Bankalarda Servet Yönetimi, Saklama Hizmetleri ve Yatırım Fonları

Bankaların varlık nedenlerinden biri, halkın korumak amacıyla saklanmasına gereksinim duyduğu birikimlerinin, para ve benzeri varlıkların belli bir süre için güven altında tutulmasıdır. Bu kapsamda ayrıca rehinli ya da rehinsiz güvence niteliğindeki bir takım karşılıklar ile menkul değerler için de saklama hizmeti verilmektedir.Bankaların saklama hizmetleri dışında bir de sermaye piyasalarında işlem konusu olan finansal varlıkların saklanmasına ve hak sahipleri adına izlenmesi hizmeti vardır.

Saklama Sözleşmesi (Vedia Akdi), ticari hayatta yaygın olarak kullanılan önemli uygulamalardan biridir. Bir şeyin saklanılmasına ilişkin bu tür sözleşmeler koruma (muhafaza) borcu doğuran sözleşmeleri oluşturmaktadır. Doğal olarak bir emanetin ifası, emek ve hizmet gerektirir ve bedelinin sağlanması gerekir. Bankalarda toplanan mevduatın kredi olarak değerlendirilmesiyle sağlanan faiz marjı ile bu bedel dolaylı olarak karşılanmaktadır; birçok hizmet içinse doğrudan alınmaktadır.

Bankacılıkta Saklama Hizmeti Türleri;

Hukuksal olarak bankalardaki saklama bir tevdiat işlemidir.

Bu işlem:

a. “Açık Saklama/Açık Tevdiat”

b. “Kapalı Saklama/Kapalı Tevdiat” biçimlerinde olabilmektedir.

Kapalı saklamada banka sakladığı şeyi bilmemektedir. Bu, ya kapalı bir zarfın emanete alınması ya da bir kasanın kiralanması biçimindeki saklamalardır.

Açık saklama para, döviz, menkul değer Bankalarda açılan birçok hesap aslen bir saklama sözleşmesine dayanmaktadır. 

Bankacılık faaliyetleri arasında özel bir yeri olan saklama hizmetleri, saklamanın amacına göre değişen tekniklerle çeşitlenmiş bulunmaktadır. Bunların uygulamacılar açısından önemli olabilecek başlıcaları, 11 ayrı alt gruba ayrılarak şu başlıklar altında incelenebilir: 1. Mevduat Hesapları Yoluyla Para Saklaması, 2. Haciz ve İhtiyati Tedbir Nedeniyle Hesapların Dondurulması, 3. Çek Karşılıklarının Bloke Edilmesi, 4. Emanet Kıymet Saklaması, 5. Kiralık Kasa Hizmetleri, 6. Tevdi Yeri Saklamaları, 7. Sigorta Teknik Karşılıkları Saklaması, 8. Şirket Kuruluş Sermayesi Saklamaları, 9. Rehin Amaçlı Nakit ve Mevduat Blokajları, 10. Kredi Güvencesi Olarak Rehnalınan Mal ve Kıymetli Evrakların Saklaması 11. Antrepo Hizmetleri.

Vedia, saklanmak üzere birine verilen ya da bir yere bırakılan para (eşya) demektir.

Mevduat, bankaya yatırılan para; Mudi, vedia yapan, anlamındadır.

İhtiyati tedbir, bir uyuşmazlık konusu kapsamına giren finansal varlıkların devrinin önlenmesi için dava sonuçlanıncaya kadar aynen korunması amacıyla Hukuk Usulü Makemeleri Kanununun 101 ve 103. Maddeleri uyarınca yapılan bir uygulamadır.

Bankalarca bir çekin bloke edilmesi; çekin karşılığının “Bloke Paralar / Karşılığı Bloke Edilen Bankamız Çekleri” hesabına alınması ve usulüne uygun olarak doldurulmuş çek yaprağının üzerine “Bedeli Blokedir.” biçiminde ya da benzeri bir not yazılıp altının kaşelenip şube yetkililerince imzalanması suretiyle gerçekleştirilir. Bu işlem, çekin karşılığının bankaca garanti edilmesi anlamına gelmektedir. Banka özel bir hesaba aktardığı çek karşılığını, çekin sunum süresi boyunca tutacak ve çekin karşılıksızlık riski ortadan kaldırılmış olacaktır.

Müşterilere kasa kiralamak, bankacılıktaki en eski işlev olan saklamanın, günümüzde uygulanan en gelişmiş biçimi sayılabilir. Para, altın ve menkul değerlerin saklanması için en uygun yöntemler olarak mevduat ve finansal yatırım hesapları gibi gelişmiş hizmet ürünleri vardır. Bunların yetersiz kaldığı diğer varlıkların saklanması için kiralık kasalar kullanılmaktadır.

Kiralık kasalar çift anahtarlı olup, “Klavuz Anahtar” bankada, “Müşteri Anahtarı” müşteride bulundurulur. Anahtarlardan birinin bankada bulunması, kasa dairesinin güvenine yönelik bir önlem niteliğinde olup bu nedenle kiralık kasa uygulamasında bankanın “ortak zilyet” sayılması söz konusu değildir.

