BANKACILIK HİZMET ÜRÜNLERİ - Deneme Sınavı - 11

Poliçeler, bonolar ve çekler Türk Ticaret Kanunu’nda; kıymetli evrak niteliği taşıyan “kambiyo senetleri” olarak tanımlanmakta; günlük hayatta ise “ticari senetler” olarak bilinmektedir.

Ticari Senetlerin Ortak Özellikleri

Ciro kaydı, ticari senetlerin arkasında yer kalmazsa yapıştırılarak eklenen ‘’alonj’’ denilen bir kâğıt üzerine de yazılabilmekte ve ciranta (ciro eden kişi) tarafından imzalanmaktadır. Ciro eden kişiye ciranta denir

Ticari Senetlerde Amaçlar Açısından Cirolar

Temlik cirosu: Temlik cirosunda amaç senedi tümüyle devretmektir. Bankaların iskonto, iştira işlemlerinde; faktoring, forfaiting işlemlerinde geçerli bir ciro türüdür.

Rehin cirosu: Karşılığında kredi kullanılmak üzere bankalara teminat olarak verilen senetler için geçerli bir ciro türüdür.

Tahsil cirosu: Ticari senet bedelinin bir başka kimse tarafından –örneğin bir banka tarafından- tahsil edilmesini sağlamak amacıyla yapılan ciroya “tahsil cirosu” denir.

Senedi düzenleyen keşideci, muhataptan alacaklı fakat lehtara borçludur; muhatabın kendisine olan borç tutarını, kendisinin borçlu olduğu lehtara ödemesini istemektedir. Bu nedenle havale özelliği de taşır. Muhatap, poliçeyi kabul edip üzerini imzalayarak borçlu durumuna geçer. Lehtar poliçenin ilk alacaklısı olan kişidir ve poliçeyi başkalarına ciro edebilir. Poliçeyi ciro yoluyla devralıp elinde bulunduran son kişi poliçenin hamili olarak hak sahibidir.

Borçlusu tarafından, yasanın öngördüğü biçimsel koşullara uygun olarak düzenlenip imzalanarak alacaklıya verilen ve belli bir paranın, belli bir süre sonra kayıtsız şartsız ödeneceğini taahhüt eden kıymetli evrak niteliğindeki ticari senetlere; “bono” (emre muharrer senet) denmektedir.

Bonoda (Senette) Bulunması Zorunlu Biçim Koşulları

Senetlerin vadesini (ödeme gününü) izleyen 2 (iki) işgününde ödenmemeleri durumunda, noter aracı- lığıyla protesto edilmeleri gerekmektedir.

Ülkemizde, çekler sadece bankalardaki mevduat hesaplarından ödenmek üzere, bankalara hitaben yazılmaktadır.

6273 sayılı yeni değişiklik yasasının 7. Maddesi hükmüyle çeklerde zamanaşımı süresi üç yıla çıkarılmıştır.

Poliçeler, senetler ve çekler kıymetli evrak niteliğinde olmanın yanı sıra bazı ortak özelliklere de sahiptirler. Bu özelliklerin bilincinde olunarak işlem yapmak; işlem hatalarını baştan en aza indirgemekve araçların işlevlerinden hakkıyla yararlanabilmek açısından önemlidir. Başlıca ortak özellikler biçim koşulları, müteselsil sorumluluk esası, imzaların birbirinden bağımsız sorumluluğu, ibraz zorunluluğu, yasal iptal yöntemi, özel icra usulüne bağlılık, emre yazılı senet sayılmaları, resmi evrak hükmünde sayılmaları ve soyutluktur.

Tahsil cirosu, hizmet amaçlı bir ciro türüdür. “Hizmet Cirosu” olarak da adlandırılır. Ticari senet bedelinin bir başka kimse tarafından –örneğin bir banka tarafından- tahsil edilmesini sağlamak amacıyla yapılan ciroya “tahsil cirosu” denir. Ciro, “Bedeli tahsil içindir.”, “Vekaleten.” deyimlerinden birini taşırsa hamil, o senedi tekrar ancak tahsil amacıyla ciro edebilmek koşuluyla kullanabilir.

Poliçe, üç taraflı bir borç-alacak ilişkisini düzenleyen ve özel biçim koşulları olan kıymetli evrak niteliğindeki bir ödeme aracıdır. Alacaklının keşideci olarak ve borçluyu muhatap alarak düzenlediği; belli bir alacak tutarının; kendisinden alacaklı olan üçüncü bir kişiye (lehtar) ödenmesi, talimatını içeren ve böylece bir alacağın doğrudan bir borca havale edilerek tahsiline yarayan bir finansal araçtır.

Poliçelerin, kıymetli evrak niteliğindeki ticari senetler kapsamında yer almaları nedeniyle belli biçimsel koşullarda düzenlenmeleri gerekmektedir. Bir poliçenin, üzerinde eksiksiz olarak bulunması gereken unsurlar yeni Türk Ticaret Kanunu’nun 671. maddesinde şöyle açıklanarak hükme bağlanmaktadır:
“Poliçe;
a. Senet metninde “poliçe” kelimesini, senet Türkçe’den başka bir dille yazılmışsa, o dilde poliçe karşılığı
olarak kullanılan kelimeyi,(Örneğin, İngilizce de “Bill of Exchange”),
b. Belirli bir bedelin ödenmesi hususunda kayıtsız ve şartsız havaleyi,
c. Ödeyecek olan kişinin, “muhatabın” adını,
d. Vadeyi,
e. Ödeme yerini,
f. Kime veya kimin emrine ödenecek ise onun adını,
g. Düzenlenme tarihini ve yerini,
h. Düzenleyenin imzasını, içerir.”

