BANKALARIN YÖNETİMİ VE DENETİMİ

Denetim, iktisadi faaliyet ve olaylarla ilgili iddiaların önceden saptanmış ölçülere uygunluk derecesini araştırmak ve sonuçları ilgi duyanlara bildirmek amacıyla tarafsızca kanıt toplayan ve bu kanıtları değerleyen sistematik bir süreçtir.

Teftiş: Bir şeyin aslını, doğrusunu veya işlerin iyi yürütülüp yürütülmediğini anlamak için yapılan inceleme olarak tanımlanabilir. Teftişin denetimden temel farklılığını iki başlık altında toplamak mümkündür. Teftiş kontrolde olduğu gibi işletme personeli tarafından yapılır. Diğer kavramlardan en önemli farkı finansal işlemler dışındaki olaylar da teftişin kapsamına girer.

Kontrol: Bir şeyin doğruluğunu, kayıt ve/veya belgelere aracılığıyla incelemek ve araştırmaktır. Kontrolde, işletme tarafından önceden belirlenmiş çeşitli normlar, standartlar bulunmaktadır. Kontrol bu standart veya normlara uyulup uyulmadığının araştırılmasıdır. Kontrol işletme adına çalışanlar tarafından yapılır, denetim ise; işletme dışındaki bağımsız kişiler tarafından yapılır. Kontrol sürekli bir faaliyettir,
denetim ise; belli zaman periyodunda gerçekleştirilir.

Muhasebe Denetiminin Amaçları;
• Finansal tablolarda sunulan bilgilerin muhasebe ilke ve standartlarına uygunluğunun sağlanması,
• Hata ve hilelerin ortaya çıkarılması,
• Hata ve hilelerin önlenmesi,
• Yönetime önerilerde bulunmak ve
• İşletmenin sürekliliğini güvence altına almak olarak sıralanabilir.

Kapsam yönünden denetim türleri: 

1. Zorunlu-İhtiyari Denetim

2. Sürekli-Sınırlı-Özel Denetim

Sınırlı denetim; işletmelerin kamuoyuna sunduğu ara finansal tablolarının daha kısıtlı incelemeler yapılarak denetlenmesidir. Halka açık şirketler ülkemizde 3 ayda bir finansal tablo düzenlemek zorundadırlar. İşte bu ara dönemlerde düzenlenen finansal tabloların denetimi sınırlı denetimdir.

Bir işletmeye bağlı olarak, sadece bağlı olduğu işletme bünyesinde, işletmenin koyduğu kurallar çerçevesinde denetim yapan kişiye iç denetçi denir.

Yapısal risk, finansal tablolarda, iç kontrol olmadığı varsayımı ile önemli yanlışlık risklerinin olma ihtimalidir. Yapısal riskler; işletmelerde kurumsal yönetim olmaması, yönetimin hatalı kararları, faaliyetlerin karmaşıklığı vb. nedenlerle ortaya çıkabilecek hatalar ve hilelerin toplamından oluşur (Konrath, 2002). Yapısal riskler işletmenin doğası gereği karşı karşıya olduğu, önlem alamadığı veya kasten kendisinin oluşturduğu (hileli finansal raporlama gibi) risklerdir.

Dünya’da yaşanan banka krizleri ülkemizde de bankaların önemini artırmıştır. Bankaların kontrolü ve denetimini yapacak bir kurum da olmadığı için 1990’lı yıllarda bankacılık faaliyetlerini uluslararası gelişmelere uygun yapılamamıştır. 1994 yılında ülkemizde kriz yaşanmış ve 1994-1999 yılları arasında 11 bankaya el konulmuştur. Bütün bu gelişmelerin sonucunda; bankalarla ilgili gerekli düzenlemeleri yapmak ve bu düzenlemelerin işlerliğini denetlemek için 1999 yılında Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) kurulmuş ve 2000 yılında faaliyetlerine başlamıştır. BDDK’nın temel amacı, finansal piyasalarda güven ve istikrarın sağlanması, kredi sisteminin etkin bir şekilde çalışması, tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunmasıdır.

Bankalar hata ve hilelerin önlenmesi için, birtakım önlemler almak zorundadırlar. Bu alınan önlemlere uyulup uyulmadığını da denetlemek banka müfettişlerinin görevidir. Banklalar ayrıca BDDK denetimine ve bağımsız dış denetçilerin yapacağı denetime de tabidirler. Sonuçta bankalarda çok yoğun bir denetim süreci vardır. Bu denetim sürecinin de banka adına yetkili kişiler tarafından takip edilmesi ve gerekli işlemlerin gecikmeden yapılması zorunludur. İşte bu faaliyetleri yerine getiren birime “denetim
komitesi” adı verilir. Denetim komitesi denetim yapmaz. Bankalarda denetimin sağlıklı bir şekilde yapılmasını temin eder. Denetim komitesi bankaların kimler tarafından hangi
periyotlarda denetleneceğini yönetim kurulu adına belirler ve denetim sonucunda
yapılması gereken düzeltme ve bilgilendirmelerin yapılması sağlar. Denetim profesyonel
denetçiler tarafından yapılır.

