BANKALARDA KREDİ YÖNETİMİ

Bireylerin mal ve hizmet ihtiyaçlarının giderilmesine yönelik olarak kullandırılan bireysel krediler önceleri diğer finansal kuruluşlar tarafından verilirken 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ticari bankaların bireysel kredilere yönelmeleri, bu kuruluşların bireysel kredilerde önemli bir pay elde etmesine neden olmuştur. Ticari bankaların yanısıra, bireysel kredi verme yetkisi olan diğer finansal kuruluşlar ise sırasıyla taksitli satış finansman şirketleri, kredi birlikleri, tasarruf ve kredi kurumları, tüketici finansman şirketleri ve tasarruf bankaları ve sigorta şirketleridir.

Para politikaları bireysel kredi talebi üzerinde de etkilidir. Para otoriteleri tarafından uygulanacak politika faiz oranı artırımı gibi bir daraltıcı para politikası uygulaması ilk dönemde kredi talebini etkilemeksizin kredi kuruluşları tarafından arz edilen bireysel kredi miktarını düşürecektir. Sonraki dönemde ise kredi talep eden bireyler politika faiz oranlarında meydana gelen artırımlara tepki vererek kredi taleplerini azaltacaktır. Bireysel kredi talebini etkileyen bir diğer faktör ise tüketici güven endeksidir. Bireylerin ekonominin gidişatına duydukları güveni gösteren endeks, bireylerin iş, istihdam ve gelir olanakları ile ilgili şu anki ve ileriye yönelik beklentileri hesaba katılarak oluşturulmakta ve endeks değeri yükseldikçe bireylerin kredi talebinde artış görülmektedir.

Finansal sistemin gelişmişliğine bağlı olarak değişkenlik gösteren rekabet ortamı hem kredi talebini hem de kredi arzını etkilemektedir. Rekabet ortamı kredi kullanma maliyetini düşüreceğinden dolayı bireyin kredi kullanması kolaylaşacak ve böylece kredi talebinde olası bir artışa sebebiyet verecektir. Bunun yanında yasal düzenlemeler, cari enflasyon oranı ve ileriye yönelik beklentiler de kredi maliyetlerini üzerinde etkili olan diğer faktörler arasında sayılabilir. Yasal düzenlemeler, kredi kuruluşlarının arz ettiği bireysel kredi miktarını doğrudan etkilemektedir. Bu düzenlemelerin bireysel kredi piyasaları üzerindeki etkisi ise farklı yollardan olmaktadır. Örneğin düzenlemeler ile piyasada meydana gelen daralma kredi kuruluşlarının faaliyet alanını daraltırken, maliyetleri artırmakta ve böylece bireylere sunulan kredi hizmetini kısıtlamaktadır. Öte yandan bireyler de birçok bürokratik işlem ile uğraşmak zorunda kaldığı ya da artık krediye erişemeyeceğine yönelik bir beklenti içine girdiği için kredi talebini azaltmaktadır

*Tüketici finansman şirketleri diğer kredi kuruluşları için küçük miktarlı ve kârlı olmayan kredi taleplerini karşılamak amacıyla kurulmuş şirketlerdir. Bu şirketler küçük miktarlı, fakat daha yüksek riskli kredi arz etmektedirler. Tasarruf bankaları ve sigorta şirketleri de son dönemde artan bireysel kredi taleplerini karşılamak amacı ile konut ve taşıt kredisi arz eden kuruluşlardır.

Taksitli ihtiyaç kredileri konut ve taşıt dışında diğer mal ve hizmet alımları sırasında bireylerin ihtiyaç duydukları finansman kolaylığı sağlaması amaç ve gerekçesi ile verilmektedir. Taksitli ihtiyaç kredileri de ipotek karşılığı/otomobil rehin karşılığı taksitli ihtiyaç kredisi, eğitim kredisi, V.İ.P. kredisi, bireysel işyeri edinme kredisi ve eğitim kredisi gibi farklı uygulamalardan oluşmaktadır.

Kredi kuruluşları tarafından kullandırılacak azami kredi, başvuruda ibraz edilen fatura bedelinin % 80’i kadardır.

Konut kredilerinden farklı olarak mortgage bir kredi değil, hukukî bir dokümandır. Konut kredisinin mortgage olarak adlandırılabilmesi için ise ikincil piyasalar aracılığı ile sermaye piyasalarından fonlama yapılıyor olması gerekmektedir.

