BANKALARDA KREDİ YÖNETİMİ

Bankacılık Kanununa göre ülkemizde, mevduat toplama yetkisine sahip olan mevduat ve katılım bankaları ile mevduat toplama yetkisine sahip olmayan kalkınma ve yatırım bankaları olmak üzere üç banka tipi faaliyette bulunmaktadır.

5411 sayılı Bankacılık Kanunu’na göre, bankacılık sistemimizde üç tip banka bulunmaktadır. Bunlar; mevduat bankaları, katılım bankaları ve kalkınma ve yatırım bankalarıdır.

2017 Ocak ayı itibariyle toplam aktif büyüklüğü, 2,87 trilyon TL’ ye ulaşan Türk bankacılık sektörü, 52 adet banka, 11653 yurt içi şube ve 210 bin çalışanı ile oldukça dinamik ve hızla büyüyen ve gelişmekte olan bir sektördür.

Bankalardan Kaynaklanan Faktörler

Bazen kredilerin sorunlu hale gelmeleri bankaların kendilerinden kaynaklanan nedenlere dayanabilir. Bu nedenlere bankalardan kaynaklanan faktörler denilebilir.

• Yetersiz istihbarat

• Yetersiz finansal analiz

• Kredinin yeterli incelenememesi

• Eksik güvence

• Yetersiz izleme

• Kredi fonksiyonunun yönetiminde yetersizlikler

• Kontrolsüz hızlı büyümenin izlenememesi

Sorunlu Kredilerin Bankaya Etkisi

Bankanın, sorunlu krediler sebebiyle karşı karşıya kalabileceği sorunları söyle sıralamak mümkündür. (Takan ve Boyacıoğlu, 2011, 261):

• Sorunlu krediler için ayrılmış fonlar, daha yüksek getirili alternatif alanlara yönlendirilemeyecektir.

• Sorunlu kredilerin daha yakın takip edilmesi gereği, idari giderlerin artmasına neden olacaktır.

• Sorunlu krediler, yöneticilerin ilgi ve zamanını daha verimli alanlarda değerlendirmelerini engelleyecektir.

• Sorunlu kredi sebebiyle bankanın imajının olumsuz etkilenmesi, bankanın büyüme ve gelişmesini olumsuz olarak etkileyecektir.

• Sorunlu kredilerin önemli bir hukuki uzmanlığı gerektirmesi, hukuki giderlerin artmasına neden olacaktır.

• Sorunlu krediler, özellikle yüksek oranlara ulaştıkları bankalarda çalışan personelin, düşük getiri ve sınırlı büyüme sebebiyle moralinin olumsuz etkilenmesine neden olacaktır.

• Sorunlu kredilerin, özellikle yüksek oranlara ulaştıkları bankalarda, bankanın faaliyetlerine son vermesine neden olabilir.

Tahsil imkanı sınırlı krediler: Anapara ve faiz ödemeleri 90 günden fazla geciken ve borçlunun kredi değerliliğinde zayıflama olan kredilerdir. Bunlar için ayrılacak özel karşılık en az %20’dir.

Kredi İzleme Yöntemleri

Bankalar, verdikleri krediye ilişkin gerekli izlemeyi yaparken birçok alternatif yöntem kullanabilirler. Bu yöntemlerden en çok kullanılanları şunlardır (Yazıcı, 2011, 149-150):

• Sektörün izlenmesi: Bir banka ekonomideki sektörleri de izlemelidir. Böylelikle banka, olumsuz bazı gelişmelerin yaşandığı sektörleri tespit edebilecektir. Bu sektörlerde bulunan kredi müşterilerinin, bu olumsuz gelişmelerden etkilenip etkilenmediğini etkileniyor ise ne denli etkilendiğini incelemeye alabilir.

• Krediye ilişkin vade ve kullanım amaçlarının izlenmesi: Kredi geri ödemelerinde, müşterilerin zorlanmaması için banka, verilen kredinin amaca uygun olup olmadığını denetleyebilir. Alımlara istinaden verilen kredilerde, bankanın alımlara ilişkin belgeler talep etmesinin nedenlerinden biri de budur.

• Müşterinin mevcut krediye ilişkin performansının izlenmesi: Banka kredinin sorunlu bir kredi haline dönüşme olasılığını takip etmede, limit aşımları, kredi taleplerinin sürekliliği ya da sıklığı, kredi limitlerinin doluluğu gibi kredi müşterisinin kredi performansına ilişkin bazı göstergeleri de takip edebilir.

• Kredi donukluklarının izlenmesi: Banka verilen kredinin amaca uygun kullanılıp kullanılmadığını takip için kredi donukluklarını takip edebilir.

• Faiz ve komisyon tahsilâtlarının izlenmesi: Banka müşterisinin sadece anapara değil, aynı zamanda faiz ve komisyon ödemelerini de düzenli yapması gerekir. Bu ödemelerde aksama olması firmanın mali yapısında olası bir bozulmanın işareti olabilir. Bu sebeple banka, kredi müşterisinin faiz ve komisyon ödemelerini takip edebilir.

