BANKACILIK VE SİGORTACILIĞA GİRİŞ

Kalkınma-yatırım bankaları personel verimliliği en yüksek banka türüdür. 2002 yılı baz alınarak bir karşılaştırma yapıldığında, mevduat bankalarının gerek personel başına aktif gerekse personel başına mevduat büyümesi bakımından katılım bankalarının üzerinde bir performans gösterdikleri görülmektedir. Ancak, katılım bankalarında personel başına kar tutarının, mevduat bankalarına göre yaklaşık 2 kat düzeyinde artış kaydettiği de dikkati çekmektedir.

Yıllık bazda ele alınması gereken, aktif getirisi (ROA-Net Kar / Toplam Aktif) ve özkaynak getirisi (ROE-Net Kar / Toplam Özkaynaklar) karşılaştırılarak bir değerlendirme yapıldığında da kalkınma yatırım bankalarının aktif getirisi en yüksek, özkaynak getirisi ise en düşük bankalar olduğu sonucuna ulaşılmaktadır. Kalkınma-yatırım bankalarının üstlendikleri risklere kıyasla yüksek özkaynakla çalışmaları özkaynak getirisinin düşük düzeylerde gerçekleşmesine neden olmaktadır.

Bankaların maruz kalabilecekleri risklere karşılık bulundurmaları gereken özkaynak tutarını belirleyen ölçüt sermaye yeterliliği rasyosudur. Kısaca SYR olarak adlandırılan bu rasyo Çekirdek Sermaye Yeterliliği, Ana Sermaye Yeterliliği ve Sermaye Yeterliliği olmak üzere üç ayrı ölçüt üzerinden hesaplanmaktadır. Hesaplanacak sermaye yeterliliğinin niteliğine göre oranın payında aşağıda gösterilen şekilde çekirdek sermaye tutarı veya ana sermaye tutarı ya da özkaynak tutarı dikkate alınmaktadır.

Piyasa riski, genel piyasa riski, spesifik risk, kur riski, emtia riski ve takas riski olmak üzere beş risk bileşeninden oluşmaktadır.

Operasyonel risk Basel II prensipleri ile getirilmiş bir risk türüdür. Bankaların kendi iç kontrol uygulamalarındaki aksaklıklar sonucu oluşabilecek hata ve usulsüzlüklerin gözden kaçması, üst düzey yönetimdeki kişiler de dahil olmak üzere çalışanların zaman ve koşullara uygun hareket edememesi, yönetim hataları, bilgi teknolojisi sistemlerindeki hata ve aksamalar ile deprem, yangın ve sel gibi felaketler veya terör saldırıları nedeniyle ortaya çıkabilecek zararlar için operasyonel risk hesaplaması yapılmaktadır.

Tüm banka türleri itibarıyla yabancı para net genel pozisyon büyüklüğü öngörülen % 20 sınırının çok altında olmasına karşın kısa (açık) döviz pozisyonu taşıyan mevduat bankaları ve kalkınma-yatırım bankaları, TL’nin değer kaybetmesi (döviz kurlarının yükselmesi) halinde zarar etmekte, uzun (fazla) döviz pozisyonu taşıyan katılım bankaları ise kar etmektedir.

Türev işlemlerin % 40’ından fazlası bankaların aktif-pasifi arasında vade uyumsuzluğundan kaynaklanabilecek faiz riski ve bilanço içinde taşıdıkları yabancı para açık pozisyon kaynaklı döviz kuru riski için koruma sağlamak amacıyla yapılmaktadır. Bu amaçla en yoğun kullanılan türev işlem türü swaplar olmaktadır. Türev işlem türleri içinde yurtdışından borçalanılan kaynakların T’ye dönüştürülmesinde kullanılan para swapı işlemleri % 50’nin üzerinde bir ağırlığa sahiptir. Opsiyon ve forward işlemlerinde kontrat bazında önemli bir pozisyon taşınmamaktadır. Forward işlemleri, katılım bankaları haricinde daha çok kurumsal müşteri talepli yapılmaktadır.

Bankaların bilanço dışında izledikleri ve belli bir koşulun yerine getirilmemesi halinde yükümlülük üstlendikleri diğer bankacılık faaliyeti kapsamındaki işlemlerin 3/4’üne yakını teminat mektupları yoluyla verilen garanti ve kefaletler oluşturmaktadır. İkinci ağırlıklı garanti ve kefalet türü ise dış ticarete yönelik olan akreditif işlemleridir.

Ana para veya faizinin tahsilinde gecikme yaşanması muhtemel olması nedeniyle bankalarca yakın izlemeye alınan toplam kredi tutarı tahsilinde sorun yaşanan kredi tutarının üzerinde bir büyüklüktedir. Türleri itibarıyla bir değerlendirme yapıldığında tahsilinde gecikme yaşanma potansiyeli en yüksek olan kredi türünün diğer amaçlı krediler olduğu, bu kredileri işletme kredilerinin izlediği görülmektedir.

Gerek aktif (% 93,1’i) gerekse kredi (% 92’si) büyüklüklerine göre hakim banka türü doğrudan fon toplama yetkisine sahip bankalardır. Bunlar içinde de ağırlıklı paya sahip banka türü mevduat bankalarıdır.

Türk bankacılık sektöründe aktif büyüklükleri açısından ilk sırada yer alan banka türü mevduat bankalarıdır.

Türk bankacılık sektöründe aktif büyüklükleri itibarıyla sermaye yapıları açısından ilk sırada yer alan banka türü kamu sermayeli bankalardır.

Bankaların maruz kalabilecekleri risklere karşılık bulundurmaları gereken özkaynak tutarını belirleyen ölçüt “sermaye yeterliliği rasyosu”dur.

Basel III ile getirilmiş olan “Çekirdek Sermaye Yeterliliği Oranı”nın asgari düzeyi %4,5 olması zorunlu tutulmuştur.

Bankalarda çekirdek sermayenin birinci ağırlıklı kalemi yedek akçeler, ikinci ağırlıklı kalemi ise ödenmiş sermayedir.

Bankalarda piyasa riski; genel piyasa riski, spesifik risk, kur riski, emtia riski ve takas riski olmak üzere beş risk bileşeninden oluşmaktadır.

Bankalarda alım satım amaçlı yatırım yapılan tahvil, bono ve benzeri faize dayalı finansal araçlarda faiz oranı değişmelerine, hisse senedi ve benzeri ortaklık hakkı sağlayan finansal araçlarda ise bunların fiyatlarındaki değişmelere bağlı olarak maruz kalınabilecek zarar olasılığı için hesaplanan risk türü “genel piyasa riski”dir.

Basel II prensipleri gereğince, Bankaların kendi iç kontrol uygulamalarındaki aksaklıklar sonucu oluşabilecek hata ve usulsüzlüklerin gözden kaçması, üst düzey yönetimdeki kişiler de dahil olmak üzere çalışanların zaman ve koşullara uygun hareket edememesi, yönetim hataları, bilgi teknolojisi sistemlerindeki hata ve aksamalar ile deprem, yangın ve sel gibi felaketler veya terör saldırıları nedeniyle ortaya çıkabilecek zararlar için hesaplanan risk türü operasyonel risktir.

Sermaye yeterlilik rasyosu hesaplamalarında en yüksek ağırlığa sahip olan risk türü “kredi riski”dir.

Bankaların döviz varlıkları ile döviz yükümlülüklerinin TL cinsinden karşılıkları arasındaki fark “yabancı para pozisyonu”dur.