Borçlusu tarafından, yasanın öngördüğü biçimsel koşullara uygun olarak düzenlenip imzalanarak alacaklıya verilen ve belli bir paranın, belli bir süre sonra kayıtsız şartsız ödeneceğini taahhüt eden kıymetli evrak niteliğindeki ticari senetlere; “bono” (emre muharrer senet) denmektedir. Bono vadeli işlemlerde kullanılan bir senettir. Ödemesi ertelenen borçlar için düzenlenen bono sayesinde vadeli ticaret güvenli bir biçimde gerçekleşmiş olur.

6273 sayılı yeni değişiklik yasasının 7. Maddesi hükmüyle çeklerde zaman aşımı süresi üç yıla çıkarılmıştır. Çek hamilinin, cirantalara, düzenleyene ve diğer çek borçlularına karşı sahip olduğu başvurma hakları, ibraz süresinin bitiminden itibaren üç yıl geçmekle zaman aşımına uğramaktadır. Çek borçlularından birinin diğerine karşı sahip olduğu başvurma hakkı da bu çek borçlusunun çeki ödemesinden ya da çekin dava yolu ile kendisine karşı ileri sürüldüğü tarihten itibaren üç yıl geçmekle zaman aşımına uğramaktadır.

Diğer ticari senetlerden farklı olarak çekler sadece bir banka hesabına keşide edilebilen; bir banka hesabı olmadan edinilemeyen ve kullanılamayan türden bir ticari senet olduklarından doğal olarak çeklerle ilgili tüm işlemler bankalarca yapılır. Başlıca çek işlemleri şöyle sayılabilir:
a. Çek verilecek müşterilerin seçilmesi,
b. Çekin bir matbua olarak basılması,
c. Sunulan çeklerin ödenmesi,
d. Ödenmeyecek nitelikteki çeklerin reddi,
e. Hesapta karşılıklarının bulunmaması durumunda “karşılıksız” işlemi yapılması,
f. Özel form kullanılmadan hamiline yazılmış çeklerle ilgili bildirimlerin yapılması,
g. Müşterilerin tahsile verdikleri çeklerle ilgili takas ve tahsil işlemlerinin gerçekleştirilmesi.
Bunlar gibi birçok işlem, çek uygulaması kapsamında olup günümüz bankacılık hizmetleri arasında oldukça hacimli ve önemli bir yere sahiptir.

Hamiline düzenlenecek çekler için, müşterilere, sadece bu çeklere ilişkin işlemlerin işlendiği ayrı bir çek hesabı açılması zorunludur.

Ödenmek üzere sunulan çekin önce incelemeye alınması ve bu incelemelerle:
1. Çek yaprağının, TTK hükümleri uyarınca zorunlu olan biçimsel unsurlar açısından incelenip, herhangi bir eksiklik ya da hata olup-olmadığının saptanması,
2. Çek yaprağının, 5941 sayılı çek yasası uyarınca zorunlu olan biçimsel unsurlar açısından incelenip, herhangi bir eksiklik ya da hata olup-olmadığının saptanması,
3. Hamiline yazılı çekler için özel baskılı çeklerden başka çek yapraklarının kullanılıp kullanılmadığı,
4. Çek tutarının yazı ve rakamla çelişkisiz olarak belirtilip belirtilmediğinin saptanması,
5. Çek üzerinde herhangi bir silinti-kazıntı olup-olmadığının saptanması,
6. Çek yaprağında matbu olarak yer alan müşteri adı ya da firma unvanı ile imza ya da kaşenin uyumlu olup-olmadığının kontrolü,
7. Keşide yeri ve keşide tarihinin özellikle sunum süresi açısından kontrolü,
8. Sunum süresi geçmiş ise müşterinin çekten caymış olup olmadığının saptanması ve ödemek için yazılı talimat alınması,
9. Çek numarasının ve İBAN numarasının kontrolü,
10. Cirolar arasında düzenli bir teselsülün var olup olmadığının incelenmesi,
11. Çek hakkında, elden rıza dışı çıkmış olması nedeniyle ödemenin durdurulmasına ilişkin bir mahkeme kararın bulunup bulunmadığının araştırılması gerekir.

Şubeler arası işlemler kapsamında çek ödemesi, bankaların kendi belirledikleri provizyon koşulları ile eşzamanlı bilgisayar olanakları ve yazılımlarının kapsamına göre küçük bazı farklılıklar göstermekle birlikte hep aynı esaslara göre yapılmaktadır. Bir çekin, hesabın bulunduğu şubenin dışında başka bir şubeye tahsil için sunulması durumunda;
a. Çek belli bir tutarın üzerindeyse,
b. Çekin üzerindeki müşteri imzası kontrol için görüntülenemiyorsa,
c. Çek düzenlenme tarihi, daha ileri bir tarih ise,
d. Çekin sunum süresi aşılmışsa,
e. Hesap bakiyesi yeterli değilse,
hesabın bulunduğu şube yetkililerinin bilgilendirilmesi, ekran üzerinden ya da başka iletişim kanalları kullanılarak provizyon alınması, gerekmektedir. Çünkü müşteriye muhatap olacak şube özel detayları yönetmek durumundadır. Hesabın üzeride haciz varsa ödeme yapılmaz.

Çek defteri basmaya veya bastırmaya kanunen yetkili kılınanlar dışında çek defteri basanlar ve bastıranlar iki yıldan beş yıla kadar hapis ve bin beş yüz güne kadar adlî para cezasıyla cezalandırılır.