BANKALARDA KREDİ YÖNETİMİ

Yine ABD’de başlayan bir finans krizi hızla tüm dünya ekonomisini etkisi altına almıştır. 2008 Küresel Finansal Krizi, ilk krizden ikincisine kadar geçen süre içerisinde yaşanan tüm olumlu ekonomik, finansal ve teknolojik gelişmelere rağmen, finansal sistemin etkinliği bozulduğunda ne gibi olumsuz sonuçlar yaratabileceğini tekrar dünya kamuoyuna hatırlatmıştır. Bazı iktisat ve finans otoritelerine göre, 2008 yılı sonunda yaşanan krizin faturası 1929 yılında yaşanan krizdekinden daha kabarıktır. Çünkü içerisinde bulunduğumuz konjonktürde finansal sistemin ülke ekonomileri için taşıdığı anlam, eskisine göre çok daha büyüktür. G

Bir ekonomide, fonların arz edenlerle talep edenler arasında doğrudan ya da dolaylı yollardan transferinin gerçekleştiği sisteme finansal sistem adı verilir.

Finansal sistemin aktörleri; ödünç veren birimler olarak tanımlanan tasarruf sahipleri ve fon talep eden birimler olarak tanımlanan borçlulardır. Tasarruf sahipleri, bir ekonomide gelirleri tüketim harcamalarını aşan yurt içinden ve yurt dışından bireyler, firmalar ve devletten oluşurken; borçluları oluşturanlar ise, tüketim harcamalarını finanse etmek isteyen bireyler, yatırım harcamalarını finanse etmek isteyen firmalar, kamu harcamalarını finanse etmek isteyen devletler ve yabancı yatırımcılardır.

Finansal sistemin bir ekonomide üstlendiği temel görev, fon fazlası olanlar ile (fon arz edenler) fon eksiği olanları (fon talep edenler) buluşturmaktır. Finansal sistemin varlığı, söz konusu arz ve talep birimlerinin herhangi bir kargaşa içerisine düşmeden işlem gerçekleştirebilmesine olanak tanır.Finansal sistemin bu temel görevinin dışında, sunduğu üç önemli hizmeti daha vardır. Bunlar riskin dağıtılması, likiditenin sağlanması ve finansal bilginin teminidir.

Likidite, herhangi bir iktisadi varlığın istenildiğinde kullanıma hazır olma becerisidir. Başka bir ifade ile sahip olunan varlığın, diğer malları ya da hizmetleri satın almak için paraya dönüştürülebilme kolaylığına likidite denir.

Finans piyasası içerisinde likiditesi en fazla olan menkul değer, nakit paradır.

Türk ekonomisinde faaliyette bulunan menkul kıymet borsasının adı İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB)’dir. İMKB, 26 Aralık 1985’te kurulmuş, 3 Ocak 1986 tarihinde ise faaliyete geçmiştir.

Akreditif, finansal bir kurum tarafından, ismi geçen lehtara, belirtilen belgeleri ibraz etmesi karşılığında, gene belirtilen miktardaki ödemenin yapılması için düzenlenmiş bir belgedir.

Kredi müşterisi ile kredi kullandıran finansal aracı arasındaki bağı oluşturan özellikler, kredinin unsurları olarak ifade edilir. Bir kredi ilişkisinde dört temel unsur bulunur. Bunlar; zaman (vade), güven, gelir ve risk unsurlarıdır.

Bir ekonomide, fonların arz edenlerle talep edenler arasında doğrudan ya da dolaylı yollardan transferinin gerçekleştiği sisteme finansal sistem adı verilir.

Finansal çeşitlendirme, iktisadi birimlerin fonlarını değişik aktifler arasında dağıtmak suretiyle finansal araçların toplam riskinin azaltılmasıdır. Başka bir ifadeyle finansal çeşitlendirme, yatırımcıların tüm yumurtalarını aynı sepete koymamalarını ifade eder. Bu sepet finansal dilde portföy olarak adlandırılır. Portföy, bir yatırımcının sahip olduğu varlıkların (hisse senedi, devlet tahvili, hazine bonosu, altın, döviz vb.) toplamını niteler.

Finansal sistemin, fon arz edenlerle fon talep edenleri buluşturması gibi, önemli görevlerinden biri de bünyesinde yer alan aktörlere sunduğu bilgi hizmetidir. Bu bilgi fon akımının sürekliliği ve sürdürülebilirliği için kilit öneme sahiptir. Sağlıklı bir fon aktarım mekanizmasının işleyişi, ancak fon arz edenlerle fon talebinde bulunanların birbirleri hakkında tam ve doğru bilgiye erişmesi ile mümkün olur.

