarında kolaylıkla kullanılabilir.
• İnteraktif multimedyalar sayesinde okur da sürecin bir parçası haline sokulabilir. Sunuma yerleştirilecek linkler aracılığı ile okur/izleyiciye, “sunumu
yönlendirme” zevki yaşatılabilir.
• Ziyaret edilen sayfadaki kalış süresini arttırdığı için yayınlandığı ortama ekonomik getiriye de dönüşebilecek saygınlık kazandırır.

Yurttaş gazetecilerin ürettikleri görüntülerin medyada yer alan örneklerinin çoğalması, yapılan işi “kurumsallaştıracak” girişimlere de yol açmıştır. Nokia firması,
2006 yılında düzenlediği yarışmayla, sıcak haber görüntüsü çeken sade vatandaşların ürettikleri arasında en çarpıcı olanlarını ödüllendireceğini açıklamıştı. Yarışma şartnamesinin en ilginç maddelerinden biri, görüntülerin çekildikleri yıl içinde
medya organlarında yayınlanmış olma zorunluluğuydu. Ödüle aday görüntüler,
“yurttaş foto muhabirliği”nin geldiği etkin nokta hakkında fikir verici nitelikteydi.
Londra’daki otobüs ve metroya yapılan saldırı anları ve hemen sonrası, havaalanı
yakınındaki büyük patlama anı, bir film yıldızının barda sarhoş olup pantolonunu
indirmesi, yanan araçlar, düşen yıldırımlar yarışmaya gönderilen fotoğrafların konuları arasındaydı... Haberin en sıcak anında çekilen bu görüntülerin neredeyse tamamı, daha dumanı üstündeyken medya kuruluşlarına yetiştirilmiş, dünya ile paylaşılmıştı. Bu görüntüler; BBC, CNN, National Enquirer, People Magazine, The
News of the World, ITV, Daily Telegraph, The Daily Mirror, Rolling Stone, The Daily Mail, The Observer ve The Sunday Times gibi hatırı sayılır medya organlarında
yayınlanmıştı

“Yurttaş gazeteciliği” kavram olarak yeni gibi dursa da uygulama bakımından
daha önce tarihi örnekleri olan bir olgudur. Bugünkü yurttaş gazetecililerin “atası”
diyebileceğimiz Abraham Zapruder isimli bir ABD’li, Başkan John F. Kennedy’nin
Dallas gezisi sırasında öldürüldüğü suikastı kamerası ile kayda alıp bunu Life dergisine satmıştır. Zapruder, bu satıştan 150.000 $ - günümüzün kuru ile yarım milyon dolar- kazanmıştır

Bu güne dek, iki tür yurttaş gazeteciliği ön plana çıkmıştır. Bunlardan ilki;
“blogger” da denilen, kendi ürettiklerini internette kendileri yayınlayanlar, diğerleri ise çektikleri görüntüleri büyük medya kuruluşları ile paylaşanlardır. Bunları da kendi aralarında ikiye ayrılabiliriz: Ürettiklerini ücretsiz paylaşmaya çalışanlar ve
satarak gelir elde etmeyi amaçlayanlar.

Yurttaş gazetecilik ürünlerini kullanacak editörlerin en çok dikkat etmesi gereken unsur güvenilirliktir. Bu kişiler, bir haber kurumu ile yasal bir sözleşme altında sürekliliği olan bir şekilde çalışmadıklarından, haber üretimi konusunda bilgisiz ve deneyimsizdirler. İşten atılma ya da cezalandırılma gibi yaptırımlar onlar için
söz konusu olmadığından bildikleri ya da sezdikleri doğruları kolaylıkla göz ardı
edebilirler. Fotoğraf işleme programlarını kullanarak fotoğrafların orijinalini manipüle edebilir, kendilerinin üretmedikleri yazı, fotoğraf ve videoları kendilerininmiş
gibi haber kuruluşlarına göndererek ciddi telif sorunlarına yol açabilirler. O nedenle “yurttaş gazetecilerden” gelen haber materyallerine azami dikkat edilmesi, kendileriyle bire bir iletişime geçilmesi hatta yazılı ve imzalı taahhüt alınması gerekmektedir. Bu durumda yurttaş gazetecileri sürdürülebilir haber kaynağı olarak görmek olanaksızdır

