BANKACILIK HİZMET ÜRÜNLERİ

Bankacılık yasasında bankaların yapabileceği işlemler arasında sayılmakta olmalarına karşın “Yatırım Danışmanlığı” ve “Portföy İşletmeciliği ve Yönetimi” hizmetleri sermaye piyasası yasası uyarınca bankaların yapamayacağı işlemlerdendir.
Sermaye piyasası faaliyetlerinin her biri için işlem yetkilisi kurumlar SPK mevzuatında ayrıca belirlenmiş; bazı hizmetler içinse ancak o iş için öngörülen türde bir şirketin kurulması öngörülmüştür; örneğin, Yatırım ortaklıkları ile portföy yönetim şirketleri belli hizmetlere özgü tek yetkili kurumlardır.
Tüm sermaye piyasası işlemleri için SPK’dan özel olarak izin (yetki belgesi), almak ve ilgili piyasaya üye olmak esastır. Bankalar Sermaye Piyasası Kanunu kapsamındaki faaliyetleri nedeniyle SPK denetimine tabi olmak durumundadırlar.

günümüzde, ülkemizde gerçekleştirilebilen başlıca finansal hizmet ürünlerinin hatırlatılmasında, genel bir çerçeve oluşturmak açısından yarar vardır. Mevduat ürünlerinin yanı sıra bankalarca müşterilerine doğrudan ya da dolaylı olarak sunulabilen başlıca alternatif finansal yatırım ürünleri şöyle sıralanabilir:
1. Altın ve diğer kıymetli maden yatırımları ve alım– satım işlemleri,
2. Yabancı Para yatırımları ve alım – satım (arbitraj) işlemleri,
3. Dövizli borçlanma senetlerine (Eurobond, vb.) uzun vadeli yatırımlar ve alım-satım işlemleri,
4. Yabancı para üzerinden düzenlenmiş ticari senetlerin alım–satım işlemleri,
5. Sabit getirili borçlanma senetlerine uzun vadeli yatırım ve bunların alım – satım işlemleri,
6. Repo – Ters Repo işlemleri,
7. Türev Ürün Yatırımları (Vadeli işlem, Swap, Opsiyon sözleşmeleri),
8. Türev Ürünlerle bağlantılı mevduat uygulamaları (DCD),
9. Türevlere bağlı kokteyl ürünler (Opsiyon, Futures ve benzerlerinin dönüşümlü uygulanmaları)
Türev ürünler ve vadeli işlemler ülkemizde halkın kullanımı ve kolay ulaşımı için henüz gelişim aşamasındadır. Kaldıraçlı işlemler, yüksek spekülasyon ve korunma olanakları ile daha çok kurumsal müşteriler için çekici olmaktadır. Ticari bankaların yetkisinde olmayıp yatırım bankacılığı alanında yetkili finans kurumlarınca gerçekleştirilebilmektedir.

Bankacılık Yasasının 4. Maddesinde sayılan ve bu yasa uyarınca ticari bankaların gerçekleştirebilecekleri hizmet türleri arasında yer alan finansal yatırım hizmetleri şunlardır:
a. Efektif dahil para piyasası araçlarının alım satımı,
b. Bankalararası piyasada para alım satımı işlemleri,
c. Kıymetli maden ve taşların alım satımı,
ç. Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı; vadeli işlem sözleşmelerinin, opsiyon sözleşmelerinin, birden fazla türev aracı içeren basit ya da karmaşık yapıdaki finansal araçların alım satımı ve aracılık işlemleri,
d. Sermaye piyasası araçlarının alım satımı ile geri alım ya da tekrar satım taahhüdü işlemleri,
e. Sermaye piyasası araçlarının ihraç ya da halka arz yoluyla satışına aracılık işlemleri,
f. Daha önce çıkarılmış olan sermaye piyasası araçlarının aracılık amacıyla alım satımının yürütülmesi,
g. Yatırım danışmanlığı işlemleri,
ğ. Portföy işletmeciliği ve yönetimi.