Fon arz edenlerle fon talebinde bulunan aktörlerin karşılaştığı pazarlar olarak tanımlanan finansal piyasalar; alış-verişin ilk elden olup olmaması, vade yapısı, mekânı ve işlem zamanı açısından dört grupta toplanır.

Finansal sistemin temel işlevi fon arz edenlerle fon talep edenleri bir araya getirmektir. Sadece bu işlev bile finansal sistemin bugünün devasa modern ekonomilerinde ne denli büyük ve hayati bir görevi yerine getirdiğini ifade etmeye yetecektir. Zira hızla artan dünya nüfusunun giderek büyük kentlerde yaşadığı ve küresel piyasalarda alım-satım yaptıkları göz önüne alındığında, birbirini tanımayan alacaklıların ve borçluların belli ilkelere ve kurumlara sahip bir sisteme dayanmadan işlemlerini güven içerisinde yürütebilmeleri mümkün olamayacaktır. Finansal sistemin bu temel görevinin dışında, sunduğu üç önemli hizmeti daha vardır. Bunlar riskin dağıtılması, likiditenin sağlanması ve finansal bilginin teminidir.

Riskin Dağıtılması
Finansal sistem açısından risk, finansal aktiflerin beklenen değeri ile gerçekleşen değeri arasında bir
farkın ortaya çıkma ihtimalidir. İktisadi birimler, fon arz ve taleplerinde olası riskleri ve bunların yükleyeceği maliyeti minimum seviyede tutmak isterler. Finansal sistem tam da bu noktada devreye girer.
Çünkü fon arz ve talep edenlere bir rehber olma amacı güden finansal sistem, riski dağıtmanın çok çeşitli yollarını bünyesinde taşır. Bu anlamda riski dağıtmak için kullanılabilecek en etkin yol, finansal
çeşitlendirmeye gitmektir.
Finansal çeşitlendirme, iktisadi birimlerin fonlarını değişik aktifler arasında dağıtmak suretiyle finansal araçların toplam riskinin azaltılmasıdır. Başka bir ifadeyle finansal çeşitlendirme, yatırımcıların tüm yumurtalarını aynı sepete koymamalarını ifade eder. Bu sepet finansal dilde portföy olarak adlandırılır. Portföy, bir yatırımcının sahip olduğu varlıkların (hisse senedi, devlet tahvili, hazine bonosu, altın, döviz vb.) toplamını niteler.

Finansal Piyasalar
Fon arz edenlerle fon talebinde bulunan aktörlerin karşılaştığı pazarlar olarak tanımlanan finansal
piyasalar; alış-verişin ilk elden olup olmaması, vade yapısı, mekânı ve işlem zamanı açısından dört grupta toplanır.

İşlem Zamanına Göre Finansal Piyasalar: Nakit ve Türev Piyasa Ayrımı
Finansal aktiflerin peşin olarak alınıp-satıldığı piyasalara nakit piyasalar, önceden anlaşılan bir fiyattan ve vadeli olarak alınıp-satıldığı piyasalara ise türev piyasalar adı verilir. Menkul kıymet borsaları birnakit piyasa türüdür. Vadeli işlem ya da opsiyon borsaları ise türev piyasalara birer örnektir.

Mekâna Göre Finansal Piyasalar: Müzayede ve Tezgâh-Üstü Piyasa Ayrımı
Fon alış-verişinin yapıldığı mekâna bağlı olarak ortaya çıkan ilk finansal piyasa türü olan müzayede
piyasaları, ticaretin sabit bir miktarda yapıldığı kurumsal piyasalardır. Aynı zamanda bir ikincil piyasa
niteliği de taşıyan müzayede piyasalarında çok sayıda alıcı ve satıcı bulunduğu için, bu piyasalarda
fiyatlar büyük ölçüde tam rekabetçi piyasa koşulları altında belirlenir. Müzayede piyasaların en önemli işlevi, finansal araçların alım ve satımının gerçekleşebileceği devamlı bir pazar oluşturmasıdır. Bu sayede yatırımcılar, ellerindeki varlıkları gerektiğinde nakde dönüştürebilme fırsatını yakalar. Finansal sistemde en yaygın olarak bilinen müzayede piyasaları menkul kıymet borsalarıdır.
Tezgâh-üstü piyasalar ise, fon alış-verişinin genellikle pazarlık usulü ile yapıldığı piyasalardır.
Tezgâh-üstü piyasalar aslında bankalar, dealerlar, komisyoncular ve diğer aracılardan oluşan ikincil
piyasalardır. Bu tür piyasalarda işlem maliyetleri oldukça düşüktür, çünkü işlemler büyük ölçüde masa başında bilgisayar bağlantısı ya da telefon ve faks aracılığıyla gerçekleştirilir. İşlem maliyetinin son derece düşük olması, tezgâh-üstü piyasa riskinin önüne geçmekte ve fon alış-verişini gerçekleştirecek olan yatırımcılar açısından bir avantaj yaratmaktadır.

