BANKACILIK VE SİGORTACILIĞA GİRİŞ

Bankaların (kredi kuruluşlarının) yapabilecekleri faaliyetler;

• Mevduat ve benzeri geri ödeme yükümlülüğü olan fonların kabulü,
• Ortak ve çalışanlar da dâhil olmak üzere gerçek ve tüzel kişilere nakdi kredi kullandırımı,
• Başkaları lehine teminat, garanti ve sair yükümlülüklerin üstlenilmesi suretiyle gayrinakdi kredi kullandırımı,
• Vadeli mal ve hizmet satışından kaynaklanan ve fatura ibraz edilebilir alacak haklarının peşin bedel ile satın alınması ilişkisini içeren faktoring ve ihracat alacaklarının herhangi bir şekilde ihracatçılara rücu edilme hakkı olmaksızın satın alım işlemi olan forfaiting ve benzeri işlemler yoluyla ticaretin finansmanının sağlanması,
• Müşterilerin talebi ve seçimi doğrultusunda üçüncü kişilerden satın alma yöntemiyle veya başka suretle temin edilecek bir malın zilyetliğinin (mülkiyetine sahip olmaktan kaynaklanan her türlü risk ve yararların) belli bir kira bedeli karşılığında belli bir süre ile devredilmesi ilişkisini içeren finansal kiralama işlemleri yapılması,
• Para havalesi, transfer işlemi yapılması,
• Kredi kartı, seyahat çeki, banka kartı ve çeki gibi ödeme araçlarının ihracı, yönetimi,
• Kendi hesabına veya müşterilerin nam ve hesabına para piyasası araçları ile efektif, döviz, futures ve opsiyon sözleşmeleri, dövize veya faize dayalı finansal sözleşmeler ile devredilebilir nitelikli hisse senedi, tahvil, bono, hisse senedine dönüştürülebilir tahvil ve benzeri borçlanma araçlarının veya bunları alma veya satma hakkı veren sermaye piyasası araçlarının alım-satımını ya da geri alım-satım taahhüdü ile alım-satımını yapma,
• Sermaye piyasası araçlarının doğrudan halka arz yöntemi ya da başka yöntemler ile ihracına alım garantisi vermek suretiyle katılım sağlama ya da aracılık hizmeti verme,
• Sermaye yapısı, endüstri stratejileri ve benzeri sorulara ilişkin olarak işletmelere danışmanlık yapma,
• Şirket devir, birleşme ve satın almaları ile ilgili işlemlerde danışmanlık hizmeti verme,
• Finansal kuruluşların kendi aralarındaki borç alış verişine aracılık etme,
• Portföy yönetimi ve danışmanlığı hizmeti verme,
• Hisse senedi takası, saklaması ve yönetim hizmetleri verme,
• Müşterilerin kredibilitesi hakkında referans hizmeti verme,
• Saklama (kiralık kasa) hizmeti verme.

Katılım fonu niteliğinde para toplama yetkisi olan bankalar katılım bankası olarak adlandırılmaktadır. Katılım bankası adlandırması dünyada ilk kez ülkemizde, 1 Kasım 2005’de yürürlüğe konulan 5411 sayılı Bankacılık Kanunu ile yapılmıştır. Katılım fonu şeklinde, yani önceden belirlenmiş bir oranda getiri garantisi verilmeksizin, para toplayan kuruluşlardır.

Dolaylı Fon Toplamaya Yetkili Bankalar;

Kalkınma bankası, Mevduat kabul edebilme yetkisine sahip olmadıkları için kullandıracakları orta ve uzun vadeli kredilerin finansmanını uluslararası finansal kuruluşlardan, hükümet fonlarından borçlanarak ve tahvil ihraç ederek karşılamaktadırlar. Bazı durumlarda da doğrudan hisse senedi alarak yatırıma iştirak etmekte sonra da aldıkları hisse senetlerini halka satarak ya da kurulacak olan işletmelerin hisse senedi ve diğer borçlanma araçlarının alım-satımını yaparak sermaye piyasasının gelişimine katkı sağlarlar.

