BANKALARDA KREDİ YÖNETİMİ

Kredi alanın sözleşme yükümlülüklerini yerine getirememe diğer bir ifadeyle anapara ve faiz ödemelerini tam olarak ya da zamanında yapamama olasılığını ifade eden kavram kredi riskidir.

Basel II standartlarıyla birlikte kredilendirmede kredi talep eden firma için verilen derecelendirme (rating) notu, kredinin tahsis edilip edilmeyeceğine karar vermede, kredi limitinin tespit edilmesinde, kredi fiyatlamasında ve istenecek teminatların belirlenmesinde ana faktör olacaktır.

Bankalarda kredi taleplerinin değerlendirilmesindeki tek amaç kredi riskini en aza indirmek değildir. Aynı zamanda istihbarat ve mali tahlil çalışmalarının sonucuna göre kredi talep edenin ihtiyacına en uygun şekilde kredinin yapılandırılması da hedeflenmektedir.

Bu ünitede kredilendirme sürecinin belki de en önemli aşaması olan kredi taleplerinin değerlendirilmesi ele alınmakta ve değerlendirmenin iki temel unsuru olan istihbarat ve mali tahlil ayrıntılı olarak anlatılmaktadır

Kredi taleplerinin değerlendirilmesinde, kredi kararının doğru olarak verilebilmesi amacıyla birtakım araştırma, soruşturma, inceleme ve analizler yapılır. Kredi kararlarının sağlıklı bir şekilde verilmesinde, krediyi talep eden gerçek ya da tüzel kişinin karakteri, borç ödeme gücü, kurumsal kredilerde firmanın sektör içindeki yeri, ürünlerinin pazar konumları, diğer finans kurumları ve firmalarla ilişkileri vb. bilgilerin yanı sıra mali bilgilerinin incelenerek analiz edilmesi önemli ölçüde etkili olmaktadır.

Kredi taleplerinin değerlendirilmesi aslında bir eleme sürecidir. Değerlendirme işi bankalar açısından zaman alıcı ve maliyetli olduğundan tüm kredi talepleri için ön inceleme ve değerlendirme, istihbarat ve mali tahlil çalışmalarının tamamı yapılmaz. Herhangi bir aşamada kredi talebiyle ilgili önemli bir olumsuzluk tespit edildiğinde talep daha o aşamada elenir. Örneğin, ön inceleme aşamasında kredi talebinin bankanın kredi politikasına uygun olmadığı tespit edilmişse o müşteri için istihbarat ve mali tahlil çalışmalarına gerek duyulmaksızın kredi isteği reddedilir. Ön incelemeyi geçen talepler için bir sonraki aşama istihbarattır, bu aşamada firma, firma yöneticileri, ortakları ve sektör hakkında bilgiler toplanarak incelenir.

Kredi taleplerinin değerlendirilmesine ilişkin süreç dikkate alındığında "mali tahlil" aşamasının olumlu sonuçlanmasından sonra kredinin yapılandırılması aşaması gelir.

Karakter (Moralite/Kişilik): Kredi talep edenin borcunu geri ödeme konusundaki niyetini ifade eder. Karakter, kredi talep edenin itibarını, dürüstlüğünü ve ödeme alışkanlığı gibi tüm kişisel faktörleri içine alan geniş kapsamlı bir kavramdır.

Kapasite: Krediyi talep edenin mali yönden krediyi geri ödeyebilme gücünü gösterir. Her ne kadar kredi taleplerinin değerlendirilmesinde karakter faktörleri önemli olsa da kredi talep edenin mali gücü de son derece önemlidir. Kapasite ve karakter faktörleri birbirini tamamlar niteliktedir.

Kredi analizine, kredinin hangi nedenlerden dolayı talep edildiğinin saptanmasıyla başlanmalıdır. Firmaların kredi talep etme amaçları arasında en yaygın olarak karşılaşılanlar:
• Firmanın büyümesi,
• Firmanın zarar etmesi ya da kârlılığının yetersiz oluşu,
• Firmanın aşırı ölçüde kâr dağıtımı yapması,
• Ortakların şahsi finansman ihtiyaçlarını işletme varlıklarından karşılamaları,
• Mevsimlik dalgalanmalar,
• Spekülasyon,
• Mevcut bir borcun ödenmesi vb. amaçlardır.
Firmaların kredi talep etme nedenleri bunlarla sınırlı değildir. Yaygın olarak karşılaşılan bu nedenler dışında çok farklı amaçlarla da kredi talep edilebilir.