Emanet Kıymet Saklaması Bankaların kendi kullanımlarına ayrılmış olan kasalarında ya da kasa dairelerinde, müşterilerine ait zarf ya da çıkınları kapalı olarak saklamalarına; “Emanet Kıymet Saklaması” denir. “Emanet Kıymet” saklamasında kiralık kasa uygulamasında olduğu gibi özel bir kasa sistemi oluşturulmamıştır. 

Sigorta şirketlerinin yasal olarak tutmak zorunda oldukları karşılıkların bankalarda mevduat olarak tutulmaları seçeneği bulunmaktadır. Yönetmeliğin 13/f maddesinde: “Bir bankada değerlendirilen mevduat, cari hesap ve katılma hesaplarının brüt teknik karşılıkların %40’ını geçen kısmı ile şirketle aynı finansal topluluk içerisinde bulunan bankada değerlendirilen mevduat, cari hesap ve katılma hesaplarının brüt teknik karşılıkların %20’sini aşan kısmı teknik karşılıklara karşılık olarak gösterilemez.” denilmektedir. Buna göre; mevduat, cari hesap ve katılma hesapları şirketle aynı topluluk içinde bulunan bankada değerlendiriliyorsa %20 kısıtı uygulanır.

Bu hizmet genellikle bankaların kendi girişim ve planlarının dışında gerçekleşen bir hizmet türüdür. Özel ve tüzel kişiler arasında her hangi bir nedenle ortaya çıkan borç-alacak anlaşmazlıklarıyla ilgili davalar çözümleninceye kadar mahkemeler tarafından ihtilaf konusu parasal tutarlar için tevdi yeri olarak bir banka şubesi tayin edilmekte, saklama bu kapsamda yapılmaktadır. Alacaklının herhangi bir sorun nedeniyle ödemeyi kabul etmemesi durumunda, borçlunun borcunu zamanında ödeyerek ayrıca temerrüde düşmemesi için, kendi isteği üzerine, esas sorun çözülünceye kadar parayı mahkemenin belirteceği bir yere yatırarak bu tehlikeden kurtulması bu uygulama ile mümkün olmaktadır.

Bankalar, başta kredilerin güvenceye bağlanması gibi bazı durumlarda belli bir ödemenin garantiye bağlanması için para ve döviz blokajları yaparlar. Çek karşılığı blokajları özel durumu nedeniyle ayrıca ele alınmış olup genellikle kredi güvenceleri bu kapsama girmektedir. Bu amaçla saklanacak paralar özel olarak “Bloke Paralar Hesabı”na aktarılır. Mevduat hesaplarının bir kısmı için uygulama yapılıyorsa hesap üzerine rehin kaydı yapılır. Bu işlemin en yaygın uygulaması verilen kredilere karşılık güvence olarak alınan nakit rehinleridir. Rehnedilen para, döviz ya da hesap sahibinin kredi lehtarı olması şart değildir. Kimi durumlarda üçüncü kişinin kullandığı kredi bir tanıdığı tarafından kefaletten daha ileri olan bu yöntemle kreditör bankaya karşı güvenceye bağlanmaktadır. Bu uygulamada da, işlemin asıl amacı farklı olsa bile, bir saklama uygulaması sözkonusudur

Verilen kredilerin güvencesinin döviz ya da Türk parası nakit ya da vadeli mevduat olması durumunda, genellikle “Genel Kredi Sözleşmesine” özel bir madde konularak imzalatılmakta, bazı özel durumlarda üçüncü kişilerin teminat vermesi durumlarında ayrıca para sahibinden noter kanalıyla bir “Rehin-Blokaj Taahhütnamesi” alınabilmektedir. Böylece bankanın rehin hakkı tesis edilmektedir. Parası ya da kendisi lehine parasını rehnedecek derecede bir yakını bulunan kimselerin belli durumlarda nakit ya da mevduat karşılığı kredi kullanmaları ilginç olmakla birlikte normal bir uygulamadır.

Bankaların, “Senet Karşılığı Borçlu Cari Hesap” ya da “Emtea Karşılığı Borçlu Cari Hesap” gibi, senet ya da mal karşılığı kullandırdıkları kredilerde; krediye güvence oluşturmak üzere rehin sözleşmesiyle alınan mal ve kıymetli evrakların banka tarafından saklanması gerekmektedir. Malların saklanması için bankaların yeterli olanakları bulunmadığından bir “Yed-i Emin”’e teslim edilir. Dışalım-Dışsatım işlemlerinde bankanın kendi antreposu varsa orada saklama yapılır, yoksa gümrüklerin olanaklarından yararlanılır. Doğal olarak banka dışı saklama desteği alınan yerlere bir ücret ödenecektir.

Rehinli malların saklanması nedeniyle oluşan işlem yükü karşılığı olarak; “Saklama ve Koruma / Muhafaza ve Murakabe” Komisyonu alınmaktadır. Bu komisyon üç aylık dönemler itibarıyla dönem faiziyle birlikte alınır. Kullanılan kredinin dönem ortalaması üzerinden bankaya, müşteriye ve duruma göre değiştirilebilen %2 gibi bir oranla hesaplanır. Senet komisyonları ise senet tahsil ve protesto işlemlerine karşılık alınan bir ücret niteliğindedir.

Finansal bilgi: sermaye piyasası araçları, bunları ihraç eden ortaklık ve kuruluşlar ile piyasa eğilimleri hakkında yönlendirici nitelikte olmayan yazılı ya da sözlü bilgidir.