Uluslararası Bankacılık

Uluslararası bankacılık işlemi, bankaların değişik örgüt yapılarını ve farklı para birimlerini kullanarak, dünya çapında değerlendirilebilecek fonların transferinin fon arz edenler ile talep edenler arasında gerçekleştirmesi, aynı zamanda, iki tarafın vade, risk, faiz gibi farklı konulardaki tercih ve beklentilerini de uyumlaştırması olarak ele alınmaktadır. Uluslararası bankalar, kendi ülkesinde mevduat kabul eden, kredi veren, bu aktivitelerin gerektirdiği diğer hizmetleri yerine getiren ve şubeleri aracılığıyla bu hizmetleri en az bir ülkede daha veren bankalardır. Buna göre uluslararası bankaların temel özellikleri şunlardır:

• Uluslararası bankalar en az iki veya daha fazla ülkede faaliyette bulunurlar.
• Uluslararası bankalar, kendi ülkesinde mevduat kabul eden, kredi veren, bu aktivitelerin gerektirdiği diğer hizmetleri yerine getiren ve şubeleri aracılığıyla bu hizmetleri en az bir ülkede daha veren bankalardır.
• Uluslararası bankalar, New York, Londra, Tokyo, Paris, Zürih, Cenevre, Amsterdam, Hong Kong, Frankfurt gibi finans merkezlerinde toplanmışlardır.
• Uluslararası fon transferleri, yabancı mevduat kabulü̈, yabancı para ile kredi verme, döviz işlemleri gerçekleştirirler.
• Uluslararası bankalar ülkelerin ekonomik sistemlerinden bağımsız olarak kaynakları mobilize etme yeteneğine sahiptir.
• Finansal kiralama (leasing), faktöring, forfaiting gibi yeni finansal teknikler ile forward, future, opsiyon ve swap gibi türev araçları kullanırlar.
• Finansal aracılık, danışmanlık ve yönetim hizmetlerini yerine getirirler.
• Uluslararası bankalar, dünyada bankacılık alanında geliştirilmiş en son teknikleri kullanan ve en yeni hizmetleri de veren bankalardır.

Çok sayıda firmanın uluslararası düzeyde ticaret yapması ve çokuluslu işletmelerin yurt dışı yatırımlara yönelmeleri uluslararası bankacılık işlemlerine olan talebi daha da artırmıştır. Buna bağlı olarak bankalar uluslararası bankacılık faaliyetlerine önem vermeye başlamışlar ve gelen talepleri karşılamaya çalışmışlardır.

Büyük ölçekte faaliyette bulunmanın sağladığı gider tasarrufundan, ölçek büyüdükçe maliyetlerin göreceli olarak azalışından bankalar da faydalanmaktadır. Bankalar dış̧ piyasalara açılarak ölçeklerini büyütmekte ve böylece gelirlerini artırarak daha fazla kar elde edebilmektedir. Ayrıca, bankalar kendi ülkelerinde kullanamadıkları finansal potansiyellerini, gittikleri ülkede daha etkin bir şekilde değerlendirebilir

Bilişim teknolojilerinde yaşanan gelişmeler elektronik bankacılığın yaygınlaşmasını sağlamıştır. Böylece, uluslararası bankacılık hizmetlerinin sunulması çok daha hızlı ve kolay hale gelmiştir. Dünya çapında kullanılan, BIC adı verilen banka tanımlama numarası aracılığı ile çalışan, SWIFT (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication) adı verilen uluslararası bankacılık işlemleri için bir iletişim sistemi geliştirilmiştir. Bununla birlikte, CHIPS ( Clearing House İnterbank Payment System ) gibi fon transfer sistemleri ve IBAN (International Bank Account Number) gibi uluslararası banka hesap numarası uygulamaları kullanılmaya başlamıştır. Bu tür gelişmeler bankaların uluslararası işlem ya da faaliyetlere yönelmesini olumlu yönde etkilemiştir.

