Ticari Senetlere Dayalı Bankacılık Hizmetleri

Ticari senetler (Kambiyo senetleri); bir borçalacak ilişkisinin ürünü olarak düzenlenip, belli tutardaki bir alacak hakkını temsil eden ve bir borç yükümlülüğünün taahhüdünü içeren kıymetli evrak niteliğindeki senetlerdir.

Kıymetli evrak öyle senetlerdir ki, bunların içerdikleri hak, senetten ayrı olarak ileri sürülemediği gibi senet verilmeden başkalarına devir de edilemez.

Ticari senetlerin başlıca ortak özellikler şunlardır:

1. Biçim Koşulları

2. Müteselsil Sorumluluk Esası

3. İmzaların Birbirinden Bağımsız Sorumluluğu

4. İbraz (Sunum) Zorunluluğu

5. Yasal İptal Yöntemi

6. Özel İcra Usulüne Bağlılık

7. Emre Yazılı Senet Sayılmaları

8. Resmi Evrak Hükmünde Sayılmaları

9. Soyutluk

Biçim Koşulları: Ticari senetlerin her birinin kendine özgü biçimsel düzenlenme koşulları vardır. Senet metinlerinde bulunması zorunlu unsurlar TTK’da sayılmıştır. Ayrıca çeklerle ilgili özel mevzuatta çeklerin boyutları ve baskı özellikleri ile kullanacak müşterilerin her birine özgü kişiselleştirilirlerken yazılması gereken bilgiler, taşımaları gereken kodlar gibi detaylar bile uygulama zorunluluklarının gereği olarak belirlenmektedir. Senetlerde aranan bu biçimsel koşular, senetlerin geçerliliğinin yanı sıra güvenilirlikleri açısından da önemlidir.

Soyutluk: Ticari senetler, ortaya çıkmalarına neden olan ticari borç-alacak ilişkisinden bağımsızdırlar. Yani asıl borç ilişkisindeki olası sakatlıklar ticari senetleri etkilemez, senetler ticari sorunlardan soyut olarak işlevlerini sürdürürler.

Ticari senetlerin devri; genellikle senedin arkasına amaca uygun bir ciro kaydının yazılması ve senedin devredilen kişiye teslim edilmesi yani zilyetliğinin geçirilmesi ile gerçekleştirilmektedir. Ciro kaydı, ticari senetlerin arkasında yer kalmazsa yapıştırılarak eklenen ‘’alonj’’ denilen bir kâğıt üzerine de yazılabilmekte ve ciranta (ciro eden kişi) tarafından imzalanmaktadır.

Ciro uygulamasını poliçeleri esas alarak düzenleyen Türk Ticaret Kanunu hükümlerinde şu açıklamalara yer verilmektedir: 1. Mülkiyet veya sınırlı bir ayni hak kurulması amacıyla kıymetli evrakın devri için, her durumda, senet üzerindeki zilyetliğin devri şarttır. 2. Bundan başka emre yazılı senetlerde ciroya, nama yazılı senetlerde yazılı bir devir beyanına da gerek vardır. Bu beyan kıymetli evrakın veya ayrı bir kâğıdın üzerine yazılabilir. 3. Devredilebilen bütün kıymetli evrakın -senedin içeriğinden veya niteliğinden aksi anlaşılmadıkça- ciro edilmesi ve zilyetliğin geçirilmesiyle cirantanın hakları ciro edilene devrolunur. 4. Düzenleyen, poliçeye “emre yazılı değildir” ibaresini veya aynı anlamı ifade eden bir kaydı koymuşsa, poliçe ancak alacağın temliki yoluyla devrolunabilir ve bu devir alacağın temlikinin hukuki sonuçlarını doğurur.

Hem kullanılan ciro tekniği (biçimi) hem de gözetilen amaç açısından ciro türleri farklılaşmaktadır. Bu nedenle ciro işlemleri, biçimsel olarak ikiye; amaç açısından üçe ayrılır.