Sermaye Piyasası Kanunu kapsamına giren yatırım hizmetleri ve faaliyetleri ise 6362 sayılı SPK/Madde 37’de “Yatırım hizmetleri ve faaliyetleri” başlığı altında şöyle sayılmaktadır:
a. Sermaye piyasası araçlarıyla ilgili emirlerin alınması ve iletilmesi (Emir Aracılığı)
b. Sermaye piyasası araçlarıyla ilgili emirlerin müşteri adına ve hesabına veya kendi adına
ve müşteri hesabına gerçekleştirilmesi (İşlem Aracılığı)
c. Sermaye piyasası araçlarının kendi hesabından alım ve satımı
ç. Portföy yöneticiliği
d. Yatırım danışmanlığı
e. Sermaye piyasası araçlarının halka arzında yüklenimde bulunularak satışa aracılık edilmesi satışa aracılık edilmesi
g. Çok taraflı alım satım sistemlerinin ve borsa dışı diğer teşkilatlanmış pazar yerlerinin işletilmesi
ğ. Sermaye piyasası araçlarının müşteri namına saklanması ve yönetimi ile portföy saklanması
h. Kurulca belirlenecek diğer hizmet ve faaliyetlerde bulunulmasıdır.
'Sermaye piyasası araçlarının ihraç ya da halka arz yoluyla satışına aracılık işlemleri' ticari bankaların gerçekleştirebilecekleri hizmet türleri arasında yer alan finansal yatırım hizmetlerindendir.

Büyük müşteriler ve nitelikli yatırımcılar, çok büyük fonların yönetimi için bankalardan kapsamlı bir destek beklemektedirler. “Sermaye piyasalarında, Yatırım fonları, emeklilik fonları, menkul kıymetler yatırım ortaklıkları, girişim
sermayesi yatırım ortaklıkları, gayrimenkul yatırım ortaklıkları, aracı
kurumlar, bankalar, sigorta şirketleri, portföy yönetim şirketleri,
kıymetli maden aracı kurumları ve yetkili müesseseler ile hesabında
en az 1.000.000 Türk
Lirası tutarında sermaye
piyasası aracı ya da para
bulunan gerçek ve tüzel
kişiler; “Nitelikli Yatırımcı” sayılmaktadır.

Hangi sermaye piyasası aracının kaydileştirilebileceğine Sermaye Piyasası Kurulu karar vermektedir. SPK yatırım fonu katılma belgelerinin, pay senetlerinin ve özel sektör borçlanma araçlarının kaydileştirilmesi öncelikle kararlaştırmış; 2005 yılında Takasbank’ta Müşteri İsmine Saklama Sisteminde fiziksel olarak saklanmakta olan tüm pay senetleri iptal edilerek kaydi sisteme geçilmiştir.

Ülkemizde kıymetli maden borsalarının kurulması süreci SPK tarafından hazırlanan «Kıymetli Madenler Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Genel Yönetmelik» ile 1993 tarihinde başlatılmış; 1994 yılında İstanbul Altın Borsası Yönetmeliği ile Borsa›nın çalışma kural ve esasları belirlenmiş ve 1995 yılında İstanbul Altın Borsa’sı (İAB); altının finansal piyasalara entegre edilmesi, kıymetli madenlere dayalı finansal araçların geliştirilmesi, kıymetli maden fiyatlarının dünya piyasalarındakine paralel olarak oluşması, işlem konusu olan ve ithal edilen altının uluslararası standartlarda olması gibi konularda işlevsel olmak üzere resmen faaliyete geçmiştir. 1999 yılından itibaren gümüş ve platin üzerine işlemlere de başlanmıştır.

Borsada Pay Senedi Alım Satım Hizmetleri Sertifika çeşitleri:
• Turbo Sertifikalar
• İskontolu Sertifikalar
• Primli Sertifikalar
• Endeks Sertifikalarıdır.
Bunlardan biri olan Turbo Sertifika kapsamında yapılan bir işlem “Artık Değer” olarak adlandırılmaktadır.
Turbo Sertifikalar; dayanak varlığın ya da göstergenin fiyatına bağlı olan ve sahibine vade tarihinde dayanağın nihai değeri ile kullanım fiyatı arasındaki farka denk tutarda bir geri ödeme talep etme hakkı sağlamaktadırlar. Turbo Sertifikanın vadesi içindeki herhangi bir tarihte dayanak varlığın/ göstergenin değeri bariyere ulaşır ya da aşarsa, ilgili Turbo Sertifika sıfır “Artık Değer” ödemesi yapılarak sona erdirilir.

Vadeli İşlem Sözleşmelerinin Özelliklerinde VİOP’da işlem görecek sözleşmeler, türlerine göre biraz farklılaşmakla birlikte aşağıdaki asgari unsurları içermek zorundadırlar:
• Dayanak varlık,
• Sözleşmenin türü 
• Sözleşmenin büyüklüğü 
• Sözleşmenin vadesi
• Uzlaşma biçimi
• Uzlaşma fiyatının belirlenme biçimi
• Son işlem günü,
• Teslim tarihi,
• Günlük fiyat hareket limitleri 
• Kullanım fiyatı
• Asgariteminatoran ve tutarları
• Opsiyon tipi

Borsa İstanbul A.Ş. bünyesinde kurulan “Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası” İAB’nın yerine, aynı işlemleri yürütülmeye başlanmıştır. 6362 Sayılı Sermaye Piyasası Kanunu hükümleri çerçevesinde İstanbul Altın Borsasının tüzel kişiliği sona erdirilmiş ve 2013 yılında “Borsa İstanbul A.Ş.” bünyesine bir piyasa olarak katılmıştır. Günümüzde işlemler artık BİAŞ Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasasında yapılmaktadır.

