BANKACILIK VE SİGORTACILIĞA GİRİŞ

Modern bankacılığın, 1609 yılında kurulan Amsterdam Bankası ile Avrupa’da başlamış olduğu kabul edilmektedir.

Modern bankacılık, Osmanlı İmparatorluğu’nda Tanzimat Fermanı’nın ilanından sonra başlamıştır.

ABD’de modern ticari bankacılık 1782 yılında Kuzey Amerika’da kurulan Bank of North America ile başlamıştır.

Finansal piyasalarda küreselleşmenin nedenleri arasında ülkelerdeki finansal politikaların liberalleşmesi, bilgi teknolojilerinin gelişmesi, ticaretin yaygınlaşması, ülkelerdeki hukuki mevzuatın birbirine yakınlaşması ve finansal krizlerden sonra yeniden yapılandırma politikalarının hayata geçirilmesi sayılabilir.

Finansal liberalleşmeye yönelik politikalar, faiz oranlarının serbest bırakılması, zorunlu rezervlerin azaltılması, sermaye girişlerinde engellerin kaldırılması, sermaye girişlerini teşvik eden politikaların uygulanması, kredi dağıtım kararlarında hükümetlerin etkilerini azaltıcı politikaların uygulanması, bankalarda ve sigorta sektöründe özelleştirme faaliyetlerinin artması, menkul kıymet borsalarının yabancı yatırımcılara açılması gibi politikalardır.

Menkul kıymetleştirme finansal ve finansal olmayan kurumların likiditesi düşük varlıklarının likiditesi yüksek varlıklar haline dönüştürülmesidir.

Cumhuriyet dönemi bankacığı, izlenen ekonomi politikaları ve yaşanan gelişmeler dikkate alınarak; Ulusal Bankalar Dönemi (1923-1932), Kamu Bankaları Dönemi (1933-1944), Özel Bankalar Dönemi (1945-1960), Planlı Dönem (1961-1980), Serbestleşme ve Dışa Açılma Dönemi (1981-2001) ve Yeniden Yapılandırma Dönemi (2002-2010) olarak altı dönemde incelenebilir.

Cumhuriyet öncesi dönemde Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk önce sarraflar, mudaraba ve para vakıfları banka fonksiyonlarını yerine getirmiştir. Ayrıca İstanbul Emniyet Sandığı da kredi ve mevduat işlevlerini yerine getirmiştir.

İlk Osmanlı banknotları Abdülmecit tarafından 1840 yılında Kaime adıyla çıkarılmıştır.

Sümerbank kamu bankaları döneminde kurulmuştur.

Planlı dönemde liberal ekonomi anlayışından karma ekonomi politikasına geçilmiştir. İthal ikamesi sanayileşme politikası uygulamaya konulmuştur. Sanayinin gelişimi için düşük faiz politikası izlenmiştir. Yeni banka açılmasına sınırlamalar getirilmiştir. Özel ticaret bankalarının bir kısmı holding bankası halini almıştır.

Eski Mısır, eski Yunan ve Roma’da da banka işlemlerini yerine getiren kurumlar oluşmuştur. Bankacılığı Babil ve Fenike’den öğrenmiş olan Eski Yunan’da kredi işlemleri maket sisteminin yanısıra Trapezitai adı verilen bankerler tarafından yürütülmüştür. Eski Yunan’da faize bir sınır getirilmemiştir. Yüksek faiz oranları nedeniyle bağımsız siteler ve devletler, devlet bankaları kurmaya başlamışlardır. İlk devlet bankası da Eski Yunan’da kurulmuş ve ilk bankacılık krizi Atina Sitesi’nde yaşanmıştır.

1640 yılında İngiltere’de Kral tarafından, tüccarların Londra Kulesinde saklanan altın külçelerine el konulması, devlete olan güveni
sarsmıştır. Bu olaydan sonra tüccarlar altınlarını sertifika karşılığında goldsmith olarak adlandırılan tüccarlara vermeye başlanmışlardır. Daha sonraları goldsmithler, kasalarında biriken altınlar karşılığında, bunlara dayalı olarak borç isteyenlere goldsmith notes denilen kendi senetlerini vermeye başlamışlardır. Bu senetlerin piyasada alış veriş işlemlerinde kullanılması, ilk banknot sistemini oluşturmuştur. Bu dönemde Fransa ile yapılan savaş sonrasında İngiltere’nin para sıkıntısına düşmesi, bir devlet bankası kurarak bu banka aracılığı ile piyasaya para sunulması fikrini doğurmuştur. Bunun sonucunda ilk merkez bankası olarak kabul edilen İngiltere Bankası kurulmuştur. Aynı şekilde John Law adında Fransa’da yaşayan bir İskoçyalı Fransız Emisyon Bankası’nın kurulmasını sağlamıştır.