Bankanın faaliyetinin ve işlemlerinin az olduğu ülkelerde şube açmadan, maliyetleri düşük tutmak amacıyla, yerel bir banka ile muhabirlik anlaşması yaparak, personel ve fiziksel varlık bulundurmadan, yurt dışı işlemlerini muhabir olan yerel banka aracılığı ile gerçekleştirmesi, muhabir bankacılık olarak tanımlanabilir. Bankalar, muhabirlik anlaşması yaptıkları yabancı bankada hesap açar ve muhabir banka bu hesaptan banka adına ödemeler yapar ve tahsilatta bulunur. Muhabirlik ilişkisinde bankalar karşılıklı olarak bankacılık hizmeti ve işlemlerinin yapılmasına yetki vermektedir. Muhabir bankacılığın temel fonksiyonu ithalat ve ihracatın finansmanının sağlanması, bu işlemlerle ilgili borçların ödenmesi ve alacakların tahsil edilmesidir. Bunun yanı sıra, muhabirlik ilişkisi, poliçe kabul etme, akreditif hesabı açma, yabancı ülkedeki şirketler hakkında bilgi verme, kredi sağlama, danışmanlık gibi diğer hizmet ve işlemleri de kapsamaktadır.

Bankalar, yabancı bir ülke ile iş yapan müşterilerine kendi personeli ile hizmet vermek amacıyla, yabancı ülkede az sayıda personel ile küçük temsilcilik büroları açabilir. Bir yabancı piyasada beklenen iş hacminin düşük olduğu durumlarda, bu piyasa hakkında bilgi edinmenin ve buradaki müşterilerini minimum maliyetle takip etmenin yolu genellikle temsilcilik bürosu açmaktır. Temsilcilik bürolarının, düşük maliyetle hizmet görmesi en önemli avantajı sayılırken, tüm bankacılık işlemlerini yerine getirememesi, dolayısıyla sağlayacağı hizmetlerin sınırlı kalması da olumsuz yönü̈ olarak dikkate almak gerekir.

Acenteler, temsilcilikten daha geniş işlem yapabilen ve hizmet sunan, temsilcilikle şube arası bir örgütlenme biçimidir. Uluslararası bankalar, gittikleri ülkenin yasaları çerçevesinde acentelik ilişkisi kurabilir. Bu tür örgütlenme daha çok İngiltere ve Amerika’da görülmektedir. Acenteler, mevduat kabul etmenin dışında, sermaye piyasası araçlarının alım satımı, portföy yönetimi, kambiyo ve kredi işlemleri gibi çok sayıda bankacılık hizmetini yerine getirebilir. Temsilcilik büroları ise, mevduat kabul etme, kredi verme, akreditif açma gibi temel bankacılık işlemlerini yapmaz. Yabancı ülke piyasaları hakkında bilgi edinmek, bu ülke ile ilgili işleri yürütmek, bankanın ve ülkenin tanıtımını yaparak yeni ilişkiler kurup geliştirmek ve bu bilgileri müşterilerine sunmak, yabancı bir ülkede olası şube açmanın hazırlığını yapmak temsilcilik bürolarının temel fonksiyonları olarak sayılabilir. Ülke dışında açılan acenteler ve  temsilcilik büroları ana bankaya bağlı olmasına rağmen  her türlü̈ bankacılık faaliyetinde bulunma yetkisine sahiptir değildir.

Bankalar, yabancı ülkelerde şube açarak, sermaye, personel ve fiziksel varlıklarını o ülkede bulundurabilir ve bankacılık faaliyetlerini şubeleri aracılığıyla sunabilir. Böylece bankalar, mevduat kabul etmek de dahil olmak üzere tüm bankacılık işlemleri ve hizmetlerini yurt dışı şubeleri vasıtasıyla uluslararası düzeye taşımaktadır. Ülke dışında açılan şubeler ana bankaya bağlı olarak hemen her türlü̈ bankacılık faaliyetinde bulunma yetkisine sahiptir. Ana bankaya bağlı olmakla birlikte şubelerin ayrı bir tüzel kişiliği yoktur. Yasal sorumluluk, yükümlülükler ve güvenceler ana bankaya aittir. Yurt dışı şubeler hem bulundukları ülkenin hem de kendi ülkelerinin yasal düzenlemelerine tabidir. Bankaların yurt dışı şube açmalarının temel amacı, bankanın uluslararası faaliyette bulunan müşterilerini takip etmek, yabancı para ve sermaye piyasalarında doğrudan yer alarak bu piyasaların avantajlarından faydalanmak, mevduat toplamak, kredi kullandırmak, pazar payını artırmak ve rekabet edebilmek seklinde özetlenebilir.