Forward sözleşmesi, belli bir varlığın ileri bir tarihte, baştan üzerinde anlaşılmış bir fiyattan satılması anlaşmasıdır. Sözleşmenin koşulları (fiyat, miktar, kalite, vade ve yer) alıcı ile satıcı tarafından karşılıklı belirlenmektedir. Tarafların gelecekte almak ya da satmak istedikleri bir varlığın fiyat değişimleri nedeniyle oluşabilecek riskten korunmak için çözüm olarak gördükleri sözleşmelerdir. Bugünden, gelecekteki fiyatı (örneğin; kuru) sabitlemek demektir. Süre bitince taraflar varlığın teslimini yapabilecekleri gibi piyasa fiyatı ile sözleşme fiyatı arasındaki farkı birbirlerine ödeme yoluna da gidebilirler.

Avrupa Tipi Opsiyonlar; opsiyonu alan tarafın, sözleşmeye konusu mal ya da değeri satın alma ya da satma hakkını sadece vade sonunda kullanmasını sağlayan opsiyonlardır.

Vadeli işlem piyasalarında işlemler farklı amaçlarla yapılmakta ve bu amaçlar doğrultusunda yarar
sağlanmaktadır. Şöyle ki:
a. Korunma Amaçlı İşlemler (Hedge İşlemleri):
Portföylerini, fiyat riskinden korunmak isteyen yatırımcıların gelecekteki fiyatı sabitlemek amacıyla yaptıkları işlemlerdir. Foreks piyasalarındaki işlemlerde kaldıraç söz konusudur. Bu sayada yatırılan para tutarının çok üstünde işlemler sözleşmeye bağlanmaktadır. 1 ABD Doları= 3 TRL ise, örneğin 15.000 TRL ile yaklaşık olarak 5.000 dolar alınabilir. Dolar 4 TRL’ye çıktığında varlık; 20.000 TRL düzeyine çıkmış olur; 5.000TRL kazanılmış olur. 1/50 oranında kaldıraçlı bir foreks işleminde ise: 15.000 TRL karşılığında 750.000 TRL’lık işlem yapılabilir; 250.000 USD tutarında bir sözleşme yapılır ve parite yükseldiğinde (1USD = 4 TRL) bu kez 5.000 TRL değil, 50 katı, 250.000 TRL kazanç elde edilmiş olur. Bu tür işlemlerde gerçekleşme, doğal olarak, tam tersine zarar yönünde de olabilir.
b. Spekülasyon Amaçlı İşlemler: Fiyat hareketlerinden kazanç sağlamak üzere risk alınması işlemidir.
c. Arbitraj Amaçlı İşlemler: Aynı vadeli sözleşmelerin işlem gördüğü farklı piyasalar arasındaki fiyat farklılıklarından ya da spot piyasa ile vadeli piyasa arasındaki fiyat farklılıklarından faydalanarak kar elde etmek amacıyla yapılan işlemlerdir. Aynı anda bir piyasada alım, diğer piyasada satım sözleşmesi yapıldığından açık pozisyon söz konusu olmamakta; herhangi bir risk alınmamaktadır.

Döviz Swap işlemleri yapıldığı gün itibarıyla, tarafları ilgili işlem tarihi ve vade için bağlayıcı bir anlaşma niteliği taşır.Nakit akışı, vade başında ve vadede gerçekleşir. Belli bir süre için bilanço dengesini kur risklerine karşı korumaya yönelik bir türev üründür.

Varantlar; elinde bulunduran kişiye, bir dayanak varlığı ya da göstergeyi önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte ya da belirli bir tarihe kadar alma ya da satma hakkı veren menkul kıymet niteliğindeki sermaye piyasası araçlarıdır. Varantlar yapılandırılmış ürünler sınıfında yer alan ve menkul kıymetleştirilmiş opsiyon özelliklerini taşıyan ürünlerdir.

