BALKANLAR'DA SİYASET

ABD’nin Karadeniz stratejisi bağlamında 2006-2007 yıllarında Romanya Türkiye’nin çıkarlarına aykırı adımlar atmış ancak bu anlaşmazlık çok geçmeden giderilmiştir. 2008 yılında Türkiye Batılı ülkelerle eş güdüm hâlinde Kosova’nın bağımsızlığını tanımıştır. Türkiye’nin GDAÜ dönem başkanlığını yaptığı 2009-2010 yıllarında ise Türkiye’nin Balkanlardaki diplomasisi büyük bir dinamizm sergilemiş, siyasi sorunları çözme ve iş birliğini geliştirme yönünde girişimlerde bulunmuştur. Bunların içinde en önemli girişim, Bosna-Hersek’e daha iyi bir gelecek sunmak maksadıyla düzenlenen Üçlü Balkan Zirvesi toplantıları olmuştur. 2000’li yıllarda Türkiye ile Yunanistan arasında siyasi bir yakınlaşma meydana gelmiş fakat 2010’lu yılların ortalarından itibaren değişen Doğu Akdeniz jeopolitiğinde deniz yetki alanları üzerinde yaşanan ihtilaflar sebebiyle ilişkiler yeniden gerginleşmiştir. 2010’lu yıllarda Türkiye-Bulgaristan arasında yaşanan bazı kısa süreli gerginliklere rağmen ilişkiler genellikle olumlu seyretmiştir.

Türkiye’nin Soğuk Savaş sonrası Balkanlar politikasında coğrafya, tarih, insan ve ekonomi olmak üzere, sabit olan dört temel faktörden söz edilebilir. Balkanların Türkiye’yi Avrupa’ya bağlayan bir köprü olması (coğrafya faktörü), ortak tarihsel miras (tarih faktörü), ayrıca bölgede önemli sayıda Türk ve diğer akraba toplulukların yaşıyor olması (insan faktörü), Türkiye’nin Balkanlara ilgi duymasının doğal sebepleridir. Bunların yanı sıra Türk iş adamlarının da bölgeye yönelik ilgisinin gittikçe artmakta olduğu görülmektedir (ekonomi faktörü).

2000’li yıllardan itibaren Batı Balkanlardaki ülkelerle geliştirilen siyasi ilişkiler, ekonomik ilişkilerin de derinleştirilmesi için fırsatlar meydana getirmiş, Türk yatırımcılar bu ülkelere daha fazla girmeye başlamıştır. Ne var ki Türkiye’nin Balkanlardaki yatırımları henüz bölgeye dengeli bir şekilde dağılmamış ve Romanya, Bulgaristan ve Arnavutluk’ta yoğunlaşmıştır. Öte yandan Balkan ülkeleri içinde sadece Yunanistan’ın Türkiye’de önemli bir yatırımcı olduğunu söylemek mümkündür.

2008 sonrası dönemde Türkiye daha dinamik bir dış politika izlemeye başladıktan sonra, ekonomik başarısı ve Türk dizilerinin de etkisiyle Balkanlarda “yükselen Türkiye” imajı oluşmaya başlamıştır. Ancak Osmanlı Dönemi’nden kalma bazı ön yargıların da etkisiyle Türkiye’nin Balkanlara yönelik gizli bir gündeminin olduğuna inananlar da mevcuttur. Ayrıca AB’de Balkanları kendi etki alanı olarak görenler Türkiye gibi bölge dışı aktörlerin varlığından rahatsız olmaktadır. Ankara ile Moskova arasında geliştirilen iyi ilişkiler, Rusya’yı Balkanlarda görmek istemeyen çevrelerin Türkiye’ye de kuşkuyla bakmasına sebep olmaktadır. Ayrıca AB üyesi olmaya çalışan Batı Balkan ülkelerinin de Brüksel’le ters düşmemek için Ankara ile ilişkilerini belirli bir mesafede tutmaya çalıştığı gözlemlenmektedir. Bu bakımdan Türkiye’nin Batılı ülkelerle yaşadığı gerginliklerin Balkan ülkeleriyle ilişkilerine ve bölgedeki imajına olumsuz etkide bulunduğu söylenebilir.

Uluslararası toplumun Boşnak sivillere yönelik saldırıları suç olarak tanımlamakta isteksiz davranması üzerine Türkiye BM İnsan Hakları Komisyonunu oturuma çağırmış ve bunun sonucunda Sırpların insanlığa karşı bir etnik temizlik suçu işlediği 1 Aralık 1992 tarih ve S-2/1 sayılı Karar’la kabul edilmiştir. Türkiye ayrıca Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) ve İslam Konferansı Örgütü gibi kuruluşların da harekete geçmesi için yoğun bir diplomasi yürütmüştür.