Biçimsel Açıdan Ciro
• Tam Ciro
• Beyaz (Açık) Ciro
Amaçlar Açısından Ciro
• Temlik Cirosu
• Rehin Cirosu
• Tahsil Cirosu

Tam ciro: Tam ciroda, ciranta senedi ciro edeceği kimsenin adını, soyadını ve “ödeyiniz” ibaresini, senedin arka yüzüne, yazar ve imzalar; senedi teslim eder. Senedi devralan kişi tekrar tam ya da beyaz ciro yaparak senedi devredebilmektedir.

Beyaz (açık) ciro: Beyaz ciroda, ciranta, senedin arka yüzüne herhangi bir isim belirtmeden sadece “ödeyiniz” ibaresini yazar ve imzalar; senedi teslim eder. Beyaz ciro uygulamasında çek hamili; a. Ciroyu kendi adına veya diğer bir kişi adına doldurabilmekte, b. Senedi yeniden beyaz olarak ya da belli bir kişi belirleyerek tekrar ciro edebilmekte, c. Beyaz ciroyu doldurmaksızın ve tekrar ciro etmeksizin senedi başka bir kişiye doğrudan verebilmektedir.

Ticari senetler, başlıca üç farklı amacı gerçekleştirmek üzere devredilmektedirler: 1. Bir ödeme yapmak, 2. Rehin edip karşılığında kredi kullanmak, 3. Tahsil edilmelerine yönelik hizmet sağlamak.

Temlik cirosu: Temlik cirosunda amaç senedi tümüyle devretmektir. Bankaların iskonto, iştira işlemlerinde; faktoring, forfaiting işlemlerinde geçerli bir ciro türüdür. Temlik cirosu ile senetten doğan bütün haklar ciro edilene geçer, ancak tüm ciro işlemleri için geçerli olduğu gibi bu hakların devri için sadece ciro yeterli olmayıp ayrıca senedin teslimi de gerekir. Bankacılık uygulamasında genel olarak temlik cirosu; “X. Bankası emrine ödeyiniz. Bedeli alınmıştır.” biçimindeki bir kayıtla yapılmaktadır.

Rehin cirosu: Karşılığında kredi kullanılmak üzere bankalara teminat olarak verilen senetler için geçerli bir ciro türüdür. Amaç kredi veren bankanın alacağına bir güvence oluşturmaktır.

Tahsil cirosu: Tahsil cirosu, hizmet amaçlı bir ciro türüdür. Ticari senet bedelinin bir başka kimse tarafından –örneğin bir banka tarafından- tahsil edilmesini sağlamak amacıyla yapılan ciroya “tahsil cirosu” denir. Ciro, “Bedeli tahsil içindir.”, “Vekaleten.” deyimlerinden birini taşırsa hamil, o senedi tekrar ancak tahsil amacıyla ciro edebilmek koşuluyla kullanabilir. 

İki taraflı, alacaklının lehine borçlu tarafından bir ödemeyi taahhüt etmek üzere düzenlenip verilmekle işlerlik kazanan ve piyasada ciro yoluyla dolaşabilen kıymetli evrak niteliğinde ve ticari senet türüne bono denir.

Borçlu (muhatap): Senedi düzenleyip imzalayan ve vadesinde bedelini ödeyecek kişidir. 

Alacaklı (lehtar): Alacaklı olması nedeniyle adına ve emrine senet yazılan kişidir. Yaptığı bir hizmet ya da sattığı bir mal nedeniyle doğan alacağını vadesi geldiğinde senedin bedelini tahsil ederek elde edecektir. Ama ilerde detaylı olarak açıklanacağı gibi banka kredileri, faktöring işlemleri ve ciro sistemi sayesinde vadesini beklemeksizin senedi paraya çevirme olanakları vardır

Yalnızca bankanın teminat formalitesini tamamlamak üzere yapay senetlere“Hatır Senedi” denir.

Bankalar senetler üzerinde başlıca üç tür işlem yaparlar: 1. Senet Tahsil İşlemleri, 2. Senet Karşılığı Krediler, 3. Senet İskonto ve İştiraları.