Yatırım bankalarının işlevleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• İşletmelerin ihraç edecekleri menkul kıymetleri satın alarak, kendi nam ve hesaplarına halka satmayı taahhüt etmek,
• Menkul kıymet çıkaracak işletmelerle tasarrufçu kurumlar arasında aracılık yapmak,
• Menkul kıymet ihraç eden işletmelerin satış ajanı olarak hareket etmek,
• İşletmelerce ihraç edilen menkul kıymetlerin belirlenen bir süre içinde halka satılmayan bölümünü satın almayı garanti etmek,
• Şirketlerce ihraç edilecek tahvillerin anapara ve faizlerinin vadelerinde ödeneceğini garanti ederek, tahvil satışlarını kolaylaştırmak,
• Sermaye piyasasına başvurmak isteyen işletmelere ihraç edilecek menkul kıymetlerin çeşidi, ihraç tutarı, satış fiyatı, satış zamanı ve diğer şartlar hakkında danışmanlık yapmak,
• Menkul kıymetlere yatırım yapmak isteyen tasarruf sahiplerine danışmanlık yapmak,
• Kendi aracılıkları ile ihraç edilmiş menkul kıymetleri satın alan müşterilerinin çıkarlarını korumak,
• İşletmelere ticaret bankalarından orta ve uzun vadeli kredi sağlamaları hususunda yardımcı olmak.

Müşteri kitlesi bireysel ve kurumsal olmak üzere çok sayıda ve yaygınlıkta olan ve tüm bankacılık hizmetlerini sunan bankalar evrensel banka olarak adlandırılmaktadır.

Sermayesinin % 50’sinden fazlası bankanın merkezinin bulunduğu ülkede yerleşik gerçek kişilere veya hükümetlere ait kuruluşlar ile bu kuruluşların yönetim ve denetimini kontrol ettiği kuruluşlar dışındaki tüzel kişilere ait olan ve yönetim ve denetimi bu kişiler ya da temsilcileri tarafından kontrol edilen bankalar özel sermayeli banka olarak adlandırılmaktadır.

Faaliyetlerinin Yoğunlaştığı Alana Göre Uzman Bankalar; Tarım bankası, Kooperatif bankası, İpotek bankası,Kalkınma bankası, Yatırım bankası, İhracat-İthalat bankası ve Takas-Saklama bankasıdır.

Müşterilerin niteliğine göre uzman bankalar; Perakendeci banka, toptancı banka ve evrensel bankadır.

Sermayesinin % 50’sinden fazlası kurulu olunan ülkede yerleşik gerçek veya tüzel kişilere ait olan ve yönetim ve denetimi bu kişiler ya da temsilcileri tarafından kontrol edilen bankalar  yabancı sermayeli banka olarak adlandırılmaktadır.

Finansal aracılık işlevi gören bankalar genellikle gerçekleştirmelerine izin verilen faaliyetler dikkate alınarak sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflandırma esas itibarıyla mevduat ve benzeri fonların kabulü yetkisinin bulunup bulunmadığına göre şekillenmektedir. Ancak, bankacılık faaliyetlerinin oldukça çeşitlenmesi ve özellikle de finansal sistemin ihtiyaçlarına göre fon kabul yetkisi bakımından banka türleri arasındaki ayrışmaların ortadan kaldırılması farklı sınıflandırma ihtiyaçlarını gündeme getirmiştir. Bu ihtiyaçtan hareketle odaklanılan müşteri kitlesi yani kredi kullandırılan müşterilerin niteliği itibarıyla ayrı belirlemelere gidilmektedir. Ulusal ve uluslararası düzenlemelerin gereklerinin yanı sıra sermayenin serbest dolaşımının sağlanmasına yönelik uygulamalara bağlı olarak da faaliyet gösterilen coğrafya veya faaliyetlerin tabi olduğu kuralların niteliği, sermaye yapısı gibi kriterlere göre ayrıca sınıflandırmalar yapılmaktadır.

Dolaylı olarak fon toplama yetkisine sahip bankalar çoğunlukla faaliyetlerine göre banka türlerini inceleyeceğimiz bölümde ayrıntılı bir şekilde ele alacağımız kalkınma-yatırım bankalarıdır. Ancak, ülkemizde olduğu gibi pek çok ülkede de doğrudan fon toplama yetkisine sahip bankalara ayrıca dolaylı fon toplama yetkisi de verilmektedir.

Faaliyetlerin belli bir alana yoğunlaşması uzman bankaların faaliyet türü itibarıyla adlandırılmalarına neden olmuştur. Tarım bankaları, kooperatif bankaları, ipotek bankaları, kalkınma bankaları, yatırım bankaları, ihracat-ithalat bankaları, takas ve saklama bankaları faaliyetlerinin yoğunlaştığı alana göre uzmanlaşmış bankalardır.

Kooperatif bankaları ticari bankalardan kredi kullanamayan esnaf, tüccar, küçük ve orta büyüklükteki firma sahipleri gibi kesimlerin şehirleşme sürecinde ihtiyaç duydukları finansmanı sağlamak için geliştirilmiştir. Almanya’daki Schulze-Delitszsch modeli üzerine geliştirilen “Volksbank”, İtalya’daki “banca popolare” büyük kooperatif banka örnekleridir. Kırsal bölgelerde tefecilikle mücadele etmek ve buralarda yaşayanların finansal ihtiyaçlarını karşılamak üzere geliştirilen ve Schulze-Delitszsch modelinin tamamlayıcısı olarak da düşünülebilecek olan “Raiffeisen” ise küçük kooperatif banka modelini oluşturmaktadır.