Medya kuruluşları tarafından, tüm risklerine rağmen bu tür gazetecilik örnekleri gitgide daha sıklıkla kullanılmaktadır. Almanya’nın yüksek tirajlı gazetesi Bild’in
editörü Christoph Simon, “Eskiden okurlar bir şey gördüklerinde gazete merkezlerini ararlardı, şimdi zaman değişti. Çünkü şimdi gazetecilere haber vermektense
kendileri çekip medya kuruluşlarına ücretsiz gönderiyor ya da satmaya çalışıyorlar.” demektedir.

“Yurttaş foto muhabirleri”nin çektikleri fotoğraflara sayfalarında sıklıkla yer veren Alman gazetesi Bild, zaman zaman yaptığı duyurularla okurlarından fotoğraf
talebinde de bulunmaktadır. Gazete, Almanya’daki Futbol Dünya Kupası sırasında
okurlara bir duyuru yaparak, çektikleri fotoğraflara gazetelerinde yer vereceğini
bildirmiş, günlük 1000 fotoğraf arasından seçip kullandığı “yurttaş gazeteci” fotoğ-
raflarına da 500 ila 1000 Avro arasında telif ücreti ödemişti. Gazete bu sayede hem
birçok farklı noktadan çekilen fotoğrafa sahip olmuş hem de okurla arasında etkileşimli (interaktif) bir ilişki kurmayı başarmıştı.
Bild’in editörlerinden Nicolaus Fest hayli iddialı bir öngörüde bulunarak: “Geleceğin önemli olayları amatör fotoğrafçılar tarafından belgelenecek” demektedir.

Günümüzde, medya kuruluşları fotoğraf projeleri için ciddi bütçe kesintisine gitmektedir. Kendi kadrosunda bulunan foto muhabirleri tarafından önerilen projeleri “pahalı” buldukları için geri çeviren medya organları, serbest fotoğrafçıların projelerini de proje öncesi desteklememekte, ortaya çıkardıkları işi satın alma eğiliminde olmaktadırlar. Bu yeni olumsuz koşullar foto muhabirliğine tutku ile bağlı
insanların önündeki aşılması en zor engellerdendir. Başarılı projeler haber fotoğrafçıları için hem “kendilerini gerçekleştirmek” hem de meslekte kalıcı ve sağlam
bir yer edinmek anlamına gelmektedir.
Projelerini üretebilmek için ciddi bütçe sıkıntısı yaşayan foto muhabirleri de, bu
kaynağı yaratmak için farklı arayışlar içine girmektedir. Portre, reklam, tanıtım fotoğrafçılığı gibi işlerden elde ettikleri gelirlerle belgesel projeler üreten foto muhabirlerinin sayısı gittikçe artmaktadır.

Foto muhabirlerinin projelerini yapmak için başvurduğu yollardan biri de sivil
toplum örgütleri ile ortak çalışmalardır. Fotoğraflamak istedikleri konuyla ilgili sivil toplum örgütleriyle ortak hareket eden bazı foto muhabirleri, seyahat, konaklama gibi giderleri bu örgütlerin bütçesinden karşılatmaktadır. Bu yolla üretilen projelerin sunumlarında, katkıda bulunan STÖ’lerin isim ya da logolarına yer veren foto muhabirleri, proje fotoğraflarının bazılarını da STÖ’lerin kullanımına sunmaktadırlar. Gazetecilik ilkeleri bakımından tartışmaya açık bir konu olmakla birlikte bu
yöntemi kullanan foto muhabirlerinin sayısı artmaktadır.

Projeleri finanse etmek için internet üzerinden bağış toplamak da kullanılan
yöntemlerden biridir. Proje destekçileri, yaptıkları bağış oranında projenin destekçisi konumundaki görünürlüklerini daha da belirgin hale getirmektedirler. Örneğin; “Öykünün bir parçası olun...” sloganı ile bu yöntemi uygulayan ve www.emphas.is adresinde faaliyet gösteren bir oluşum, bağış miktarına göre sponsorluk derecelerini bir fiyat listesi şeklinde yayınlamaktadır.