Sertifika çeşitleri:
• Turbo Sertifikalar; dayanak varlığın ya da göstergenin fiyatına bağlı olan ve sahibine vade tarihinde dayanağın nihai değeri ile kullanım fiyatı arasındaki farka denk tutarda bir geri ödeme talep etme hakkı sağlamaktadırlar. Turbo Sertifikanın vadesi içindeki herhangi bir tarihte dayanak varlığın/ göstergenin değeri bariyere ulaşır ya da aşarsa, ilgili Turbo Sertifika sıfır “Artık Değer” ödemesi yapılarak sona erdirilir.
• İskontolu Sertifikalar; belirli bir dayanak varlığa ya da göstergeye cari piyasa değerleri üzerinden belirli bir iskonto ile yatırım yapma olanağı veren sermaye piyasası araçlarıdır. Yatırımcı, bu iskontoya karşılık, dayanak varlık ya da göstergenin yukarı yöndeki performansının tamamını elde edememekte, önceden tanımlanmış azami bir fiyatın/değerin aşılması durumunda kazancın bu kısmından feragat edeceğini baştan kabul etmektedir.
• Primli Sertifikalar; yatırımcıları herhangi bir varlık almak yerine, sertifikasını almaya teşvik etmek amacıyla çıkarılan; dayanağın fiyatının, önceden belirlenmiş bir düzeyin altına inmemesi koşuluyla, vade tarihinde belirli bir fiyatı garanti eden araçlardır.
• Endeks Sertifikaları; bir dayanak varlığın fiyatı ya da göstergenin değeri ile bire bir ilişkili olarak fiyatlanan ve göstergenin, 1/100 gibi, belirli bir dönüşüm oranı ile çarpılmasıyla ulaşılacak tutarın geri ödenmesini talep etme hakkı sağlayan yapılandırılmış sermaye piyasası araçlarıdır.

Sermaye Piyasası Kanunu kapsamına giren yatırım hizmetleri ve faaliyetleri ise 6362 sayılı SPK/ Madde 37’de “Yatırım hizmetleri ve faaliyetleri” başlığı altında şöyle sayılmaktadır:
a. Sermaye piyasası araçlarıyla ilgili emirlerin alınması ve iletilmesi (Emir Aracılığı)
b. Sermaye piyasası araçlarıyla ilgili emirlerin müşteri adına ve hesabına veya kendi adına ve müşteri hesabına gerçekleştirilmesi (İşlem Aracılığı)
c. Sermaye piyasası araçlarının kendi hesabından alım ve satımı
ç. Portföy yöneticiliği
d. Yatırım danışmanlığı
e. Sermaye piyasası araçlarının halka arzında yüklenimde bulunularak satışa aracılık edilmesi
f. Sermaye piyasası araçlarının halka arzında yüklenimde bulunmaksızın satışa aracılık edilmesi
g. Çok taraflı alım satım sistemlerinin ve borsa dışı diğer teşkilatlanmış pazar yerlerinin işletilmesi
ğ. Sermaye piyasası araçlarının müşteri namına saklanması ve yönetimi ile portföy saklanması
h. Kurulca belirlenecek diğer hizmet ve faaliyetlerde bulunulması

Borçlanma veya başka yollardan finansman sağlanmasında aracılık hizmeti sunulması ise yatırım kuruluşları ve portföy yönetim şirketlerinin yapabilecekleri bazı yan hizmetlerdendir.

Opsiyon sözleşmesi, alıcı taraf açısından bir hak sağlamakta, buna karşılık satıcı tarafı, bu hakkı satan taraf olarak yükümlülük altına sokmaktadır. Alıcı taraf, opsiyon sözleşmesiyle tanınan hakkı satın alırken bir “opsiyon primi” ödemektedir.
Opsiyon işleminde, “Opsiyonu Alan Taraf” ve “Opsiyonu Satan Taraf” olmak üzere iki taraf vardır:
• Opsiyonu alan taraf, opsiyon primini ödeyerek bir hak satın alırken, sözleşmede belirtilen vade tarihinde bu hakkını kullanabilir. Opsiyon alan tarafın maksimum kaybı ödediği primle sınırlıdır.
• Opsiyon satan taraf, opsiyon alan tarafın hakkını kullanması durumunda yükümlülüğünü yerine getirmek zorundadır. Opsiyon satan tarafın maksimum kazancı, aldığı prim ile sınırlıdır.

Likidite Senetleri
TCMB tarafından, piyasadaki likiditenin düzenlenmesi ve açık piyasa işlemlerinin etkinliğini artırmak amacıyla çıkarılan para politikası aracı olan menkul kıymet niteliğindeki senetlerdir. TCMB tarafından 91 günü aşmayan vadelerde, iskontolu olarak çıkarılırlar.

Mevduat ürünlerinin yanı sıra bankalarca müşterilerine doğrudan ya da dolaylı olarak sunulabilen başlıca alternatif finansal yatırım ürünleri şöyle sıralanabilir: