Bankaların Denetimi ve Gözetimi

Denetimin temel hedefi; işletmelerde ister hatadan kaynaklı olsun isterse hileden kaynaklı olsun ortaya çıkabilecek bütün yanlışlıkları tespit etmek ve kamuoyuna doğru finansal bilgi sunulmasını sağlamaktır. Yukarıda da açıklandığı gibi hata ve hilelerin tespit edilmesi, başta işletmenin kendisi için bir ihtiyaçtır.

Denetim, iktisadi faaliyet ve olaylarla ilgili iddiaların önceden saptanmış ölçülere uygunluk derecesini araştırmak ve sonuçları ilgi duyanlara bildirmek amacıyla tarafsızca kanıt toplayan ve bu kanıtları değerleyen sistematik bir süreçtir

Tanımdan da anlaşılacağı üzere denetimin unsurları aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir.
• Denetim bir süreçtir: Denetim faaliyeti çeşitli evreler hâlinde gerçekleştirilir. Birbirini izleyen bu evrelerin başlangıç ve sonucu arasındaki faaliyetler belirli bir plan dahilinde sürdürülür.
• İktisadi faaliyet ve olaylara ilişkin iddialar: İşletmenin, iktisadi faaliyetleri ile ilgili olarak hazırladığı çeşitli raporlar ve beyanlar, işletme açısından bir iddia niteliğindedir. Söz konusu raporlar ve beyanlar işletme tarafından hazırlanmış ve menfaat gruplarına sunulmuştur. Denetim bu iddiaların doğruluğu ve güvenilirliğinin araştırılmasıdır.
• Önceden saptanmış ölçütler: Denetçi, işletmenin iddiası niteliğindeki finansal tabloları önceden saptanmış ölçütlerle karşılaştırarak, bu ölçüte göre doğruluk ve güvenilirliğine karar verir. Bu ölçütler, kanunlar, anlaşmalar, yönetim tarafından saptanmış hedefler ve genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri olabilir. Söz konusu ölçütler, aslında denetimin türünü belirlemek bakımından önemlidir.
• Tarafsızca kanıt toplama ve kanıtları değerlendirme: Denetçi işletmenin iddialarının doğruluğu araştırmak için işletme ve işletmeyle ilgili kişi ve kuruluşlardan bağımsız olarak yeterli ve uygun nitelikle kanıt toplamak zorundadır.
• İlgi duyanlara bildirme: İşletmeyle ilgili finansal olaylarla birçok kişi ve kuruluşun doğrudan veya dolaylı ilgisi bulunmaktadır. Denetçi bu ilgililere, işletmenin finansal bilgileri konusunda yaptığı denetim sonucunda ulaştığı sonucu yazılı bir raporla açıklar. Bu aşama denetimin son aşamasını oluşturur.

Bankacılık anlamında denetim de, belli aralıklarla banka içi ve dışı denetim elamanlarınca banka tarafından yapılan işlemlerin ve bunlara ilişkin kayıtların yasal düzenlemelere uygunluğunun sağlanmasına yönelik bir işlemdir

Denetimin fonksiyonlarını; işletmeye yönelik ve işletme dışına yönelik olarak iki gruba ayırabiliriz.

Finansal bilgilerin güvenilir olmama nedenleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Muhasebe ilkeleri ve işletmenin hesap planı çalışanlar tarafından iyi anlaşılmamış olabilir.
• Muhasebede çalışanlar, gerekli titizliği göstermemiş ve bazı hatalara sebep olmuş olabilirler.
• Finansal bilgiler (tablolar) işletme yönetimi istek ve arzuları doğrultusunda düzenlenmiş olabilir.
• Hile ve kural dışı uygulamaları gizlemek için finansal tablolarda birtakım ayarlamalar yapılmış olabilir.
• Vergi ödemelerini azaltmak ve işletme kârlılığını yükseltmek için bazı kanunsuz işlemler yapılmış olabilir. 

• Titizlikle çalışılmış olsa bile, sistem veya insanlardan kaynaklanan bir takım hatalar finansal tabloları olumsuz yönde etkilemiş olabilir.