Türkiye’nin Balkanlar politikasındaki insan faktörü, bölgede yaşayan Türkler ve akraba topluluklar ile ilgilidir. Balkan ülkelerinin resmî verilerine göre günümüzde Balkanlarda 700.000’e yakın Türk yaşamaktadır. Ancak etnik konuların hassas olduğu bu ülkelerde resmî verilerin gerçek sayıları yansıtmadığı ve bölgedeki Türklerin sayısının çok daha fazla olduğu düşünülmektedir. Balkanlarda Türklerin yanı sıra tarihsel, sosyal ve kültürel bakımdan Türklerle birçok ortaklığı bulunan diğer Müslüman topluluklar da yaşamaktadır. Resmî rakamlara göre günümüzde Balkanlardaki toplam Müslüman nüfusun sayısı ise 7 milyonun üzerindedir.

Romanya, Bulgaristan, Slovenya ve Hırvatistan’la imzalanan STA’lar bu ülkelerin AB üyeliğine kabul edildiği tarihler itibariyle feshedilmiş ve ticari ilişkiler Gümrük Birliği kapsamında yürütülmeye başlamıştır.

Romanya’da Türk şirketlerinin faaliyet gösterdiği başlıca sektörler arasında beyaz eşya, demir-çelik, ağaç sanayi, rulman ve bankacılık sayılabilir. Yaklaşık 2,7 milyar dolar değerinde Türk yatırımının bulunduğu Bulgaristan’da ise Türk yatırımları cam ve kimyasallar, alüminyum, otelcilik, kâğıt-karton ve metal sektörlerinde yoğunlaşmıştır.

Ülkeler bazında incelendiğinde Türkiye’nin günümüzde Balkanlardaki en önemli ticaret ortakları Romanya, Bulgaristan ve Yunanistan’dır. 2018 yılında Türkiye’nin Balkan ülkelerine gerçekleştirdiği toplam ihracatın içinde Romanya’nın payı %32, Bulgaristan’ın payı %21, Yunanistan’ın payı ise %18 olmuş, Türkiye’nin Balkan ülkelerinden toplam ithalatı içinde ise Romanya’nın payı %35, Bulgaristan’ın payı %30, Yunanistan’ın payı ise %18 olarak kaydedilmiştir (bkz. Şekil 8.2). Bu üç ülkenin sahip olduğu toplam paydan anlaşıldığı üzere Türkiye’nin diğer bölge ülkeleriyle olan ticaret hacmi oldukça düşük seviyelerdedir.

Türkiye Balkanların siyasetinde etkin bir rol üstlenmese de bölgeyle olan ekonomik, sosyal ve kültürel ilişkilerini ilerletmeyi sürdürmüştür. Türkiye’nin resmî kurumları kendi alanlarına ilişkin faaliyetleri Balkanlarda aktif bir şekilde yürütmektedir. Bunların içinde Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) kalkınma yardımları ve tarihî binaların restorasyonu, Yunus Emre Enstitüsü (YEE) Türkçe dil öğretimi ve Türk kültürünün tanıtılması, Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı (YTB) öğrencilere Türkiye’de yükseköğrenim için burs sağlanması ve Türkiye Maarif Vakfı ilk ve ortaöğretim faaliyetleri üzerine yoğunlaşmaktadır. Türkiye’den birçok belediye de Balkanlarda sosyal ve kültürel etkinlikler düzenlemektedir

Balkan ülkelerinin Avrupa birliğine üye olması

14. yüzyıla

Ortak dini inançlara sahip olmak

1992

1991

Romanya

Kosova’nın 2008 yılında bağımsızlığını ilan etmesi de Türkiye’yi yakından ilgilendirmiştir. Daha önce Kosova sorununa yönelik temkinli bir tutum izleyen Türkiye, bağımsızlık ilanının ardından bu ülkeyi ilk tanıyan devletlerden biri olmuştur. Zira Türkiye bu konuda başından beri Batılı ülkelerin genel tavrını yakından takip etmiş ve uluslararası kamuoyunda Kosova’nın bağımsızlığı fikri ağır basınca tercihini bu yana koymuştur. Balkan kökenli vatandaşların Kosova’nın bağımsızlığının tanınması yönündeki tercihi de Türkiye’deki karar alıcılar tarafından dikkate alınmıştır.

Romanya

Karadağ

Enerji