Bankaların yurt dışında şube açmalarının avantajları;   

• Yurt dışı şubeler, bankaların yabancı piyasalara erişmesini sağlayarak mevduat toplanmasına imkân tanır.
• Şubeler aracılığı ile yurt dışından esnek ve düşük maliyetli kaynak temin edilebilir.
• Açılan şubeler, bankanın tanıtımını yaparak piyasalarda güveni artırır.
• Yabancı ülkelerde şube açmak rekabet avantajı sağlayabilir.
• Şube kanalı ile bankalar yabancı ülke faaliyetleri üzerinde en yüksek denetim imkânı elde eder.
• Yurt dışında şube açılması, nitelikli iş gücünün yetiştirilmesi açısından da avantaj sağlayan bir örgütsel yapıdır.

Evet, Bankalar, yabancı bir ülkede kendi adlarına, sermayenin bir kısmı veya tamamı kendisine ait olmak üzere, ayrı bir tüzel kişiliğe sahip banka kurabilir. Bağlı ya da diğer ifade sekliyle bağımlı bankalar, kuruldukları ülkenin yasal düzenlemelerine tabi olmakla beraber, yönetim ve denetim acısından ana bankaya bağlıdır. Bağlı bankalar, bulundukları yabancı ülkenin yerel bankalarından farklı olmadığından, o ülkenin bankası gibi tüm bankacılık faaliyetlerinde bulunabilir. Ana banka tarafından, yurt dışında bağlı bankanın açılması, tamamen yeni bir bağlı banka kurulması seklinde olabilir veya daha önce yurt dışında açılmış̧ olan bir şubenin bankaya dönüştürülmesi ya da yabancı ülkede bulunan yerel bir bankanın satın alınması seklinde de olabilir. Bağlı banka ne şekilde kurulursa kurulsun, esas olan, bağlı bankanın yönetim ve kontrolünün ya da sermayesinin %50’den fazlasının ana bankada olmasıdır.

Konsorsiyum bankaları, banka konsorsiyumundan farklı bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Konsorsiyum banka, farklı ülkelerden çok sayıda bankanın bir araya gelerek, kendi ülke bankalarından bağımsız yeni bir banka kurulmasını ifade etmektedir. Konsorsiyum bankalarının ilgi alanlarını genellikle büyük yatırımlar oluşturur ve bu bankalar mevduat kabul etmezler. Bir bankanın tek başına verebileceğinden daha büyük ve uzun vadeli krediler sağlar ya da kredi Sendikasyonlarının oluşturulmasında öncülük eder.

Kıyı bankacılığı (off-shore banking), yurt dışından sağlanan fonların yine yurt dışında değerlendirilmesi amacıyla ülke dışında banka veya şube açılmasıdır. Yurt içinde bulunan ana banka tarafından, yabancılardan döviz mevduatı olarak toplanan fonlar, hesaplar üzerinden kıyı bankasına aktarılır. Daha sonra bu fonlar diğer yabancılara yine döviz cinsinden kredi olarak verildiğinde işlem yine kıyı bankası hesapları üzerinden gerçekleştirilir. Ancak uygulamada kıyı bankaları yabancı ülkede temsili olarak bulunmakta, bütün işlemler ana banka tarafından gerçekleştirilmekte, sadece hesaplar kıyı bankasında tutulmaktadır. Aslında bankalar yurt içinde yaptıkları bazı bankacılık işlemlerini kıyı bankasında yapılmış̧ gibi göstermektedir. Kıyı bankasına fiilen herhangi bir fon giriş̧-çıkışı olmamakta yapılan işlem kıyı bankası hesaplarında kayıt altına alınmaktadır. Kıyı bankacılığı ana bankadan ayrı bir tüzel kişiliğe sahip, bankaların yurt dışı örgütlenme şekillerindendir.