Son dönemde ülkemizde de yaygın olarak kullanılmaya başlayan mortgage sistemi aslında ipotek teminatına dayalı konut kredisi alacaklarının ikincil piyasalarda menkul kıymet olarak ihracı ile sermaye piyasalarından fon temin etme esasına dayalı konut finansman sistemi olarak tanımlanmaktadır. Konut kredilerinden farklı olarak mortgage bir kredi değil, hukukî bir dokümandır. Konut kredisinin mortgage olarak adlandırılabilmesi için ise ikincil piyasalar aracılığı ile sermaye piyasalarından fonlama yapılıyor olması gerekmektedir.

Mortgage sisteminin tüketiciler başta olmak üzere kredi kuruluşları ve finansal piyasalara sağladığı faydalar aşağıdaki gibi sıralanabilir:

1. Finansal derinleşmenin göstergelerinden olan fonların reel kesime aktarılma oranı ve finansal piyasalardaki araç ve kurum çeşitliliğine yol açmasından dolayı finansal piyasaların derinleşmesine, büyümesine ve dolaylı olarak ekonomik kalkınmaya destek olmaktadır.

2. Finansal sektöre fon sağlayarak gayrimenkul yatırım ortaklıklarının daha sağlıklı büyümesine yol açmaktadır.

3. Gayrimenkul yatırım ortaklıkları mortgage sisteminin sağlayacağı kaynaklarla menkul kıymetleştirme veya sermaye artırımı yapmak suretiyle halka açılmakta ve büyümektedir.

4. Konut sektörünün finansal sektörle bağlantısının kurulması inşaat sektörüne ait vergi kayıplarının azalmasına yol açmakta, kayıt dışı gelirler mortgage sistemi sayesinde kayıt altına alınmaktadır.

5. İkincil piyasalar sayesinde mortgage kredisi kullanımına ayrılmış öz kaynakların verimli değerlendirilmesi sağlanmaktadır.

6. Menkul kıymetleştirmeye konu mortgage havuzunun çok sayıda kredinin katkısı ile oluşması kredilerin gayrimenkul tahsisi nedeniyle düşük riskli menkul kıymetlerin yaratılmasına imkân tanımaktadır.

7. Mortgage sistemi ile birlikte inşaat sektöründeki canlanma beraberinde iki yüzden fazla alt sektörün canlanmasına neden olmaktadır.

8. Mortgage sisteminin reel ekonomide oluşturduğu canlılık ekonomik kalkınma ve işsizliğin azaltılmasında önemli rol oynamaktadır.

9. Mortgage sisteminin yapılarda standardizasyonu bir ön şart olarak sunması kaçak yapılaşmayı ve niteliksiz konut üretimini azaltmaktadır.

Kredi kartı, bankalar ve kart çıkartmaya yetkili kuruluşların müşterilerine belirli limitler dâhilinde açtıkları krediler ile nakit kullanmaksızın mal ve hizmet alımı, nakit kredi çekme imkânı sağlamak için verdikleri ödeme aracı olarak da tanımlanmaktadır. Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere kredi kartları bireylere verilen bir kredi tipidir.

Sunulan bu kredi hizmetinin bir dizi özelliği vardır. Bunlardan ilki gayri nakdi kredi olma özelliğidir. Kart hamiline tahsis edilen limit harcama yapılıncaya kadar gayri nakdi kredi niteliğindedir. İkinci özelliği ise kartın nakdi kredi niteliğidir.

Kredi kartı sahibinin kartını kullanarak yaptığı harcama banka tarafından üye işyerlerine ödendiği anda nakdi krediye dönüşmektedir.

Kredi kartı hizmetinin son özelliği ise döner kredi niteliğinde olmasıdır. Belirli bir limite kadar cari hesap ilişkisi şeklinde işleyen ve defalarca kullanılıp geri ödenen krediye döner kredi denmektedir. Kredi kartı uygulamasında da kart çıkaran kuruluş kart sahibi için ödeme gücü ile orantılı bir kredi limiti belirlemektedir. Kart sahibi bu limite kadar kullanmış olduğu krediyi geri ödediği sürece kart sahibine yeniden aynı limite kadar limit tahsis etmektedir. Bu özelliği ile kredi kartları da tipik bir döner kredi uygulamasıdır.