Kontrol bir şeyin doğruluğunu, kayıt ve/veya belgelere aracılığıyla incelemek ve araştırmaktır. Kontrolde, işletme tarafından önceden belirlenmiş çeşitli normlar, standartlar bulunmaktadır. Kontrol bu standart veya normlara uyulup uyulmadığının araştırılmasıdır. Kontrol işletme adına çalışanlar tarafından yapılır, denetim ise; işletme dışındaki bağımsız kişiler tarafından yapılır. Kontrol sürekli bir faaliyettir, denetim ise; belli zaman periyodunda gerçekleştirilir.

Teftiş bir şeyin aslını, doğrusunu veya işlerin iyi yürütülüp yürütülmediğini anlamak için yapılan inceleme olarak tanımlanabilir. Teftişin denetimden temel farklılığını iki başlık altında toplamak mümkündür. Teftiş kontrolde olduğu gibi işletme personeli tarafından yapılır. Diğer kavramlardan en önemli farkı finansal işlemler dışındaki olaylar da teftişin kapsamına girer.

Revizyon gözden geçirmek, tekrar incelemek anlamına gelmektedir. Buradaki gözden geçirme eleştirisel bir gözle yapılmaktadır. Revizyon, daha çok finansal olayları incelenmesi ve denetlenmesi için kullanılmaktadır. Revizyon, işletme personeli tarafından yapılabileceği gibi işletme dışı kişiler tarafından da yapılabilir. Revizyon, denetim, teftiş ve kontrol için zorunlu bir gözden geçirmedir. Diğer üç kavramın ortak alanıdır. Hepsinde de revizyon yapılmak zorundadır.

Muhasebe Denetiminin Amaçları;
• Finansal tablolarda sunulan bilgilerin muhasebe ilke ve standartlarına uygunluğunun sağlanması,
• Hata ve hilelerin ortaya çıkarılması,
• Hata ve hilelerin önlenmesi,
• Yönetime önerilerde bulunmak ve
• İşletmenin sürekliliğini güvence altına almak
olarak sıralanabilir.

Uygunluk denetimi işletmenin belirlediği kurallara uyulup uyulmadığının tespitidir. Uygunluk denetiminin amacı, yetkili bir üst makam tarafından saptanmış kurallara (ana sözleşme, yönerge, teknik düzenlemeler, yasal düzenlemeler, işletme politikaları vb. gibi) uyulup uyulmadığının araştırılmasıdır. Uygunluk denetimi, daha çok işletme yöneticilerine yönelik olarak yürütülür. Denetçi koyulan kuralları eleştiremez, değiştiremez ve sadece veri olarak kabul eder. Uygunluk denetimi işletmenin başarılı olup olmadığı yahut finansal olayların işletmenin kârlılığına katkısı konularıyla fazlaca ilgilenmez. Sadece konulan kurallara uygun davranılmasını sağlamak için yapılır.

İşletme içindeki kişilerin yaptığı uygunluk denetimine iç denetim denir. 

İç denetim çok önemli bir denetim faaliyetidir. İşletme faaliyetlerinin, işletmenin önceden belirlemiş olduğu kurallara uygun yürütülüp yürütülmediği tespit edilir. Aksamalar varsa düzeltilir. Bankaların kendi içinde maaşını ödeyerek çalıştırdığı müfettişleri tarafından şubelerini denetlemesi iç denetime örnektir.

Genel anlamda, işletme dışındaki uzman kişilerce yapılan, işletme yönetiminin başarısını ortaya çıkarmaya yönelik geniş kapsamlı bir denetim türüdür. Faaliyet denetiminin amacı; bir işletmenin; işletme politika ve faaliyetlerinin etkinliğinin, işletmenin örgütsel yapısının, iş akışlarının, iç kontrol sistemlerinin ve genelde yönetimin başarısını saptamaktır. Faaliyet denetiminin kapsamına finansal olaylar dışındaki olaylarda girmektedir. Ülkemizde çok uygulanan bir denetim türü değildir.

Zorunlu Denetim, yasal düzenlemeler ve mevzuat hükümleri gereğince mutat olarak yapılması gerekli olan denetimdir.

İhtiyari denetim ise, hiç bir yasal zorunluluk olmadan işletmenin kendi isteği ile
yaptırdığı denetimdir. İşletmenin yaptırdığı iç denetim, faaliyet denetimi ihtiyari denetimdir.