• Firma yetkililerinin ve ortaklık yapısının izlenmesi: Kredi müşterisi firmanın, gerek önemli yetkililerinin, gerekse de ortaklarının mevcudiyetleri, payları banka tarafından izlenen bir başka konudur.

• Basında yer alan haberlerin izlenmesi: Banka, kredi kullanan firmanın gerek tüzel gerekse de sahiplerinin gerçek kişiliklerine ilişkin basında çıkan haberleri takip edebilir. Böylelikle krediyi sorunlu hale düşürecek olası bir gelişmeye ilişkin fikir edinebilir.

• Finansal kurumlar ile ilişkilerin izlenmesi: Banka, kredi müşterisinin başka finansal kurumlar ile ilişkilerini de izleyebilir. Kredi müşterisinin başka finansal kurumlar ile ilişkisinde sorunlar yaşaması, mevcut kredinin sorunlu kredi haline dönüşme olasılığını gündeme getirir.

• Finansal verilerin izlenmesi: Banka, kredi müşterilerine ait firma bilançoları, gelir tabloları mizan, nakit akım tabloları gibi finansal tablolarını takip edebilir, finansal verilerini gözlemleyebilir. Böylelikle kredinin sorunlu kredi haline dönüşme ihtimali, sürekli olarak gözlemlenebilir.

Finansal Konularda Erken Uyarı Sinyalleri

Banka, müşterisine kullandırdığı bir kredinin sorunlu krediye dönüşmesine ilişkin erken uyarı sinyallerinin bazılarını bilanço ve gelir tablosundan edinmektedir (Takan ve Boyacıoğlu, 2011, 262-263).

Bilançolardan elde edilebilecek bazı erken uyarı sinyalleri şunlardır;

• Bilançoların zamanında alınamaması

• Alacak tahsil sürelerinin uzaması

• Müşteriye ilişkin nakit durumundaki kötüleşme

• Stok miktarındaki artışlar

• Stok devir hızının düşmesi

• Cari varlıkların toplam varlıklar içindeki payının azalması

• Firma likiditesindeki bozulma

• Firma sermayesindeki aşınma

• Karşılıklardaki artışlar

• Öz kaynakların yetersizliği

• Olumsuz denetim raporları

• Cari borçlardaki dikkat çekici artışlar

Banka İşlemlerindeki Erken Uyarı Sinyalleri

Banka, kredi müşterisine ilişkin sorunlu kredi ihtimaline dair bazı erken uyarı sinyallerini müşterinin bankalar ile ilgili işlemlerinden de elde edebilir. Bu kanalla elde edilebilecek sinyallerden bazıları şunlardır;

• Teminat senetlerinin temdit edilmesi

• Hatalı planlama

• Önemli boyutlarda kısa vadeli kredi kullanımı

• Kredi taleplerindeki miktar artışları

• Kredi taleplerinin sıklaşması

• Protestolu senetlerin varlığı veya bunlardaki artış

Türkiye’de bankaların kullandırdıkları tüketici kredileri, son yıllarda önemli bir artış göstermiştir. Buna paralel olarak, takibe düşen tüketici kredilerinde de artış gözlenmektedir. Takipteki tüketici kredileri 2004 yılında sadece ₺94 milyon iken, 2009 yılında bu rakam ₺3,9 milyar’ye yükselmiştir.

Türkiye’de son 10-15 yılda kredi kartı kullanımında adeta patlama yaşanmıştır. Tüketicilerin kullandıkları kartlar bireysel kredi kartı olarak tanımlanırken, firmaların ve diğer kurumların kullandıkları kurumsal kredi kartı olarak kabul edilmektedir. Takibe düşmüş bireysel kredi kartlarına ilişkin rakam 2004 yılında T631 milyon iken, 2009 yılında T4,3 milyar’nin üzerine çıkmıştır. Diğer bir ifadeyle, toplam kredi kartlarına ilişkin alacaklar içinde takipteki bireysel kredi kartı oranı 2004 yılında %4,6 iken, 2009 yılında %12,1 olmuştur. Görüldüğü gibi Türkiye’de nihai tüketici veya hanehalkının bankalar bakımından kullandığı kredilerin sorunlu olma derecesi giderek artmıştır

Bir kredinin sorunlu hale dönüşmesi, kredi riskinin iyi yönetilememesinin sonucudur. Dolayısıyla kredi riskini iyi yönetebilmek, toplam
krediler içinde sorunlu kredilerin payını minimize etmeyi gerektirir. Bu oranın mümkün olabildiğince düşük olması arzulanır bir durum olmakla birlikte, %5’e kadar olan düzey olağan karşılanır.

