BANKACILIK VE SİGORTACILIĞA GİRİŞ - Deneme Sınavı - 20

Bankalarda çekirdek sermayenin birinci ağırlıklı kalemi yedek akçeler, ikinci ağırlıklı kalemi ise ödenmiş sermayedir.

Bankalarda piyasa riski; genel piyasa riski, spesifik risk, kur riski, emtia riski ve takas riski olmak üzere beş risk bileşeninden oluşmaktadır.

Bankalarda alım satım amaçlı yatırım yapılan tahvil, bono ve benzeri faize dayalı finansal araçlarda faiz oranı değişmelerine, hisse senedi ve benzeri ortaklık hakkı sağlayan finansal araçlarda ise bunların fiyatlarındaki değişmelere bağlı olarak maruz kalınabilecek zarar olasılığı için hesaplanan risk türü “genel piyasa riski”dir.

Basel II prensipleri gereğince, Bankaların kendi iç kontrol uygulamalarındaki aksaklıklar sonucu oluşabilecek hata ve usulsüzlüklerin gözden kaçması, üst düzey yönetimdeki kişiler de dahil olmak üzere çalışanların zaman ve koşullara uygun hareket edememesi, yönetim hataları, bilgi teknolojisi sistemlerindeki hata ve aksamalar ile deprem, yangın ve sel gibi felaketler veya terör saldırıları nedeniyle ortaya çıkabilecek zararlar için hesaplanan risk türü operasyonel risktir.

Sermaye yeterlilik rasyosu hesaplamalarında en yüksek ağırlığa sahip olan risk türü “kredi riski”dir.

Bankaların döviz varlıkları ile döviz yükümlülüklerinin TL cinsinden karşılıkları arasındaki fark “yabancı para pozisyonu”dur.

Finansal aracılık işlevi gören bankalar genellikle gerçekleştirmelerine izin verilen faaliyetler dikkate alınarak sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflandırma esas itibarıyla mevduat ve benzeri fonların kabulü yetkisinin bulunup bulunmadığına göre şekillenmektedir. Ancak, bankacılık faaliyetlerinin oldukça çeşitlenmesi ve özellikle de finansal sistemin ihtiyaçlarına göre fon kabul yetkisi bakımından banka türleri arasındaki ayrışmaların ortadan kaldırılması farklı sınıflandırma ihtiyaçlarını gündeme getirmiştir. Bu ihtiyaçtan hareketle odaklanılan müşteri kitlesi yani kredi kullandırılan müşterilerin niteliği itibarıyla ayrı belirlemelere gidilmektedir. Ulusal ve uluslararası düzenlemelerin gereklerinin yanı sıra sermayenin serbest dolaşımının sağlanmasına yönelik uygulamalara bağlı olarak da faaliyet gösterilen coğrafya veya faaliyetlerin tabi olduğu kuralların niteliği, sermaye yapısı gibi kriterlere göre ayrıca sınıflandırmalar yapılmaktadır.

Dolaylı olarak fon toplama yetkisine sahip bankalar çoğunlukla faaliyetlerine göre banka türlerini inceleyeceğimiz bölümde ayrıntılı bir şekilde ele alacağımız kalkınma-yatırım bankalarıdır. Ancak, ülkemizde olduğu gibi pek çok ülkede de doğrudan fon toplama yetkisine sahip bankalara ayrıca dolaylı fon toplama yetkisi de verilmektedir.

Faaliyetlerin belli bir alana yoğunlaşması uzman bankaların faaliyet türü itibarıyla adlandırılmalarına neden olmuştur. Tarım bankaları, kooperatif bankaları, ipotek bankaları, kalkınma bankaları, yatırım bankaları, ihracat-ithalat bankaları, takas ve saklama bankaları faaliyetlerinin yoğunlaştığı alana göre uzmanlaşmış bankalardır.

Kooperatif bankaları ticari bankalardan kredi kullanamayan esnaf, tüccar, küçük ve orta büyüklükteki firma sahipleri gibi kesimlerin şehirleşme sürecinde ihtiyaç duydukları finansmanı sağlamak için geliştirilmiştir. Almanya’daki Schulze-Delitszsch modeli üzerine geliştirilen “Volksbank”, İtalya’daki “banca popolare” büyük kooperatif banka örnekleridir. Kırsal bölgelerde tefecilikle mücadele etmek ve buralarda yaşayanların finansal ihtiyaçlarını karşılamak üzere geliştirilen ve Schulze-Delitszsch modelinin tamamlayıcısı olarak da düşünülebilecek olan “Raiffeisen” ise küçük kooperatif banka modelini oluşturmaktadır.

Kalkınma bankaları sektörel çalışmalar yaparak yatırım projeleri ve etütleri hazırlamakta, bunlar için gereken orta ve uzun vadeli finansmanı ise doğrudan kredi kullandırmak suretiyle ya da diğer finans kuruluşlarına geri ödeme garantisi vererek sağlamaktadırlar.

Yatırım bankalarının işlevleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• İşletmelerin ihraç edecekleri menkul kıymetleri satın alarak, kendi nam ve hesaplarına halka satmayı taahhüt etmek, • Menkul kıymet çıkaracak işletmelerle tasarrufçu kurumlar arasında aracılık yapmak,

• Menkul kıymet ihraç eden işletmelerin satış ajanı olarak hareket etmek,

• İşletmelerce ihraç edilen menkul kıymetlerin belirlenen bir süre içinde halka satılmayan bölümünü satın almayı garanti etmek,

• Şirketlerce ihraç edilecek tahvillerin anapara ve faizlerinin vadelerinde ödeneceğini garanti ederek, tahvil satışlarını kolaylaştırmak,

• Sermaye piyasasına başvurmak isteyen işletmelere ihraç edilecek menkul kıymetlerin çeşidi, ihraç tutarı, satış fiyatı, satış zamanı ve diğer şartlar hakkında danışmanlık yapmak,

• Menkul kıymetlere yatırım yapmak isteyen tasarruf sahiplerine danışmanlık yapmak,

• Kendi aracılıkları ile ihraç edilmiş menkul kıymetleri satın alan müşterilerinin çıkarlarını korumak,

• İşletmelere ticaret bankalarından orta ve uzun vadeli kredi sağlamaları hususunda yardımcı olmak.

Ülkelerin gelişim süreci ile birlikte faaliyetlerin belli alanlarda yoğunlaşması ihtiyacı ve gereğinin giderek azalması bankaları belli bir müşteri kitlesini hedefleyen uygulamalara yönlendirmiştir. Diğer bir ifade ile yoğunlaştıkları faaliyet alanına göre oluşan müşteri kitlesinin niteliğine göre başka alanlardan da aynı nitelikte müşteriler hedef alınmaya başlanmıştır. Bu gelişim hitap edilen müşteri kitlesine göre ayrıştırılan banka türünü ortaya çıkarmıştır. Müşterilerin niteliğine göre bankalar perakendeci bankalar, toptancı bankalar ve evrensel bankalar olmak üzere üç başlık altında toplanabilir.

Ekonomik faaliyetlerin çeşitlilik göstermesi ile birlikte belirli konularda uzmanlaşmış bankalara ihtiyaç duyulmaya başlanmıştır. Büyük ölçekli işletmelerin spesifik finansal taleplerini karşılayabilecek, sorunlarına paket çözümler geliştirecek, para piyasaları gibi toptancı piyasalarda iş yapabilecek banka arayışları artmıştır. Ülke ekonomileri birbirleri ile bütünleştikçe ve bankalar arasındaki rekabet arttıkça perakendeci bankalar ölçekleri giderek büyüyen ticari ve endüstriyel şirketlerin toptancı kredi ve diğer hizmet taleplerini karşılamada yetersiz kalmıştır. Bu gelişmeler toptancı bankacılık faaliyetlerine yoğunlaşan bankaların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Müşteri kitlesi orta ve büyük ölçekli şirketler, ithalatçı veya ihracatçılar ile diğer bankalar ve finansal kuruluşlar gibi kurumsal müşterilerden ve bireysel emeklilik şirketi ya da fonlar gibi kurumsal yatırımcılardan oluşan ve faaliyetleri bunlara yoğunlaşmış bulunan ve büyük tutarlı kredi taleplerini başka firmalardan ve uluslararası para ve sermaye piyasalarından sağladıkları büyük tutarlı fonlar ile karşılayan bankalar toptancı banka olarak adlandırılmaktadır.

Müşteri kitlesi bireysel ve kurumsal olmak üzere çok sayıda ve yaygınlıkta olan ve tüm bankacılık hizmetlerini sunan bankalar evrensel banka olarak adlandırılmaktadır

Sermaye yapılarına göre bankalar sınıflandırılacak olursa; kamu sermayeli banka, özel sermayeli banka, yabancı sermayeli banka ve müşterek kontrol edilen banka olmak üzere dört başlık altında incelenir.

Verimlilik göstergeleri şube ve personel bazında ve işletme bazında analiz edilmektedir.

Sektörün en büyük üyesi bankalardır.

Gerek aktif (% 93,1’i) gerekse kredi (% 92’si) büyüklüklerine göre hakim banka türü doğrudan fon toplama yetkisine sahip bankalardır. Bunlar içinde de ağırlıklı paya sahip banka türü mevduat bankalarıdır.

Takasbank, takas-teslim bankası şeklinde örgütlenmiş bankalardan biridir.