Uluslararası faaliyet gösteren bankalar, geniş̧ bankacılık ağları yardımıyla uluslararası fon transferlerini kolay ve hızlı bir şekilde yapabilmektedir. Uluslararası ödemeler ve alımlar, yabancı banka şubeleri aracılığıyla olabileceği gibi muhabir bankalar yoluyla da kolayca gerçekleştirilebilmektedir. Bu bankacılık birimleri, ana banka veya müşteriler adına birçok işlem yapmakta, böylece fonlar doğrudan ve basit bir şekilde transfer edilebilmektedir. Bankalar, uluslararası fon transferlerini muhabirlik ilişkilerine bağlı olarak oluşturmakta ve dönem sonunda denkleştirilen karşılıklı hesaplar yoluyla gerçekleştirmektedir. Fon transferi, muhabir banka aracılığı ile doğrudan yapılabileceği gibi muhabir banka olmayan ülkelerde, yabancı bir banka aracılığıyla dolaylı olarak da yapılabilir. Uluslararası ödemeler genellikle, posta veya telgraf gibi araçlarla, yabancı poliçelerle, uluslararası para havaleleriyle ve seyahat çekleriyle yapılmaktadır.

Bu krediler, firmalar tarafından, ticareti ve cari işlemleri finanse etmek, sermaye sağlamak, verimliliği artırmak gibi değişik amaçlarla kullanılmaktadır. Bu tür kredilerde, bankaların yerleşim yeri, işlem hacmi, faaliyet türü̈, müşteri yapısı, kredi ve yönetim politikaları, sunacağı kredinin miktarını ve kredilendirme surecini etkilemektedir. Bununla birlikte, ilgili firmanın finansal durumu ve göstereceği teminatlar gibi faktörler de kredilendirme surecinde etkili olmaktadır.

Bankaların temel fonksiyonu tasarruf sahiplerinin arz ettikleri fonları mevduat olarak toplamak ve bu fonları, talep edenlere kredi olarak vermektir. Bu şekilde geleneksel aracılık fonksiyonunun yerine getirilmesinde, bankalar daima minimum maliyetle mevduat elde etme ve bu fonları nispeten düşük riskli müşterilere kredi olarak verme yolunu tercih ederler. Diğer bir ifade ile bankaların amacı, en düşük maliyetle fon temin etmek ve elde ettiği fonları, düşük riskli yüksek getirili alanlara plase etmektir. Bankaların en önemli fon kaynağı mevduatlar ile kendi fonlarıdır. Bunlara ek olarak bankalar, para piyasasından, bankalar arası piyasadan veya merkez bankasından da fon elde edebilmektedir. Genel olarak, bankalar mevduatı ulusal piyasadan toplamakla birlikte, uluslararası çerçevede de toplayabilmektedir.

Bir bankanın sunabileceği kredi miktarından daha fazlasına ihtiyaç̧ duyan firma veya kurumların talebini karşılamak üzere, birden fazla bankanın ya da kredi veren kuruluşun, bir lider kurum etrafında bir araya gelerek verdikleri kredilerdir. Sendikasyon kredileri, bir bankanın sunabileceği kredi miktarından daha fazlasına ihtiyaç duyan firma veya kurumların talebini karşılamak üzere, birden fazla bankanın ya da kredi veren kuruluşun, bir lider kurum etrafında, genellikle bir konsorsiyum oluşturarak, ortak faiz oranı üzerinden verdikleri kredilerdir.  