Yeniçağda devletlerin yeni ülkelere ve sömürgelere sahip olma politikası, özel sektörün yeni üretim yerleri kurması ve yeni madenleri işletmeye açması sonucu ekonomik hayat canlanmıştır. Canlanan ekonomik hayat nakit sermaye talebinin artmasına, nihayetinde para ve kredi alanında yeni ihtiyaçların doğmasına neden olmuştur. 1637 yılında Venedik’te Venedik Bankası kurulmuş ve bu banka ile çek ve banknot kullanımına yol açan Contadi di Banka Sistemi geliştirilmiştir. 1640 yılında İngiltere’de Kral tarafından, tüccarların Londra Kulesinde saklanan altın külçelerine el konulması, devlete olan güveni sarsmıştır. Bu olaydan sonra tüccarlar altınlarını sertifika karşılığında goldsmith olarak adlandırılan tüccarlara vermeye başlanmışlardır. Daha sonraları goldsmithler, kasalarında biriken altınlar karşılığında, bunlara dayalı olarak borç isteyenlere goldsmith notes denilen kendi senetlerini vermeye başlamışlardır. Bu senetlerin piyasada alış veriş işlemlerinde kullanılması, ilk banknot sistemini oluşturmuştur. Bu dönemde Fransa ile yapılan savaş sonrasında İngiltere’nin para sıkıntısına düşmesi, bir devlet bankası kurarak bu banka aracılığı ile piyasaya para sunulması fikrini doğurmuştur. Bunun sonucunda ilk merkez bankası olarak kabul edilen İngiltere Bankası kurulmuştur. Aynı şekilde John Law adında Fransa’da yaşayan bir İskoçyalı Fransız Emisyon Bankası’nın kurulmasını sağlamıştır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Finansal küreselleşme olgusu, özellikle II. Dünya Savaşı sonrasında, dünyanın yeniden şekillendirilmesi sürecinin bir uzantısı olarak görülmektedir. Uluslarası Para Fonu, Dünya Bankası ve Dünya Ticaret Örgütü gibi uluslararası kuruluşların kurulması ve bu kuruluşların uyguladıkları politikalar finansal küreselleşmede en önemli faktörlerden olmuştur. Finansal küreselleşmenin etkisi önceleri gelişmiş ülkeler arasında iken sonraları tüm ülkelere yayılmıştır. Finansal piyasalarda küreselleşmenin nedenleri arasında ülkelerdeki finansal politikaların liberalleşmesi, bilgi teknolojilerinin gelişmesi, ticaretin yaygınlaşması, ülkelerdeki hukuki mevzuatın birbirine yakınlaşması ve finansal krizlerden sonra yeniden yapılandırma politikalarının hayata geçirilmesi sayılabilir.
Finansal liberalleşmeye yönelik politikalar, faiz oranlarının serbest bırakılması, zorunlu rezervlerin azaltılması, sermaye girişlerinde engellerin kaldırılması, sermaye girişlerini teşvik eden politikaların uygulanması, kredi dağıtım kararlarında hükümetlerin etkilerini azaltıcı politikaların uygulanması, bankalarda ve sigorta sektöründe özelleştirme faaliyetlerinin artması, menkul kıymet borsalarının yabancı yatırımcılara açılması gibi politikalardır. Doğru cevap E şıkkıdır.

Türkiye’de bankacılığın tarihsel gelişimi, Cumhuriyet öncesi ve Cumhuriyet sonrası olmak üzere iki ana döneme ayrılarak incelenebilir. Cumhuriyet öncesi dönemde önce sarraflar, mudaraba ve para vakıfları banka fonksiyonlarını yerine getirmiş; daha sonra İstanbul Bankası, Osmanlı Bankası ve diğer yabancı ve yerli bankaların kurulması ile bu dönemin sonuna gelinmiştir. Cumhuriyet dönemi bankacığı, izlenen ekonomi politikaları ve yaşanan gelişmeler dikkate alınarak; Ulusal Bankalar Dönemi (1923-1932), Kamu Bankaları Dönemi (1933-1944), Özel Bankalar Dönemi (1945-1960), Planlı Dönem (1961-1980), Serbestleşme ve Dışa Açılma Dönemi (1981-2001) ve Yeniden Yapılandırma Dönemi (2002-2010) olarak altı dönemde incelenebilir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Osmanlı'da ticari hayatta kullanılan bir diğer mekanizma para vakıfları idi. Para vakıfları; paranın mudaraba yoluyla işletilmesine dayanan, asker ve sivil devlet mensubu, ulema, tarikat şeyhleri ile esnaf ve zanaatkârlar tarafından, faiz karşılığı ödünç vermek üzere belli miktar paranın kullandırılması şeklinde çalışıyordu. Dini nitelikleri ağır basan para vakıflarının para ticareti yoluyla varlıklarını sürdürmüş olmaları, paranın işletilmesinin meşruiyetine katkıda bulunmuştur. İslam hukukunda faizin yasaklanmış
olması, ticaret hayatında bu gibi faiz karşılığı borç verme işlemlerinin kısmen mal alım satım muameleleri veya ticari ortaklıklara dönüşmesine neden olmuştur. Faiz konusu nedeniyle Osmanlı halkı arasında ciddi tartışmalara yol açan vakıfların esas kuruluş amacı, toplumun ihtiyaç duyduğu sosyal, ekonomik ve dini faaliyetlerle ilgili finansman ihtiyacını karşılamak ve toplumu daha yüksek faizle borç sarmalına sokan tefecilerin eline düşürmemektir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Osmanlı döneminde kurulan ulusal banka sayısı çok azdır. 1863’te Mithat Paşa, Niş valisi iken eski Yugoslavya’nın Pirot kasabasında ilk zırai kredi sandığı olan Memleket Sandıkları’nı kurmuştur. Çiftçilere uygun koşullarda kredi verilmesi amacıyla kurulan Memleket Sandıkları’nın sermayesi, imece usulüyle ve köylünün mal varlığı ile orantılı olarak sandığa buğday vermesiyle oluşturulmuştur. Zaman içinde sermayenin toplanmasında yaşanan güçlükler sonucunda Memleket Sandıkların’da bazı
düzenlemelere gidilerek Menafi Sandıkları adını almıştır. Menafi Sandıkları’ndan istenen başarı sağlanamayınca 1888 yılında Devlet eliyle tarımı kredilendirmek üzere ilk devlet bankası sıfatıyla Ziraat Bankası kurulmuştur. Bankanın sermayesi, Menafi Sandıklarının alacakları bu bankaya devredilerek oluşturulmuştur. Doğru cevap D şıkkıdır.

Kamu Bankaları Dönemi'nde devlet eliyle özel amaçlı bankalar kurulmuştur, İktisadi Devletçilik politikası uygulanmaya başlamıştır. Ekonomik politika değişikliği etkisiyle tek şubeli, yerel bankaların birçoğu kapanmıştır. 1933 yılında ilk Beş Yıllık Sanayi Planı uygulanmaya başladı. 1933 Büyük imalat sanayinin desteklenmesine yönelik olarak Sümerbank kurulmuştur. 1933 Şehirlerdeki altyapı yatırımlarının sağlanmasına yönelik olarak Belediye Bankası kurulmuştur. 1935 Madencilik ve enerji sektörü işletmelerinin finansmanına yönelik olarak Etibank kurulmuştur. 1938 Denizcilik sektörünü desteklemeye yönelik olarak Denizbank kurulmuştur. 1938 Küçük ölçekli işletmelerin finansmanını desteklemeye yönelik olarak Halk Bankası ve Halk Sandıkları kurulmuştur. Doğru cevap C şıkkıdır.

Planlı Dönem'de kamu iktisadi teşebbüsleri ve özel sektör aracılığı ile, kalkınma planlarında yer alan yatırımlar gerçekleştirilerek ithal edilen sanayi mallarının ülke içinde üretiminin sağlanmasını amaçlayan bir sanayi politikası benimsenmiştir. Bu dönemde liberal ekonomi anlayışından karma ekonomi uygulamasına geçilmiştir. İthal edilen malların yurt içinde üretilmesi politikası ithal ikameci politika olarak adlandırılmıştır. Bu politikanın izlendiği dönemde ekonomi dışa kapalı bir biçimde yönetilmiş, aynı zamanda döviz kurları ve faiz oranları hükümet tarafından, dünyadan bağımsız olarak belirlenmiştir. Kalkınma planlarında geliştirilmesi öncelikli olan sektörlerin desteklenmesi amaçlanarak çok düşük veya negatif faiz uygulaması hayata geçirilmiştir. Piyasa faiz oranlarının enflasyonun altında kalmasının bir sonucu olan negatif faiz uygulamasının temel amacı, sanayiye ucuz kaynak sağlayarak ülke kalkınmasını desteklemekti. Aynı zamanda ithal girdilerle üretilecek malların maliyetlerinin düşük
kalabilmesi için Türk Lirasının yabancı paralar karşısındaki değeri aşırı yüksek tutulmuştur. Desteklenmesi amaçlanan sektörler bayındırlık, sanayi, ulaştırma, enerji, madencilik ve dış satım sektörleri olarak belirlenmiştir. Doğru cevap C şıkkıdır.

1999 yılının sonlarına doğru yapısal sorunlar için alınan önlemlerin uygulanmasının gecikmesi, enflasyonun yüksek olması ve iç talebin kontrol altına alınamaması sonucunda, ekonomik görünüm bozulmaya başlamış ve Kasım 2000’de bankacılık sektörü ciddi bir sarsıntı geçirmiştir. Bu sarsıntıya neden olan sorunlar 2001 yılında daha da ağır hale gelmiş ve Şubat 2001’de Türkiye’de büyük bir kriz yaşanmıştır. Döviz kurları ve faiz oranları hızlı bir şekilde yükselirken bankacılık sektörü özkaynaklarının %77’si kadar zarar etmiştir. Kasım 2000 ve Şubat 2001 krizleri bankacılık sistemimizle ilgili olarak; 

Doğru cevap A şıkkıdır.