Merkez Bankalarının Temel Görev ve Yetkileri
Merkez bankalarının en önemli görevi, bir ekonomideki iktisadi atmosferin kontrol edilmesinde politika yapıcılara yardımcı olmaktır. Bunu yaparken büyük ölçüde para politikası açısından katkıda bulunur. Ayrıca, diğer tüm makroekonomik hedeflerin gerçekleştirilmesinde de, merkez bankalarının önemli bir rolü vardır. Bu bağlamda, merkez bankalarının temel görev ve yetkileri aşağıdaki gibidir:  • Para politikasını belirleme ve hazine adına bankacılık işlemlerini yapma,
• Finansal sistemin istikrarının teminini ve devamını sağlama,
• Para arzının kontrol edilmesi,
• Para piyasasını düzenleme ve gerektiğinde bankaların kısa vadeli ihtiyaçlarını karşılama,
• Paranın dağıtılması,
• Finansal altyapı kurulmasına katkı yapma,
• Mali ve ekonomik konularda hükümete danışmanlık yapma,
• Uluslararası ödeme araçlarını idare etme,
• Para ve kredi ile ilgili istatistiklerin tutulması,
• Ulusal paranın iç ve dış değerinin korunması için gerekli tedbirleri alma,
• Ülkenin altın ve döviz rezervini koruma,
• Para-kredi-ekonomi ile ilgili araştırmalar yapma.
TCMB’nin temel görevi ise, fiyat istikrarını sağlamak ve enflasyonu kontrol altında tutmaktır.

Para Politikası Kurulu, Başkanın başkanlığı altında, Başkan Yardımcıları, Banka Meclisince üyeleri
arasından seçilecek bir üye ve Başkanın önerisi üzerine müşterek kararla atanacak bir üyeden oluşur.
Kurul aşağıdaki görev ve yetkilere sahiptir:
• Fiyat istikrarını sağlamak amacıyla para politikası ilke ve stratejilerinin belirlenmesi,
• Para politikası stratejisi çerçevesinde Hükümetle birlikte enflasyon hedefinin belirlenmesi,
• Para politikası hedefleri ve uygulamaları konusunda belirli dönemler itibarıyla raporlar
hazırlayarak Hükümetin ve belirleyeceği esaslar doğrultusunda kamuoyunun bilgilendirilmesi,
• Hükümetle birlikte Türk Lirasının iç ve dış değerini korumak için gerekli tedbirlerin alınması ve
yabancı paralar ile altın karşısındaki muadeletini tespit etmeye yönelik kur rejiminin
belirlenmesidir.

Bir ekonomi içerisinde ticaret bankalarının önemini tesis eden temel mekanizma, kaydi para yaratma mekanizmasıdır. Kaydi para, bankaya yatırılan mevduatın kredi veya başka bir şekilde fon ihtiyacı olana sunulması esnasında ortaya çıkan değerdir. Bununla birlikte, ticaret bankalarının işlevleri genel olarak şunlardır:
• Hesaptan hesaba devir yaparak kaydi para oluşturmak,
• Ticari ve diğer alanlara kredi vermek,
• Kambiyo işlemleri yapmak,
• Kasa kiralamak,
• Tahvil ve hisse senedi emisyonuna aracılık etmek,
• Kefalet mektubu ve kabul kredisi vermek,
• Diğer bankacılık işlemlerini yapmak.

Katılım Bankaları
Hizmet tanımını faizsiz bankacılık olarak yapan katılım bankaları, parayı ticarete doğrudan konu olan bir meta şeklinde görmeyen, onu ticarette mübadelenin yapılmasına imkân tanıyan bir araç olarak ele alan bir finansal aracı türüdür.
Katılım bankalarının fon kaynakları ve fon toplama yöntemleri ticari bankalarınkinden farklıdır. Buna
göre, bu bankalar fon arz etme niyetinde olan aktörlere, faiz yerine kâr-zarar ortaklığına dayalı bir sözleşme önerirler. Dolayısıyla, topladıkları fonlar diğer bankalardaki mevduat hesaplarına benzese de, onlarda olduğu gibi önceden belli bir faiz oranı vaat edemezler. Dönem sonunda piyasada geçerli getiri oranlarına yakın bir kâr payı verirler. Topladıkları fonlar; vadesiz ise özel cari hesaplar, vadeli ise kâr ve zarara katılma hesapları olarak kaydedilir. Ayrıca, diğer ticari bankalarda olduğu gibi kısa vadeli her türden borçlanma işlemine giremezler. Zira faiz cinsinden bir borç kaynağı kullanmaları mümkün değildir.
Bu doğrultuda toplanan fonlar, sadece fon talebinde bulunan kişilere kredi şeklinde kullandırılabilir.
Bunun dışında, diğer ticari bankalarda olduğu gibi tahvil ve bono gibi borç senetlerini tutmaları mümkündeğildir. Böyle olunca da kârlılıkları sadece kullandırdıkları kredilere bağlı olmaktadır. Söz konusu krediler nakdi ve gayri-nakdi biçimde olur. Gayri-nakdi krediler ticaret bankalarındaki gibi teminat mektupları ve garanti belgeleridir. Nakdi krediler ise şunlardır:
• Kâr-zarar ortaklığı: Taraflardan birinin emeğini, diğerinin de sermayesini koyduğu bir tür emeksermaye ortaklığıdır.
• Üretim ya da kurumsal destekler: Kurumun müşterisi firmanın ihtiyacı olan makine ve teçhizatı
satın alıp, ona maliyet artı kâr usulü ile satmasıdır.
• İştirak: Her iki tarafın da emeğini ve sermayesini koyarak bir ortaklık kurmasıdır.