Sınırlı denetim; işletmelerin kamuoyuna sunduğu ara finansal tablolarının daha kısıtlı incelemeler yapılarak denetlenmesidir. Halka açık şirketler ülkemizde 3 ayda bir finansal tablo düzenlemek zorundadırlar. İşte bu ara dönemlerde düzenlenen finansal tabloların denetimi sınırlı denetimdir.
Özel denetim ise; belirli bir olayın meydana gelmesine bağlı olarak bu olaylarla ilgili işlem ve hesapların veya o döneme ait mali tabloların denetlenmesidir. Halka açık şirketler, tasfiye, birleşme, menkul kıymet ihracı gibi durumlarda özel denetim yaptırmalıdır.

Denetçi; Denetim faaliyetini yürüten, meslekî bilgi ve deneyime sahip, bağımsız davranabilen ve yüksek ahlaki nitelikler taşıyan uzman bir kişidir. Bu kişiler yukarıda açıklanmış olan amaç yönünden denetim türlerine paralel olarak çeşitli türlere ayrılmaktadır. Bunlar:
• Bağımsız Denetçiler,
• İç Denetçiler,
• Kamu Denetçileridir.

Herhangi bir kişi veya kuruluşa bağımlı olmadan, genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri ve standartları ışığında mali tabloların gerçeği yansıtıp yansıtmadığını araştıran kişidir. Amaçları yukarıda açıklanmış olan muhasebe denetiminin amaçları ile aynıdır. Temel hedef finansal tabloların güvenilirliğinin test edilmesi ve kamuoyuna doğru bilgilerin sunulmasının sağlanmasıdır. Bağımsız Denetçilere; Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yetki verilmiş bağımsız dış denetçiler ve Yeminli Mali Müşavirler örnek verilebilir.

Bir işletmeye bağlı olarak, sadece bağlı olduğu işletme bünyesinde, işletmenin koyduğu kurallar çerçevesinde denetim yapan kişiye iç denetçi denir. İç denetçi yönetime bağlı olarak çalışır. Yönetimin koyduğu kurallara uygunluğu denetler. Yani iç denetçi iç kontrol sisteminin etkinliğini inceler, etkinlik ve verimlilik araştırması yapar. Hatalar varsa bu hataların düzeltilmesini sağlar ve bu hataların bir daha ortaya çıkmasını engelleyecek tedbirlerin alınmasına yardımcı olur. İç denetçi yönetimin koyduğu kuralları değiştiremez. İşletmedeki faaliyetlerin bu kurallara uygun yürütülüp yürütülmediğini tespit etmek için çalışır. Ancak bu denetim faaliyetlerini yürütürken bağımsız olmalıdırlar. İç denetçilerin yaptığı denetime iç denetim veya kontrol denir.

Kamuya bağlı olarak kamu kurum ve kuruluşlarında denetim yapan kişilerdir. İşletmelerin, kamu kurum ve kuruluşlarının; kanun, yönetmelik ve ilgili mevzuatlara uygunluğunu araştırırlar. Vergi Müfettişleri, Sayıştay Denetçileri, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) Uzmanları, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme
Kurumu (BDDK) Yeminli Murakıpları kamu denetçileridir. Devlet adına denetim yaparlar.

İşletmenin muhasebe işlemlerinde ve finansal tablolarında, işletmenin kendi çabalarına (iç kontrol sistemi, iç denetim vb.) ve sonrasında yapılan bağımsız dış denetim çalışmasına rağmen; önemli bir hata veya düzensizliğin bulunması ve bu hata ve düzensizliklerin denetim sırasında denetçiler tarafından ortaya çıkarılamaması ihtimaline denetim riski denir

Denetim riski, yapısal risk, kontrol riski ve bulgu riski (ortaya çıkaramama riski) olmak üzere üç farklı unsurdan oluşur.

Yapısal risk, finansal tablolarda, iç kontrol olmadığı varsayımı ile önemli yanlışlık risklerinin olma ihtimalidir. Yapısal riskler; işletmelerde kurumsal yönetim olmaması, yönetimin hatalı kararları, faaliyetlerin karmaşıklığı vb. nedenlerle ortaya çıkabilecek hatalar ve hilelerin toplamından oluşur. Yapısal riskler işletmenin doğası gereği karşı karşıya olduğu, önlem alamadığı veya kasten kendisinin oluşturduğu (hileli finansal raporlama gibi) risklerdir.