Denetimin unsurları aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir.

• Denetim bir süreçtir: Denetim faaliyeti çeşitli evreler hâlinde gerçekleştirilir. Birbirini izleyen bu evrelerin başlangıç ve sonucu arasındaki faaliyetler belirli bir plan dahilinde sürdürülür.

• İktisadi faaliyet ve olaylara ilişkin iddialar: İşletmenin, iktisadi faaliyetleri ile ilgili olarak hazırladığı çeşitli raporlar ve beyanlar, işletme açısından bir iddia niteliğindedir. Söz konusu raporlar ve beyanlar işletme tarafından hazırlanmış ve menfaat gruplarına sunulmuştur. Denetim bu iddiaların doğruluğu ve güvenilirliğinin araştırılmasıdır.

• Önceden saptanmış ölçütler: Denetçi, işletmenin iddiası niteliğindeki finansal tabloları önceden saptanmış ölçütlerle karşılaştırarak, bu ölçüte göre doğruluk ve güvenilirliğine karar verir. Bu ölçütler, kanunlar, anlaşmalar, yönetim tarafından saptanmış hedefler ve genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri olabilir. Söz konusu ölçütler, aslında denetimin türünü belirlemek bakımından önemlidir.

• Tarafsızca kanıt toplama ve kanıtları değerlendirme: Denetçi işletmenin iddialarının doğruluğu araştırmak için işletme ve işletmeyle ilgili kişi ve kuruluşlardan bağımsız olarak yeterli ve uygun nitelikle kanıt toplamak zorundadır.

• İlgi duyanlara bildirme: İşletmeyle ilgili finansal olaylarla birçok kişi ve kuruluşun doğrudan veya dolaylı ilgisi bulunmaktadır. Denetçi bu ilgililere, işletmenin finansal bilgileri konusunda yaptığı denetim sonucunda ulaştığı sonucu yazılı bir raporla açıklar. Bu aşama denetimin son aşamasını oluşturur.

Yukarıda şekilde sıralanan bilgi alıcılarını işletme içi ve işletme dışı olarak sınıflandırabiliriz. Bu nedenle, denetimin fonksiyonlarını; işletmeye yönelik ve işletme dışına yönelik olarak iki gruba ayırabiliriz. Denetim, işletmenin bir bütün olarak üçüncü bir göz tarafından incelenmesidir. Denetimde, işletmenin iç kontrol sistemleri ve muhasebe sistemleri incelenir aksaklıkları ve eksiklikleri tespit edilir. Denetçi tavsiye mektubu ile söz konusu aksaklıkları ve eksiklikleri işletmeye bildirir. Böylece, işletme aksaklık ve eksikleri görme ve bunları düzelterek sistemde sürekli bir gelişme sağlama şansına sahip olur. Dolayısıyla denetim; işletmenin kayıp ve kaçaklarının önlenmesine yardımcı olan bir süreçtir ve işletmenin kârlılığını olumlu yönde etkiler. İşletmelerin dönem sonlarında düzenlediği finansal tablolar sadece işletme tarafından değil, çeşitli nedenlerle işletme ile ilgisi olan birçok kişi tarafından da kullanılmaktadır. Denetimin işletme dışına yönelik fonksiyonları ise; işletme bilgilerinden yararlanan bütün kişilerin doğru ve güvenilir bilgiye ulaşmasını sağlamaktır. Devlet işletme bilgileri ile vergi alacaklısı olduğu için ilgilenir. Bilgiler doğru olursa hesaplanan vergi tutarı da doğru olacaktır. Kredi veren kişilerde işletmenin borç ödeme gücünün yeterli olup olmadığını merak eder çünkü bu kişiler için en önemli konu sağladığı kredinin geri dönüp dönmeyeceğidir. İşletmenin potansiyel yatırımcıları da işletmenin kârlılığını merak eder ve kârlılığının yüksek olduğu kanaatine ulaşırlarsa yatırım yaparlar. Aksi hâlde yatırım yapmaktan vazgeçerler. Bu nedenlerle finansal tablolardaki bilgilerin önemi çok büyüktür

Muhasebe Denetiminin Amaçları;

• Finansal tablolarda sunulan bilgilerin muhasebe ilke ve standartlarına uygunluğunun sağlanması,

• Hata ve hilelerin ortaya çıkarılması,

• Hata ve hilelerin önlenmesi,

• Yönetime önerilerde bulunmak ve

• İşletmenin sürekliliğini güvence altına almak olarak sıralanabilir.