Bankalar arasında ya da aynı bankada farklı kredi türleri için farklı uygulamalara rastlanabilmekle
birlikte, genel hatlarıyla bakıldığında kredi taleplerinin değerlendirilmesinde bankalar tarafından benzer işlemlerin benzer kaynaklardan yararlanılarak yapıldığı söylenebilir. Bu bağlamda, bankalarda kredi talepleri öncelikle ön incelemeye tabi tutulur, daha sonra kredi talepleriyle ilgili istihbarat çalışmaları ve son olarak da mali tahlil çalışmaları yapılır. Son olarak da kredinin yapılandırılarak tahsisi edilmesi aşamaları gerçekleştirilir.

Karakter (Moralite/Kişilik): Kredi talep edenin borcunu geri ödeme konusundaki niyetini ifade eder. Karakter, kredi talep edenin itibarını, dürüstlüğünü ve ödeme alışkanlığı gibi tüm kişisel faktörleri içine alan geniş kapsamlı bir kavramdır.

Kapasite: Krediyi talep edenin mali yönden krediyi geri ödeyebilme gücünü gösterir. Her ne kadar kredi taleplerinin değerlendirilmesinde karakter faktörleri önemli olsa da kredi talep edenin mali gücü de son derece önemlidir.

Sermaye (Kapital): Krediyi talep edenin sermayesini diğer bir ifadeyle öz kaynaklarını ifade eder. Bir firmadaki öz kaynak tutarı, sahiplerin koymuş oldukları sermaye ve geçmiş dönemlerde yaratılarak firma bünyesinde bırakılmış fonlardan oluşmaktadır.

Teminat (Kefalet): Talep edilen kredinin güvencesini oluşturur. Bankanın krediyi tahsil edememesi durumunda kredinin kapatılması için başvurabileceği teminatlar; maddi teminatlar (rehin, ipotek vb.) ve kişisel teminatlar (kefalet) olmak üzere iki şekilde olabilir.

Firmaların kredi başvurusunda bulunurken belirtikleri kredi kullanma amacı ile gerçek amaç arasında fark olabilir. Örneğin hammadde alımı için kredi ihtiyacı olduğunu söyleyen bir firma, aslında bu krediyi vergi borcunu ödemede kullanacak olabilir. Banka ön inceleme aşamasında kredinin gerçek kullanım amacını tespit etmeye çalışmalıdır. Kredinin talep edilme nedeni ve amacı tespit edildikten sonra bu amacın yasal düzenlemeler ve banka politikalarına uygunluğu değerlendirilmelidir. Yasal düzenlemelere ve banka politikalarına uygun olmayan kredi talepleri daha bu aşamada reddedilir. Ancak bu aşamayı geçen kredi talepleri değerlendirilecektir. Kredinin amacının belirlenmesi, bankanın krediyi tahsis etmesi durumunda karşılaşacağı riskin kaynağını tanıması ve bu suretle istihbarat ve mali tahlil çalışmalarında yoğunlaşılması gereken konuları tespit etme ve daha sağlıklı sonuçlar elde etme açısından da önemlidir.

Noterler, ticaret ve sanayi odaları, ihracatçı birlikleri, meslek birlikleri, İstanbul Menkul Kıymetler
Borsası (İMKB) ve Kredi Kayıt Bürosu (KKB) gibi kuruluşlar yarı resmî kaynaklar arasında sayılabilir.
Bankalar istihbarat çalışmalarında KKB dışındaki yarı resmî kaynaklara çok sık başvurmazlar.

Noterler, ticaret ve sanayi odaları, ihracatçı birlikleri, meslek birlikleri, İstanbul Menkul Kıymetler
Borsası (İMKB) ve Kredi Kayıt Bürosu (KKB) gibi kuruluşlar yarı resmî kaynaklar arasında sayılabilir.
Bankalar istihbarat çalışmalarında KKB dışındaki yarı resmî kaynaklara çok sık başvurmazlar.

Arındırma: Bilançoda aktif ve pasifte yer alan kalemlerden ikisinden karşılıklı olarak eşit tutarların
düşülmesine arındırma denir. Bir firmayı, bağlı grup firmalarından ya da iştiraklerinden ayrı değerlendirmek de hatalı kararlara neden olabilir. Kredi kararını doğru olarak verebilmek için söz konusu firmaların tabloları konsolide edilmelidir.

Yapılan çalışmanın kapsadığı dönemler göz önünde bulundurulduğunda mali tahlil; statik analiz ve
dinamik analiz olmak üzere iki türe ayrılmaktadır.
Statik Analiz: Tek bir döneme ilişkin olarak düzenlenmiş mali tablolar üzerinde yapılan analiz
türüdür. Statik analiz sadece o döneme ilişkin olarak firmanın mali durumu ve faaliyet sonuçları hakkında bilgi verir. Geniş kapsamlı bir analizin önemli bir parçasını oluşturmakla birlikte bankalar için kredi taleplerinin değerlendirilmesinde tek başına yeterli değildir.