Kontrol riski, iç kontrol sistemi ve kontrol uygulamalarına rağmen raporlarda yanlış bilgi olma ihtimalidir. Diğer bir ifade ile kontrol riski; bir hesap veya işlemde doğabilecek önemli yanlışlığın işletmenin iç kontrol uygulamaları tarafından zamanında tespit edilerek önlememesi riskidir. Yapısal risklerden kontrol faaliyetleri sayesinde önlenemeyen artık risklerdir.

İç kontrol sistemi sayesinde önlenemeyen risklerden kalan ve denetçinin uygulayacağı denetim teknikleri ile ortaya çıkarabileceği ancak bunu başaramadığı risklerdir. Kısaca bağımsız dış denetime rağmen işletmenin hesaplarında ve sunduğu raporlarda hata olma ihtimalidir. Yapısal risk ve kontrol riskinin tersine bulgu riski denetçinin çalışmaları ile değiştirilebilen risktir. Dolayısıyla bulgu riski düzeyini belirlemek denetçinin iradesindedir.

Bankaların denetimi temelde iki şekilde yapılmaktadır. Birincisi bankaların kendilerinin yaptığı iç denetimdir. İkincisi ise bankaların, bağımsız dış denetçiler ve BDDK tarafından bağımsız dış denetimlerdir.

BDDK’nın temel amacı, finansal piyasalarda güven ve istikrarın sağlanması, kredi sisteminin etkin bir şekilde çalışması, tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunmasıdır.

5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nda BDDK’nın görevleri, Kanun ve ilgili diğer mevzuatın verdiği yetkiler çerçevesinde finansal piyasalarda güven ve istikrarın sağlanması, kredi sisteminin etkin bir şekilde çalışması, mali sektörün gelişmesi, tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunmasına yönelik olarak aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir:

• Tasarruf sahiplerinin haklarını korumak ve kredi sisteminin etkin bir şekilde çalışmasını sağlamak üzere gerekli karar ve tedbirleri almak ve uygulamak,
• Bankalar ve finansal holding şirketleri ile diğer kanunlarda ve ilgili mevzuatta yer alan hükümler saklı kalmak kaydıyla finansal kiralama, faktoring ve finansman şirketlerinin; kuruluş ve faaliyetlerini, yönetim ve teşkilat yapısını, birleşme, bölünme, hisse değişimini ve tasfiyelerini düzenlemek, uygulamak, uygulanmasını sağlamak, uygulamayı izlemek ve denetlemek,
• Düzenlemek ve denetlemekle görevli olduğu sektör veya alanla ilgili uluslararası ilke ve standartlarla uyumlu ikincil düzenlemeleri (tebliğ ve yönetmelikleri) yapmak ve kararlar almak,
• Yurt içi ve yurt dışı muadil (benzer) kurumların katıldığı uluslararası mali, iktisadi ve meslekî teşekküllere üye olmak, görev alanına giren hususlarda yabancı ülkelerin yetkili mercileri ile mutabakat zaptı imzalamak,
• Kanun’la verilen diğer görevleri yapmaktır.

