BANKA VE SİGORTA MUHASEBESİ

Günümüzde bankaların faaliyet alanı çok çeşitlenmiş olsa da esas olarak bankalar para ticareti yapan ve bu ticaretten kazanç elde etmeye çalışan işletmelerdir. Bu amaçla, bankalar değişik kaynaklardan sağladıkları fonları, ihtiyaç duyanlara kredi ya da başka yollarla aktararak onları finanse ederler. Bu işten faiz ya da başka adlarla aldıkları paylar, bankaların kazançlarının temel kaynağını oluşturur. Bankaların bir diğer fon kaynağı da T.C. Merkez Bankası’ndan reeskont ve avans alma yoluyla yapılan borçlanmadır. Bir başka fon sağlama aracı para ya da sermaye piyasasına menkul kıymet ihracı şeklinde gerçekleşir. Bankaların diğer bir kaynak sağlama yolu, özkaynaklara başvurarak fon sağlamaktır. Sermaye artışı, kar ya da yedeklerin sermayeye ilave edilmesi bu işlemlerin örneklerindendir.

Açılan mevduat hesapları vadeli ya da vadesiz olabilmelerine göre, mevduat sahiplerinin kimliğine göre, mevduatın para birimine göre, mevduat sahibinin yerleşim yerine göre, verilecek faizin niteliğine göre ve faiz ödeme dönemlerine göre sınıflandırmak mümkündür. 

Vadelerine göre mevduat hesaplarını üç gruba ayırmak mümkündür.
• Vadesiz Mevduat
• Vadeli Mevduat
• İhbarlı Mevduat
Mevduat sahiplerinin kimliklerine göre;
• Tasarruf Mevduatı
• Resmi Kuruluşlar Mevduatı
• Ticari Kuruluşlar Mevduatı
• Bankalararası Mevduat
• Diğer Kuruluşlar Mevduatı şeklinde gruplara ayrılmıştır.
Açılan mevduatın para birimine göre;
• Türk Lirası Mevduatlar
• Yabancı Paralı Mevduatlar (Döviz Tevdiat Hesapları) olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır.
Mevduat sahibinin yerleşim yerine göre;
• Yurtiçinde Yerleşik Mevduatlar
• Yurtdışında Yerleşik Mevduatlar olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır.
Verilen faizin niteliğine göre;
• Değişken Faizli Mevduatlar
• Sabit Faizli Mevduatlar olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır.

Aşağıdaki bölümde mevduat sahibinin kimliğine göre yapılan sınıflandırmaya konu olan mevduatlar açıklanmıştır.
Tasarruf Mevduatı: Gerçek kişiler tarafından bu isim altında açtırılan ve ticari işlemlere konu olmayan mevduatlar, “Tasarruf Mevduatı”dır. Vadeli yada vadesiz olarak açılabilirler. Vadesiz tasarruf mevduatı hesabı sahibinin çek keşide etmesi ticari işlem olarak görülmez.
Resmi Kuruluşlar Mevduatı: Genel ve katma bütçeli daire ve kurumlara, yerel yönetimlere, mahkemelere, savcılıklara, icra ve iflas dairelerine ait mevduat bu grupta ele alınır.
Ticari Kuruluşlar Mevduatı: Gerçek kişilerin ticari işletmelerine, her çeşit ortaklıklara, kamu iktisadi teşebbüsleri ile bunlara bağlı müessese ve bağlı ortaklıklarına, genel ve katma bütçeli kuruluşlarla, yerel yönetimlerin ticari işletmelerine, döner sermayeli kuruluşlara, vakıfların, derneklerin, sendikaların, birliklerin ve mesleki kuruluşların kurdukları veya katıldıkları ticari işletmelere, sigorta şirketlerine ve özel finans kurumlarına ait mevduat ticari kuruluşlar mevduatıdır.
Diğer Kuruluşlar Mevduatı: Tasarruf mevduatı, resmi mevduat, bankalar mevduatı, ticari mevduat dışında kalan mevduatlar bu başlık altında ele alınır. Örneğin, sendikaların, vakıfların, derneklerin, sosyal güvenlik kurumlarının, elçilik temsilciliklerinin, meslek odaları yada birliklerinin…vb kurum yada kuruluşların açtırdıkları mevduat hesapları bu türdendir.
Bankalararası Mevduat: İktisadi Devlet Teşekkülü halindeki bankalar ve T.C. Merkez Bankası dahil, tüm bankaların ve özel kanunlarına göre mevduat kabulüne yetkili kuruluşların birbirlerine açmış oldukları mevduat hesaplarıdır.