Sendikasyon kredilerinin temel özellikleri;

• Kredinin büyüklüğü sendikasyon, borç̧ vermekten doğan riskin dağıtıldığı bir tekniktir. Bu nedenle tek bir bankanın verebileceğinden daha büyük bir kredinin, birden fazla banka tarafından karşılanır.
•  Sendikasyon kredilerinin vadesi ise genellikle orta ve uzun vadeli kredilerdir.   Ortalama vade 5 ile 8 yıl arasında değişmekte olup Türkiye’de bu sürenin birkaç̧ yıl ile sınırlı kaldığı görülmektedir.
•  Sendikasyon kredilerinde faizler, genellikle değişken faiz oranı kullanılır. Bu tür uzun vadeli kredilerde, gelecekteki faiz oranlarının değişebileceği ve maliyetin artabileceği göz önünde bulundurularak değişken faiz oranı tercih edilmektedir. Genellikle “LIBOR” (London Interbank Offer Rate: Londra’da bankalar arası kredilere uygulanan faiz oranı) gibi değişken faiz oranları kullanılmaktadır.
• Ortak Faiz Oranı: Sendikasyon kredisinde aslında birden fazla bankadan borçlanılmakta, ama ödenecek faiz oranı ortak olarak belirlenmektedir. Dolayısıyla borçlu tek bir faiz oranı üzerinden faiz ödemektedir.
• Sorumluluk ise, sendikasyon kredisini kullandıran bankaların her birinin sorumluluğu diğerinden ayrıdır. Yani her bir banka kendi katılım payından sorumlu olup, bir diğerinin taahhüdünü̈ yerine getirmek zorunda değildir.
• Açıklık: Bir borçlu lehine özellikle iyi tanınan bankalardan oluşan bir konsorsiyum tarafından yüksek miktarda sendikasyon kredisi verilmesi ve bu işlemin açıklanarak duyurulması, o borçlunun itibarını artırmaktadır.

Bankalar uluslararası işlemlerinde döviz piyasalarına faklı şekillerde girmektedir. Bankalar yabancı para birimiyle mevduat kabul etmenin ve kredi kullandırmanın yanında, spot piyasada günlük döviz alım satım işlemleri yapabilmekte, vadeli piyasalarda da farklı pozisyonlar alabilmektedir. Bir banka, döviz vadeli işleminde risk alarak, gelecekte döviz kurunda meydana gelebilecek değişikliklerden faydalanıp kazanç̧ elde etmek üzere, spekülatif amaçlı işlemler yapabilir. Ya da banka arbitraj işlemi yaparak, dövizin farklı merkezlerde farklı şekilde fiyatlanması durumunda, bu merkezlerden döviz alıp satabilir ve risk almadan kar elde edebilir. Döviz piyasalarında spekülasyon ve arbitraj işlemlerinin ağırlıklı bölümü uluslararası bankalar tarafından gerçekleştirilmektedir.  Bankalar döviz piyasasına doğrudan veya dolaylı olarak değişik şekillerde girmektedir.

Genel olarak, yabancı ülke paralarına “döviz” adı verilmektedir. Ancak, bankacılıkta, likiditesi yüksek, yani nakde çok hızlı ve kolay bir şekilde dönüşebilecek, yabancı paraya bağlı varlıklara “döviz” denilmekte ve nakit biçiminde olan yabancı paralar ise “efektif” olarak adlandırılmaktadır. Bir yabancı paranın, ulusal para karsısındaki değerine de “döviz kuru” denilmektedir.

Uluslararası ticarette değişim ya da ödeme aracı olarak kullanılan konvertibl (dönüştürülebilen) paralara rezerv para denilmektedir. Dünyada rezerv para olarak en çok Amerikan doları ve Euro kullanılmaktadır. Pound, Japon yeni ve İsviçre Frangı gibi bazı paralar da rezerv para olarak kabul edilmektedir. Dolayısıyla, bir ülke parasının uluslararası ticarette kullanılabilmesi için, yabancı ülke paralarına dönüştürülebilmesi yani konvertibl olması yeterli olmamakta, aynı zamanda bu paranın rezerv para niteliğine de sahip olması gerekmektedir.