Denetim komitesinin görev, yetki ve sorumlulukları;
• Yönetim kurulu adına bankanın iç kontrol, risk yönetimi ve iç denetim sistemlerinin etkinliğini ve yeterliliğini kontrol etmek,
• Bankanın iç kontrol, risk yönetimi ve iç denetim sistemleri ile muhasebe ve raporlama sistemlerinin Bankacılık Kanunu ve ilgili düzenlemeler çerçevesinde işleyişini ve üretilen bilgilerin bütünlüğünü gözetmek,
• Bağımsız denetim kuruluşlarının yönetim kurulu tarafından seçilmesinde gerekli ön değerlendirmeleri yapmak,
• Yönetim kurulu tarafından seçilen bağımsız denetim kuruluşlarının faaliyetlerini düzenli olarak izlemek,
• Bankacılık Kanunu kapsamında ana ortaklık niteliğindeki kuruluşlarda, konsolide denetime tâbi kuruluşların iç denetim işlevlerinin konsolide olarak sürdürülmesini ve eşgüdümünü sağlamakla görevli ve sorumludur.
• Ayrıca, denetim komitesi, iç kontrol, iç denetim ve risk yönetimi sistemleri kapsamında oluşturulan birimlerden ve bağımsız denetim kuruluşlarından; görevlerinin ifasıyla ilgili olarak düzenli raporlar almak ve bankanın faaliyetlerinin sürekliliği ve güven içinde yürütülmesini olumsuz yönde etkileyebilecek hususlar veya mevzuata ve iç düzenlemelere aykırılıklar bulunması hâlinde bu hususları yönetim kuruluna bildirmekle yükümlüdür.
• Yine, denetim komitesi, altı aylık dönemleri aşmamak kaydıyla icra ettiği faaliyetlerin sonuçları ile bankada alınması gereken önlemlere, yapılmasına ihtiyaç duyulan uygulamalara ve bankanın faaliyetlerinin güven içinde sürdürülmesi bakımından önemli gördüğü diğer hususlara ilişkin görüşlerini yönetim kuruluna bildirmekle yükümlüdür.

İç kontrol sistemi; işletmenin amaçlarına ulaşmasında yönetime yeterli bir güvence sağlamak amacıyla oluşturulan; temel ilkeler, yöntemler ve prosedürler olarak tanımlanabilir. Diğer bir ifade ile işletmede hangi işlemlerin (faaliyetlerin) kimler tarafından yapılacağı, çalışan kişilerin kimlere karşı hangi konularda sorumlu olduğu vb. çalışma esaslarını belirleyen yönetmelik ve yönergelerin tamamına iç kontrol sistemi denir.

İç kontrol sisteminden beklenen amacın sağlanabilmesi için;
• Banka bünyesinde işlevsel görev ayrımının tesis edilmesi ve sorumlulukların paylaştırılması,
• Muhasebe ve finansal raporlama sisteminin, bilgi sisteminin ve banka içi iletişim kanallarının etkin çalışacak şekilde tesis edilmesi,
• İş sürekliliği planı ve ilgili diğer planların hazırlanması,
• İç kontrol faaliyetlerinin oluşturulması,
• Bankanın iş süreçleri üzerinde kontrollerin ve iş adımlarının gösterildiği iş akım şemalarının oluşturulması zorunludur.

İç kontrol faaliyetleri asgari olarak aşağıdaki kontrolleri kapsar:
• Faaliyetlerin icrasına yönelik işlemlerin kontrolü,
• İletişim kanalları ile bilgi sistemlerinin ve finansal raporlama sisteminin kontrolü, Uyum kontrolleri.

İç denetim planında;
• Risklerde dikkate alınarak dönem içerisinde denetlenecek alanlara,
• Denetimin amacına,
• Denetlenecek her bir alan veya faaliyetlerle ilgili Kanun ve ilgili diğer mevzuata,
• Planlanan denetim çalışmasının gerçekleştirileceği zamana ve denetim dönemine,
• Denetim faaliyetleri için gerekli olan kaynaklara ve kaynak kısıtlamalarının olası etkilerine, yer verilir.

İç denetim raporlarında;
• Tespit edilen sorunlar ve sonuçlara ilişkin özete,
• Denetimin kapsam ve amaçlarına,
• Detaylı denetim sonuçlarına (tespit edilen hususlar çerçevesinde denetlenen konuya verilen önem derecesi ve ayrıntılı nedenleri),
• Varsa önerilere ve bunların faydalarına,
• Üst yönetim tarafından ihtiyaç duyulabilecek diğer bilgilere,
yer verilir.

Buna göre bağımsız dış denetçiler;
• Denetlenen bankanın denetim konularıyla ilgili tüm defter, kayıt ve belgelerini gizli dahi olsa incelemek,
• Denetim işlemini ilgilendiren tüm bilgileri banka yönetiminden, müfettişlerden ve diğer ilgililerden istemek,
• Denetlenen banka tarafından talep edildiği takdirde, yönetim kurulu ve genel kurul toplantılarına katılarak, denetim faaliyetini ve sonuçlarını ilgilendiren konularda açıklamalarda bulunmak hususlarında yetkilidir.