• Finansal kiralama (leasing): Kurumun müşterisi firmanın ihtiyacı olan makine ve teçhizatı kendi
adına satın alıp, ona kiralamasıdır.
• Bireysel finansman desteği: Diğer bankaların yaptığı gibi, bireysel müşterilerinin araç ve konut
gibi ihtiyaçlarını finanse etmek üzere kullandırdıkları bireysel kredilerdir.

Katılım bankalarının Türkiye’deki ilk örnekleri, Bakanlar Kurulunca alınan 16.12.1983 tarih ve
83/7506 sayılı kararname ile Özel Finans Kurumu adı altında ihdas edilmiş ve 1985 yılında faaliyete
geçmiştir. Bugünkü Katılım Bankaları, 4389 sayılı Bankalar Kanununda 17.12.1999 tarih ve 4491 sayılı kanunla yapılan değişiklikle Bankalar Kanunu kapsamı dâhilindedir. 2 Temmuz 2005’te kabul edilen5387 nolu Bankacılık Kanunu ile de “Katılım Bankası” adını almışlardır.

Türkiye’de ise bankacılık sektörüne yön veren yasal çerçeve, 19.10.2005 tarih ve 5411 sayılı
Bankacılık Kanunu ile çizilmiştir. Söz konusu kanunun temel amacı ise, “finansal piyasalarda güven ve istikrarın sağlanmasına, kredi sisteminin etkin bir şekilde işlemesine, tasarruf sahiplerinin hak ve
menfaatlerinin korunmasına ilişkin usul ve esasların düzenlenmesi” şeklinde tanımlanır. Bu doğrultuda, Türkiye’de kurulu ticaret bankaları, katılım bankaları, kalkınma ve yatırım bankaları, yurt dışında kurulu bu nitelikteki kuruluşların Türkiye'deki şubeleri, finansal holding şirketleri, Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye Katılım Bankaları Birliği, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Tasarruf MevduatıSigorta Fonu ve bunların faaliyetleri 5411 sayılı Bankacılık Kanunu hükümlerine tâbidir.

Kredi Müşterisi
Sahip olduğu gelirin yetersiz olması sebebiyle; tüketim, yatırım ya da herhangi bir faaliyet için ek finansman ihtiyacı bulunan ve bu ihtiyacını finans piyasası içerisinde giderme arzusunda olan her iktisadi birim potansiyel bir kredi müşterisidir. Bu bağlamda bireysel tüketiciler, firmalar ve devletler kredi müşterisine birer örnektir.
Kredi müşterisinin kredi kullanabilmesi için bazı şartları yerine getirmesi gerekir. Bu şartlar, kredi veren finansal aracının verdiği kredinin geri dönüşü açısından büyük önem taşır. Bu çerçevede, kredi
müşterisinin aşağıdaki özellikleri taşıması gerekir:
• Kredi müşterisi gerçek veya tüzel kişiliğe sahip olmalıdır,
• Kredi müşterisi güvenilir ve itibar sahibi olmalıdır,
• Kredi müşterisi fon ihtiyacı olan bir iktisadi birim olmalıdır,
• Kredi müşterisi bir hali hazırda bir gelire sahip olmalıdır,
• Kredi müşterisi kullandığı krediyi faizi ile birlikte geri ödeyeceğini taahhüt etmeli ve bunu
gerçekleştirmelidir.
Türk ekonomisinde kredi müşterisi denilince akla, hanehalkları yani bireysel tüketiciler gelir. Türk
bankacılık sektörünün gelişimi de bunu göstermektedir. Ancak gerçekte Türk ekonomisinde kredi
mekanizmasına işlerlik kazandıran, başka bir ifadeyle kredilerin en fazla kullanıldığı alan kurumsal
yatırımlar; en fazla kullanılan kredi türü de kurumsal kredilerdir