Vadesi geldiği halde ödenmeyen alacak gecikmiş alacak iken, vadesi gelmediği halde erken istenen ve “Muaccel” olarak adlandırılan krediler de sözkonusu olabilmektedir. Örneğin 12 taksitle bankaya ödenecek bir kredinin bir taksitinin ödenmemesi durumunda, kalan taksitlerinin banka tarafından vadesinden önce talep edilmesi yönünde firma ile banka arasında bir sözleşme olması durumunda muaccellik durumu (acil hale gelme) ortaya çıkar.

Borçlunun, borçtan kaynaklanan yükümlülüklerini sözleşmeye uygun zamanda yerine getir(e)mediği tahvil, bono, kredi gibi borç araçları ile ekonomideki beklenmedik gelişmeler sebebiyle önemli bir değer yitimine uğrayan gayrimenkuller ve alacaklar sorunlu varlıklar (distressed asset) olarak
değerlendirilmektedir.

Sorunlu kredilere yol açan faktörler çeşitli sınıflamalara tabi tutulabilir (Garanti Bankası, Müşterilerin Sorunlu Hale Gelme Nedenleri). Bankadan kaynaklanan nedenler olarak temel kredilendirme kriterlerinin gözardı edilmesi, kredinin izlenmesinde yaşanan aksaklıklar, aşırı rekabet ortamı,
aşırı kar veya aşırı büyüme baskısı, hızlı personel değişimi nedeniyle deneyim eksikliği,
yetersiz teminat, dokümantasyon hataları sayılabilir.

Sorunlu kredilere yol açan faktörler genel ekonomiden veya kredi verilen sektörden kaynaklanabilir:
Ürünün özellikleri, talep yetersizliği, teknolojik değişimler, hammadde temin ve yer koşullarının olumsuz etkilenmesi, satış yer ve koşullarının olumsuz etkilenmesi, global ekonomik olumsuzlukların dışarıya açık sektörleri etkilemesi, girdi maliyetlerindeki olumsuz gelişmeler, haksız ve yıkıcı rekabet ortamı ve sektöre ilişkin mevzuat değişiklikleri gibi.

Firmadan kaynaklı nedenler de sorunlu kredilere yol açmada önemli bir yer tutmaktadır: Pazar payı kaybı, tek pazara veya tek müşteriye bağlılık, teknolojik değişimlerin takip edilmemesi ve uygulanamaması, işçi problemleri ve etik kurallara uymama. Firma yönetiminden kaynaklanan nedenler de kendi başına sorunlu kredilerin artmasında veya ortaya çıkmasında etkili olabilir: Tek kişilik yönetim, yönetim beceri ve ilgisi ile değerlendirme yapabilme kabiliyetinde
gözlemlenen eksiklikler, ortaklık yapısının değişimi, ortaklar arası problemler ve yönetim kademesindeki iletişim eksiklikleri gibi. Sorunlu kredilerde firmadan kaynaklanan nedenlerin bir kısmı finansal kaynaklıdır. Buna göre, faaliyetlerin finansmanında yapılan hatalar, yatırımların finansmanında yapılan hatalar, çalışılan finans kurumları, kur riski - hedging ürünlerinin kullanılmaması sorunlu kredilerin ortaya çıkmasında veya artmasında etkili olabilmektedir.

Kredi tahsisinden önce yapılan hatalar şu şekilde sıralanabilir: Müşterinin bankacıyı çeşitli yollardan zorlayarak kredi tahsisini gerçekleştirmeye çalışması; müşterinin kızmasından ya da kaybedilmesinden korkarak gerekli hayati soruların sorulamaması; kredi tahsisi kararını çeşitli baskılar altında kalarak vermek; kredinin miktarının, geri ödeme kaynaklarının, geri ödeme zamanlamasının kötü yapılandırılması ve nihayet yetersiz teminat alınması.

Kredi tahsisinden sonra yapılan hatalar da sorunlu kredilerin artmasında oldukça önemli rol oynamaktadır. Kredinin iyi izlenememesi, kredinin nerelerde kullanıldığının izlenmemesi, ara tabloların ve finansal verilerin talep edilip gözden geçirilmemesi, dönemsel sektör incelemelerinin yapılamaması, değişen ekonomik koşulların firma üzerindeki etkilerinin izlenememesi, büyümenin kontrol altına alınamaması ve nihayet müşterinin ufak miktarlarda sürekli olarak borçlanarak borcun çok yüksek düzeylere çıkması ve bankanın kredi vermeye devam etmesinin zorunlu hale gelmesi.

Sorunlu kredi oluşumunu etkileyen dışsal faktörler:

Rekabet yapısı

Teknolojik etki

Politik etki

Toplumsal etki

Çevresel etki

Makro ekonomik faktörler

Sorunlu kredi oluşumunu etkileyen içsel faktörler:

Yönetsel sorunlar

Finansal sorunlar

Satış ve pazarlama sorunları

Üretim sorunları

Bilgisizlik

Kötü niyet

Yöneticiyi etkileyen faktörler