Hata; finansal tablolardaki, bir tutarın veya açıklamanın yanlış olması da dahil olmak üzere, değerleme, muhasebeleştirme, sınıflandırma, dipnot ve açıklama ya da sunum ile ilgili belirlenen kuralların sehven ya da yorum farklılığı nedeniyle doğru olmayan bir şekilde uygulanmasıdır

Suistimal (Hile); banka yönetiminin, personelinin ya da üçüncü kişilerin birlikte ya da tek başlarına kendilerine veya başkalarına çıkar sağlamak amacıyla belge veya kayıtları kasten gerçek mahiyetlerine uygun olmayan şekilde düzenlemesi, içeriğini değiştirmesi veya tahrif etmesidir.

Bankalarda uygulanacak denetim teknikleri;
Fiziki inceleme; belgelerin ve kayıtlarda gösterilen varlıkların fiilen var olması ve bankaya ait olduğunun resmî belge ve kayıtlarla doğrulanması işlemidir.
Gözlem; belirli faaliyetlerin yürütülmesi sırasında bağımsız denetçinin hazır bulunmasını ifade eder. Özellikleri itibarıyla uygulama aşamasında belirli tespitlerin yapılmasını gerekli kılan işlemlerde
güvenilir kanıtlar gözlem yoluyla elde edilir.
Doğrulama; bağımsız denetçinin belirlediği çerçevede, banka dışındaki bir kaynaktan bankanın yazılı talebiyle bilgi istenmesi ve bu bilginin doğrudan bağımsız denetçiye iletilmesi işlemidir. Bankanın, bağımsız denetçiden bazı kalemler ile ilgili olarak doğrulama yapmasını istememesi durumunda,
öncelikle böyle bir talep için geçerli bir nedenin olup olmadığı araştırılmalıdır. Talebin geçerli bir nedeni olduğunun kabul edilmesi hâlinde, söz konusu kalemlerin doğrulanması ile ilgili alternatif kontroller
geliştirilebilir.
Bilgi toplama; bağımsız denetçinin, bankanın müfettişleri başta olmak üzere ilgililerden yazılı veya sözlü bilgi alması işlemidir. Bu kapsamda, bağımsız denetçi bankanın yetkili ve ilgili mercileri ile yapmış olduğu her türlü yazışmayı ve yetkili ve ilgili mercilerin hazırlamış olduğu her türlü raporu inceleyebilir.
Kayıt sistemini yeniden izleme; örneklemeler yoluyla kaynak belgeler seçilmesi ve bu belgelerden hareketle muhasebe kayıtlarının doğruluğunun araştırılması işlemidir.
Yeniden hesaplama; yapılan kayıtların bağımsız denetçi tarafından doğrulanması işlemidir. Özellikle, kredi ve mevduat faizlerinin, amortismanların ve karşılıkların örnekleme yöntemine göre yeniden hesaplama işlemine tabi tutulmasıdır.
Belge incelemesi; faaliyetlere ve finansal tablolara ilişkin her türlü belgenin içeriğinin ve kayıtlara uygunluğunun ayrıntılı şekilde incelenmesi işlemidir. Her bir muhasebe kaydının bir belgeye dayandırılması esastır.

Analitik inceleme; finansal tablolar ile banka hakkında edinilen bilgilerin tutarlı olup olmadığının değerlendirilmesinde, finansal tablolarda yer alan bilgi ve açıklamaların karşılaştırılması ve aralarındaki ilişkilerin araştırılarak gözden geçirilmesidir.
Örnekleme; bir işlemler grubu veya hesap bakiyeleri içerisindeki kalemlerin bütünü hakkında bilgi edinebilmek amacıyla söz konusu işlemlerin veya hesapların bir kısmına denetim tekniklerinin uygulanmasıdır.
Teyit alma; doğrudan iletişim kurulması suretiyle üçüncü taraflardan bilgi edinilmesi sürecidir. Teyitler, hesap bakiyeleri ve bileşenleri ile sınırlı değildir. Teyit alma tekniği uygulanırken, teyit mektubunun gönderileceği kişiler belirlenir, teyit mektubu hazırlanır, gönderilir ve cevapları alınır.