Bireyin sıfır kilometre bir taşıt almak için yapacağı kredi başvurusunda kredi kuruluşu taksitli ihtiyaç kredisi başvurusunda istenen belgelere ek olarak,

1. Araç rehini,

2. Kefalet (Asgarî bir adet),

3. Gayrimenkul ipoteği,

4. Nakit, TL mevduat ya da döviz tevdiatının rehinlerinden birisi istenmektedir.

Bireysel kredilerin satıcılara getirdiği avantajlardan da bahsetmek mümkündür. Kredi kullanımı sonucunda satış yapan firmaların ticaret hacimlerinde artış olacağı açıktır. Ayrıca ekonominin genelinde bu satışlar yolu ile canlılık olacaktır. Bireysel kredilerin peşin satışları artıracağından dolayı satıcıların kâr marjları artacak ve bu yolla vergi yükümlüklerinde bir miktar artışa neden olacaktır. Böylece devletin bütçe gelirleri üzerinde pozitif etki olmaktadır. Firmaların satış devri hızlanarak likidite sorunları giderilmiş olmaktadır. Firmaların peşin satış yapması nakit akımlarının da güçlenmesine sebep olarak firmanın gelişmesine katkıda bulunmaktadır.

Değişen ekonomik şartlar ve yaşanan teknolojik gelişmeler ile birlikte bireylerin ihtiyaçlarını karşılayabilmek amacıyla kredi kuruluşları tarafından çeşitlendirilen bireysel krediler şu başlıklar altında toplanmaktadır: • Taksitli ihtiyaç kredileri, • Taşıt kredileri, • Konut kredileri.

Günümüzde bireysel kredilerin kullanım amaçları şu şekilde sıralanmaktadır: 1. Carî tüketim harcamaları, 2. Dayanıklı tüketim malı alımları, 3. Otomobil alımları, 4. Konut alımları

Fabrika kurulumu için alınan kredi ticari kredilere örnek gösterilebilir.

Ticari bankaların yanısıra, bireysel kredi verme yetkisi olan diğer finansal kuruluşlar ise sırasıyla taksitli satış finansman şirketleri, kredi birlikleri, tasarruf ve kredi kurumları, tüketici finansman şirketleri ve tasarruf bankaları ve sigorta şirketleridir (Arpalı, 2006).

Kredi birlikleri yine Amerika Birleşik Devletleri’nde yaygın bir kredi kuruluşudur. Bu birlikler sadece kendisine üyeliği bulunan tüketicilere kredi imkânı sağlamaktadır. Bütün borçlular derneğin üyesi konumunda iken üyelik hisse satın alma yolu ile gerçekleşmektedir. Kredi birlikleri daha az genel giderlere sahip olması nedeni ile daha düşük maliyetlere sahiptir ve daha ucuz kredi kullandırmaktadır.

Tasarruf ve kredi kurumları ise özellikle konut kredileri üzerinde yoğunlaşmış kurumlardır. Değişken faizli kredi veren bu tip kuruluşlara gelişmekte olan ülkelerde rastlamak mümkün değildir.

Kredi kuruluşlarının vermiş oldukları kredi miktarı ve bireylerin talep ettikleri kredi miktarı bir takım makro ve mikro ekonomik şartlardan etkilenmektedir. Hükümetlerin uygulamış oldukları para politikaları, sektörde yaşanan rekabet, kredi kuruluşları ve bireylerin ileriye yönelik beklentileri, cari dönemdeki ekonomik şartlar bunlardan bazılarıdır.

Kredi kuruluşlarının kredi hacimlerini arttırır.

Taksitli ihtiyaç kredisi başvurusunda kredi kuruluşları tarafından istenecek belgeler aşağıdaki gibidir: 1. Bireysel kredi başvuru formu, 2. Başvuru sahibi ile varsa kefil ya da kefillerin nüfus cüzdanının fotokopisi, 3. İkametgâh ya da başvuru sahibinin sürekli adresini gösteren fatura ve benzeri bir belge, 4. Başvuru sahibi ile varsa kefil ya da kefillerin çalıştıkları işyerleri tarafından onaylı ücret bordroları, 5. Başvuru sahibinin çalıştığı kurumdan alacakları o kurumun mensubu olduklarına ve maaşlarında herhangi bir kısıdın olmadığına dair bir belge, 6. Emeklilerin emekli maaşlarını aldıkları bankadan onaylı maaş hesaplarının ekstreleri, 7. Serbest meslek sahiplerinin bağlı olduğu odadan onaylı kayıt belgesi, vergi levhası, hesap özeti ve imza sirküleri

Konut kredisi başvurularında taksitli ihtiyaç kredisinde istenen belgelere ek olarak başvuru sahibi ve kefillerinden istenen belgeler ise şu şekilde sıralanmaktadır: 1. Kat mülkiyeti ya da kat irtifakı tapusunun fotokopisi, 2. Ekspertiz raporu.

İlk olarak Amerika'de kullanılmaya başlanmıştır.