Kalkınma bankaları sektörel çalışmalar yaparak yatırım projeleri ve etütleri hazırlamakta, bunlar için gereken orta ve uzun vadeli finansmanı ise doğrudan kredi kullandırmak suretiyle ya da diğer finans kuruluşlarına geri ödeme garantisi vererek sağlamaktadırlar.

Yatırım bankalarının işlevleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• İşletmelerin ihraç edecekleri menkul kıymetleri satın alarak, kendi nam ve hesaplarına halka satmayı taahhüt etmek, • Menkul kıymet çıkaracak işletmelerle tasarrufçu kurumlar arasında aracılık yapmak,

• Menkul kıymet ihraç eden işletmelerin satış ajanı olarak hareket etmek,

• İşletmelerce ihraç edilen menkul kıymetlerin belirlenen bir süre içinde halka satılmayan bölümünü satın almayı garanti etmek,

• Şirketlerce ihraç edilecek tahvillerin anapara ve faizlerinin vadelerinde ödeneceğini garanti ederek, tahvil satışlarını kolaylaştırmak,

• Sermaye piyasasına başvurmak isteyen işletmelere ihraç edilecek menkul kıymetlerin çeşidi, ihraç tutarı, satış fiyatı, satış zamanı ve diğer şartlar hakkında danışmanlık yapmak,

• Menkul kıymetlere yatırım yapmak isteyen tasarruf sahiplerine danışmanlık yapmak,

• Kendi aracılıkları ile ihraç edilmiş menkul kıymetleri satın alan müşterilerinin çıkarlarını korumak,

• İşletmelere ticaret bankalarından orta ve uzun vadeli kredi sağlamaları hususunda yardımcı olmak.

Ülkelerin gelişim süreci ile birlikte faaliyetlerin belli alanlarda yoğunlaşması ihtiyacı ve gereğinin giderek azalması bankaları belli bir müşteri kitlesini hedefleyen uygulamalara yönlendirmiştir. Diğer bir ifade ile yoğunlaştıkları faaliyet alanına göre oluşan müşteri kitlesinin niteliğine göre başka alanlardan da aynı nitelikte müşteriler hedef alınmaya başlanmıştır. Bu gelişim hitap edilen müşteri kitlesine göre ayrıştırılan banka türünü ortaya çıkarmıştır. Müşterilerin niteliğine göre bankalar perakendeci bankalar, toptancı bankalar ve evrensel bankalar olmak üzere üç başlık altında toplanabilir.

Ekonomik faaliyetlerin çeşitlilik göstermesi ile birlikte belirli konularda uzmanlaşmış bankalara ihtiyaç duyulmaya başlanmıştır. Büyük ölçekli işletmelerin spesifik finansal taleplerini karşılayabilecek, sorunlarına paket çözümler geliştirecek, para piyasaları gibi toptancı piyasalarda iş yapabilecek banka arayışları artmıştır. Ülke ekonomileri birbirleri ile bütünleştikçe ve bankalar arasındaki rekabet arttıkça perakendeci bankalar ölçekleri giderek büyüyen ticari ve endüstriyel şirketlerin toptancı kredi ve diğer hizmet taleplerini karşılamada yetersiz kalmıştır. Bu gelişmeler toptancı bankacılık faaliyetlerine yoğunlaşan bankaların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Müşteri kitlesi orta ve büyük ölçekli şirketler, ithalatçı veya ihracatçılar ile diğer bankalar ve finansal kuruluşlar gibi kurumsal müşterilerden ve bireysel emeklilik şirketi ya da fonlar gibi kurumsal yatırımcılardan oluşan ve faaliyetleri bunlara yoğunlaşmış bulunan ve büyük tutarlı kredi taleplerini başka firmalardan ve uluslararası para ve sermaye piyasalarından sağladıkları büyük tutarlı fonlar ile karşılayan bankalar toptancı banka olarak adlandırılmaktadır.

Müşteri kitlesi bireysel ve kurumsal olmak üzere çok sayıda ve yaygınlıkta olan ve tüm bankacılık hizmetlerini sunan bankalar evrensel banka olarak adlandırılmaktadır

Sermaye yapılarına göre bankalar sınıflandırılacak olursa; kamu sermayeli banka, özel sermayeli banka, yabancı sermayeli banka ve müşterek kontrol edilen banka olmak üzere dört başlık altında incelenir.