Alacaklı cari hesaplar olarak ele alınan bu mevduatlara ilişkin bilgiler, ilgili kuruluşlara belirli aralıklarla mutabakat sağlamak amacıyla gönderilmektedir. Bu hesaplarla ilgilenen banka servisinde
yapılan işlemler aşağıdaki gibidir.
• Hesabın açılması ve hesaba para kabul edilmesi,
• Hesaptan para ödenmesi,
• Hesaptan, hesaba nakil (virman),
• Hesaba faiz tahakkuku,
• Hesabın kapatılması.

Alacaklı cari hesap sahipleri, istediklerinde kendi hesaplarında bulunan bir miktar parayı, bir talimat mektubu yazarak, bankanın aynı şubedeki kendi adlarına ya da başkası adına olan başka bir hesaba naklini yapabilirler. Bu işleme bankacılıkta virman denilmektedir. Banka bu tür işlemi kendi şubesinde bulunan iki hesap arasında yapacaktır. Günümüzde hizmet erbabına yapılan ücret ödemeleri banka aracılığıyla yapılmaktadır. Bu nedenle hesaplar arası virman işlemlerinin yükü artmıştır. Maaş günü geldiğinde işletmelerin hesaplarında bulunan paralar, çalışanların hesaplarına virman yoluyla aktarılmaktadır.

Bankalar müşterilerden topladıkları senetleri Merkez Bankasına iskonto ettirerek, yani reeskonta tabi tutarak, senet karşılığı kredi kullanmakta, senedi vadesinden hemen önce geri alarak Merkez Bankasına senet bedelini ödemektedir. Bu işlemin karşılığında Merkez Bankasına belirli bir oranda faiz ödenmektedir. Bu faiz oranı, diğer bankaların uyguladığı oranlardan nispeten daha düşük olduğu için, bankalar bu tür senetleri Merkez Bankasına iskonto ettirmekteyi tercih etmektedirler.

Bankaların, Merkez Bankasından kredi kullanmasının diğer bir yolu da sahip olduğu ve Merkez Bankası tarafından kabul edilebilecek varlıkların teminata verilerek avans kredi çekilmesidir. Devlet tahvili, hazine bonosu, hisse senedi, tahvil, senet, değerli maden… vb. varlıklar teminat olarak Merkez Bankasına verilebilecek varlıkların örnekleridir.

Kaynakların sayısı ve çeşitliliği günümüzde çok artmıştır. Bilişim teknolojileri sayesinde bankalar verimliliğini artırmakta, bu durum karlılıklarını artırmaktadır. Nakit para taşımanın riski ve getirisinin olmaması insanları bankalara daha çok yöneltmektedir. Böylece bankaların işlem hacmi her geçen gün daha da artmaktadır. Dolayısıyla büyüyen işlem hacimlerini yönetmek güçlü bir sermaye yapısını da gerektirmektedir. Bu nedenle bankalar sermaye artışı, halka arz, iş ortaklığı ya da konsorsiyum oluşturma gibi yollarla da fon sağlayabilmektedirler.

Merkez bankasından senet karşılığı reeskont kredisi ve teminat karşılığı avans kredi kullanarak bankalar kaynak temin edebilmektedirler. Bu durum bankaları likidite açısından güçlendirir ve bankaların daha çok kaynak kullanmasını ve karlılığını artırması sağlar. Merkez Bankası ile yapılan işlemler şubelere tanınan limitler dahilinde gerçekleştirilir. Banka şubesi Merkez Bankasına verdiği senetleri yada teminatları vadesi dolduğunda geri alır ve karşılığını öder. Ayrıca bu işlemden Merkez Bankasına da belirli bir faiz ödenir.