Spot işlemler, ödeme ve teslimatın işlemin yapıldığı günde veya çok kısa bir süre içerisinde gerçekleştirildiği işlemlerdir. Spot piyasada işlemler genellikle iki taraf arasında yapılır. Spot fiyat, peşin fiyatı temsil eder ve kurlar anlık olarak belirlenir. Spot işlemler, spot döviz kuru üzerinden gerçekleştirilir. Bir paranın diğer para karşısında işlem anındaki değeri “spot döviz kuru” dur. Ancak döviz kurları hem alış hem de satış kuru olarak ilan edilmektedir. Bankalar bu kurlar üzerinden döviz alıp satarlar.  

Döviz alış̧ fiyatı, döviz satış̧ fiyatından daha düşük olup ikisi arasındaki farka “kur marjı” adı verilmektedir. Bu fark işlem giderleri ile aracı kurumun kazancından oluşur. Kur marjının düşük veya yüksek olması, dövizin cinsine, döviz miktarına, müşterinin niteliğine, hafta sonu gibi birçok faktöre bağlıdır. Döviz piyasasında fiyat hareketlerindeki iniş̧ çıkışların yüksek olduğu dönemlerde kur marjı artmaktadır. Diğer taraftan piyasada alım satım hacmi yüksek olan dövizlerde kur marjı, ticareti az olan döviz cinslerine göre daha düşüktür.

Vadeli işlemler gelecekle ilgilidir. Gelecekte ise kesin olarak ne olacağı bilinmediğinden riskle karşılaşılmaktadır. Gelecek bir tarihte döviz üzerinden yapılacak işlemlerde, kurların değişme riski söz konusudur. Bu nedenle vade tarihihindeki döviz kurunun bugünden belirlenerek bir sözleşme ile sabitlenmesi riskten korunmayı sağlayacaktır.

Vadeli sözleşmeler (Forward), belirli bir tutardaki dövizin, bugünden belirlenen kur üzerinden, gelecekteki bir tarihte alınması veya satılması taahhüdünü̈ içeren sözleşmelerdir. Sözleşmenin unsurları taraflar arasında serbestçe belirlenmektedir. Dolayısıyla bu tür sözleşmeler, standart olmayan ve tezgâh üstü (organize olmamış̧) piyasalarda gerçekleştirilen sözleşmelerdir. Forward sözleşmeler genellikle döviz üzerine yapılmakta olup, pay, tahvil, faiz oranı ve emtia gibi varlıklar üzerine de yapılabilir.

Swap, kelime anlamı olarak değiş̧ tokuş̧ ya da takas demektir. Swap işlemi tarafların gelecekteki nakit akışlarını karşılıklı olarak değiştirmelerine fırsat vermektedir. Değişime konu nakit akışları sadece faiz ya da anapara olabileceği gibi hem faiz hem anapara birlikte de olabilmektedir. Bankalar swap işleminin tarafı olarak önemli bir konuma sahiptir. Bankalar swap anlaşmalarında işleminin diğer tarafı veya işlemin aracısı olarak yer alırlar. Belli bir kar oranıyla iki tarafı buluşturarak işlemin gerçekleşmesini sağlayabilecekleri gibi kendi nam ve hesabına da işlem yapabilirler.

Forward işlemler gibi, swap işlemleri de tezgâh üstü piyasalarda gerçekleştirilmektedir. Dolayısıyla standart olmayan, tarafların ihtiyaçlarına göre şekillenen sözleşmelerdir. Değişik birçok türü̈ olmasına rağmen iki temel türü̈ vardır. Bunlar para (döviz) swapı ve faiz oranı swapıdır.  Döviz swapı, tarafların farklı para birimi üzerinden elde ettikleri fonları belirli bir süre ile karşılıklı olarak değiştirmeleridir. Anaparalar, işlemin başında belirlenen kur ile değiştirilirken, vade sonunda anlaşmaya varılan kur üzerinden tekrar değiştirilerek iade edilir. Anaparalar ile birlikte anapara faiz ödemelerinin de değiştirilmesi mümkündür. Böylece taraflar ihtiyaç̧ duydukları dövizi daha düşük maliyetle elde etmiş̧ olurlar.