Herhangi bir kişi veya kuruluşa bağımlı olmadan, genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri ve standartları ışığında mali tabloların gerçeği yansıtıp yansıtmadığını araştıran kişidir. Amaçları yukarıda açıklanmış olan muhasebe denetiminin amaçları ile aynıdır. Temel hedef finansal tabloların güvenilirliğinin test edilmesi ve kamuoyuna doğru bilgilerin sunulmasının sağlanmasıdır. Bağımsız Denetçilere; Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yetki verilmiş bağımsız dış denetçiler ve Yeminli Mali Müşavirler örnek verilebilir.

Bulgu Riski (Tespit Edememe Riski) İç kontrol sistemi sayesinde önlenemeyen risklerden kalan ve denetçinin uygulayacağı denetim teknikleri ile ortaya çıkarabileceği ancak bunu başaramadığı risklerdir (Kaval, 2005). Kısaca bağımsız dış denetime rağmen işletmenin hesaplarında ve sunduğu raporlarda hata olma ihtimalidir. Yapısal risk ve kontrol riskinin tersine bulgu riski denetçinin çalışmaları ile değiştirilebilen risktir. Dolayısıyla bulgu riski düzeyini belirlemek denetçinin iradesindedir.

5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nda BDDK’nın görevleri;

• Tasarruf sahiplerinin haklarını korumak ve kredi sisteminin etkin bir şekilde çalışmasını sağlamak üzere gerekli karar ve tedbirleri almak ve uygulamak,

• Bankalar ve finansal holding şirketleri ile diğer kanunlarda ve ilgili mevzuatta yer alan hükümler saklı kalmak kaydıyla finansal kiralama, faktoring ve finansman şirketlerinin; kuruluş ve faaliyetlerini, yönetim ve teşkilat yapısını, birleşme, bölünme, hisse değişimini ve tasfiyelerini düzenlemek, uygulamak, uygulanmasını sağlamak, uygulamayı izlemek ve denetlemek,

• Düzenlemek ve denetlemekle görevli olduğu sektör veya alanla ilgili uluslararası ilke ve standartlarla uyumlu ikincil düzenlemeleri (tebliğ ve yönetmelikleri) yapmak ve kararlar almak,

• Yurt içi ve yurt dışı muadil (benzer) kurumların katıldığı uluslararası mali, iktisadi ve meslekî teşekküllere üye olmak, görev alanına giren hususlarda yabancı ülkelerin yetkili mercileri ile mutabakat zaptı imzalamak,

• Kanun’la verilen diğer görevleri yapmaktır.

İç denetim planında;

• Risklerde dikkate alınarak dönem içerisinde denetlenecek alanlara,

• Denetimin amacına,

• Denetlenecek her bir alan veya faaliyetlerle ilgili Kanun ve ilgili diğer mevzuata,

• Planlanan denetim çalışmasının gerçekleştirileceği zamana ve denetim dönemine,

• Denetim faaliyetleri için gerekli olan kaynaklara ve kaynak kısıtlamalarının olası etkilerine,

yer verilir.

İç denetim raporlarında;

• Tespit edilen sorunlar ve sonuçlara ilişkin özete,

• Denetimin kapsam ve amaçlarına,

• Detaylı denetim sonuçlarına (tespit edilen hususlar çerçevesinde denetlenen konuya verilen önem derecesi ve ayrıntılı nedenleri),

• Varsa önerilere ve bunların faydalarına,

• Üst yönetim tarafından ihtiyaç duyulabilecek diğer bilgilere, yer verilir.

Doğrulama; bağımsız denetçinin belirlediği çerçevede, banka dışındaki bir kaynaktan bankanın yazılı talebiyle bilgi istenmesi ve bu bilginin doğrudan bağımsız denetçiye iletilmesi işlemidir. Bankanın, bağımsız denetçiden bazı kalemler ile ilgili olarak doğrulama yapmasını istememesi durumunda, öncelikle böyle bir talep için geçerli bir nedenin olup olmadığı araştırılmalıdır. Talebin geçerli bir nedeni olduğunun kabul edilmesi hâlinde, söz konusu kalemlerin doğrulanması ile ilgili alternatif kontroller geliştirilebilir.

Örnekleme; bir işlemler grubu veya hesap bakiyeleri içerisindeki kalemlerin bütünü hakkında bilgi edinebilmek amacıyla söz konusu işlemlerin veya hesapların bir kısmına denetim tekniklerinin uygulanmasıdır.