Tasarruf mevduatı açılırken, müşteriden vergi kimlik numarası, nüfus hüviyet cüzdanı, pasaport veya ikametgah belgesi gibi belgeler istenmektedir. Hesap açıldığında, banka tarafından müşteriye bir hesap numarası verilir. Sonra müşterinin adı soyadı, adresi, hesabın vadeli veya vadesiz olduğu, faiz oranı gibi bilgiler hesap kartına işlenir ve mevduat sahibinin imzası alınır. Ayrıca mevduat sahibine bir hesap cüzdanı verilir ve müşterinin hesabındaki işlemler ayrıntılı olarak bu cüzdanda da izlenir. Hesap kartı ile hesap cüzdanı arasında bir tutarsızlık olması durumunda hesap kartı üzerindeki tutarlar doğru kabul edilir. Şayet vadeli hesap açılacaksa hesaba bir miktar para yatırılması gereklidir. Para vezneye yatırıldıktan sonra yetkililerin de imzalarının tamamlamasıyla hesap açılmış olur. Vadesiz hesap açılırken esasen vezneye para yatırılmasına gerek yoktur.

Mevduat sahiplerinin kimliklerine göre mevduatlar;
• Tasarruf mevduatı
• Resmi kuruluşlar mevduatı
• Ticari kuruluşlar mevduatı
• Bankalararası mevduat
• Diğer kuruluşlar mevduatı şeklinde gruplara ayrılmıştır.

Vadeli mevduat ise vadelerine göre mevduat hesaplarının sınıflandırılmasında kullanılan gruplardan biridir.

Tasarruf mevduatı, gerçek kişiler tarafından bu isim altında açtırılan ve ticari işlemlere konu olmayan mevduatlardır. Tasarruf mevduatı, vadeli ya da vadesiz olarak açılabilirler.

Müşteri tasarruf mevduatından ₺1.000 para çekmek istediğinden dolayı banka yevmiye kaydını, 300. Tasarruf Mevduatı-Vadesiz hesabını borçlandırarak ve 010. Kasa hesabını alacaklandırarak tamamlamaktadır.

Müşteri, hesabının bulunduğu bankanın diğer bir şubesinden para çekmek istemiştir. Bu doğrultuda ödemeyi yapan Kocaeli şubesi yevmiye kaydını, 290. Şubeler Cari Hesabını-İstanbul Şubesi borçlandırarak ve 010. Kasa hesabını alacaklandırarak yapmıştır.

Bankaların gerçek veya tüzel kişilerden belirli bir faiz karşılığında bir hesap açmak suretiyle topladıkları Türk parası veya yabancı paralara mevduat denir. Bankalar ister vadeli olsun, isterse vadesiz olsun topladıkları mevduat hesaplarına vadeye ve para miktarına bağlı olarak belirli bir faiz öderler. Mevduat hesapları bankaların fon kaynaklarının önemli bir unsurudur.

Alacaklı cari hesap sahipleri, istediklerinde kendi hesaplarında bulunan bir miktar parayı, bir talimat mektubu yazarak, bankanın aynı şubedeki kendi adlarına ya da başkası adına olan başka bir hesaba naklini yapabilirler. Bu işleme bankacılıkta virman denilmektedir. Banka bu tür işlemi kendi şubesinde bulunan iki hesap arasında yapacaktır.

Yevmiye kaydında 940. Cirantalarımız Hs. borçlandırılmış ve 942 Cirolarımız Hs. alacaklandırılmıştır. Bu işlemde banka, T.C Merkez Bankası'ndan reeskont kredisi sağlamak amacıyla elinde bulunan senedi  Merkez Bankası'na ciro ederek vermiştir.

Yevmiye kaydında ilk olarak vadesiz ticari mevduat hesabına faiz tahakkuk ettirilmesi amacıyla 610. Türk Lirası Mevduata Verilen Faizler Hesabı borçlandırılmış ve 304. Resmi, Ticari ve Diğer Kuruluşlar Mevduatı Hesabı alacakladırılmıştır. Ardından tahakkuk eden faizden %15 gelir vergisi kesilmesi amacıyla 304. Resmi, Ticari ve Diğer Kuruluşlar Mevduatı Hesabı vergi tutarında borçlandırılmış ve 380. Ödenecek Vergi, Resim Harç ve Primler Hesabı alacaklandırılmıştır.

Bankanın kullandığı avans kredinin tutarı ₺250.000'dir. Banka, avans kredi tutarında 020. T.C. Merkez Bankası Hesabını borçlandırılırken T.C. Merkez Bankası Kredileri Hesabını alacaklandırılmıştır.

Bankanın topladığı mevduatlardan dolayı T.C. Merkez Bankası'na aktarması gereken zorunlu karşılıkların kaydedilmesi için 210. Zorunlu Karşılıklar Hesabı borçlandırılmış ve 020. T.C. Merkez Bankası Hesabı alacaklandırılmıştır.