BALKANLAR'DA SİYASET

Soğuk Savaş’ın ardından Balkanlardaki eski sosyalist ülkelerde ekonomi, siyaset, güvenlik ve kültür gibi çok çeşitli alanlarda büyük ve köklü değişimler yaşanmıştır. 1990’lı yıllardaki savaş ve krizler bu değişimlerin hızını ve etkilerini sınırlandırmıştır. 2000’li yıllardan itibaren ise uluslararası toplumun desteğiyle oluşturulan istikrar ortamı içerisinde Balkanların kanunların işlediği, demokrasi anlayışının yerleştiği, insan haklarının garanti altına alındığı ve piyasa ekonomisinin geçerli olduğu istikrarlı bir bölgeye dönüştürülmesi yönünde önemli adımlar atılmıştır.

Ülkelerin demokratikleşme ve liberalleşme yönünde yaptıkları reformlara ek olarak bölgede barış ve iş birliğinin artırılması için de birçok somut faaliyet gerçekleştirilmiştir. 1990’lı yıllardaki görünümünün aksine bugün Balkanlar bir çatışma alanı olmaktan çıkmıştır. Öte yandan, bölgenin barış ve istikrarına tehdit oluşturabilecek sorunlar yaşanmaya devam etmektedir.

Balkanlarda son yıllarda yaşanan önemli dönüşümlere rağmen, bölgede kalıcı bir barış ve istikrar ortamının henüz oluştuğu söylenemez. Eski Yugoslavya’nın mirasçıları olan Bosna-Hersek, Kosova ve Kuzey Makedonya’da devam eden sorunlar yalnızca bu ülkelerin değil, bütün bölgenin barış ve istikrarını olumsuz etkileyebilmektedir. Bu sorunların yanında, bölgede refah düzeyinin düşüklüğü sosyoekonomik bakımdan birçok olumsuz sonuç doğurmakta, yolsuzluk ve organize suçlar da bütün Balkan ülkelerinin ortak sorunu olmayı sürdürmektedir.

Bosna-Hersek’te 1992-1995 yılları arasında yaşanan kanlı savaşın bitirildiği Dayton Barış Anlaşması’ndan bu yana ülkede herhangi bir çatışma yaşanmamıştır. Ancak barışın imzalanmasının ardından çeyrek asır geçmiş olmasına rağmen bu ülkenin hâlen çözümlenememiş temel sorunları bulunmaktadır. Günümüzde Bosna-Hersek, dış sınırları bakımından ortak olsa da iç sınırları bakımından ise resmî olarak ikiye, gayriresmî olarak da üçe bölünmüş bir devleti andırmaktadır. Bu yüzden Bosna-Hersek Balkanların barış ve istikrarının devamı bakımından en hassas bölgelerin başında gelmektedir.Son olarak Dayton Barış Anlaşması’nın ana hedefleri kısa vadede savaşın durdurulması uzun vadede ise kalıcı barış için gerekli olan ortamın yaratılmasıdır.

21 Kasım 1995’te imzalanan Dayton Anlaşması’nın ana hedefleri, kısa vadede savaşın durdurulması, uzun vadede ise kalıcı barış ve istikrar için gerekli ortamın yaratılmasıydı. Günümüze kadar bu konularda önemli ilerlemelerin sağlandığı söylenebilir. Boşnakların, Bosnalı Sırpların ve Bosnalı Hırvatların kurucu unsurlar olarak kabul edildiği bu sistem, Bosna-Hersek devletinin ve toplumunun yeniden bütünleşmesi için gereken zemini ortaya koymuştur.

Günümüze kadar geçen sürede ülkenin tamamında özgürlükler tesis edilmiş, etnik gruplar arasında sürdürülebilir bir diyalog ortamı sağlanmıştır. Savaş yıllarında yıkılan Saraybosna tekrar bir Avrupa başkentine yakışan bir görüntüye kavuşturulmuş, bir zamanlar tamamen yabancı yardımlara bağımlı olan Bosna-Hersek ekonomisi de gelişme imkânı bulmuştur. Kısacası, Dayton Anlaşması’nın ardından Bosna-Hersek uluslararası alanda tanınmış sınırları ve toprak bütünlüğü ile bağımsız bir devlet olarak ayakta kalmayı başarmıştır. Bu bakımdan anlaşmanın olumlu tarafları inkâr edilemez.

Ancak Dayton Anlaşması, çözülmesi güç birçok sorunu da beraberinde getirmiştir. Her şeyden önce bir uluslararası anlaşma sonucu kurulmuş olan Bosna-Hersek’i normal bir devlet olarak değerlendirmek zordur. Savaş sırasında Bosna-Hersek topraklarındaki nüfus dağılımı katliam ve göçler sebebiyle değişmiş, Boşnakların, Bosnalı Sırpların ve Bosnalı Hırvatların ayrı ayrı kontrol ettiği bölgelerin nüfusu etnik bakımdan homojenleştirilmişti. Dayton Anlaşması böyle bir etnik bölünmüşlüğü

Dayton Anlaşması uyarınca Bosna-Hersek, Bosna ve Hersek Federasyonu (FBiH) ile Sırp Cumhuriyeti (RS) adı altında iki entiteye bölünmüştür. Kendilerine özgü anayasaları, yasama, yürütme ve yargı sistemleri, kolluk teşkilatları, eğitim müfredatları, basın kuruluşları ve bağımsız devletlere özgü diğer kurumları olan bu entiteler, âdeta aynı devlet içindeki iki devletçik durumundadır. Entitelerden büyük oranda Sırpların yaşadığı RS üniter bir yapıya sahipken çoğunlukla Boşnak ve Hırvatların yaşadığı FBiH her birinin ayrı anayasası, meclisi ve bakanlıkları olan on kantona bölünmüştür. Ülkede ayrıca iki entiteye de bağlı olmayan, yaklaşık 93.000 nüfuslu Brçko bölgesi bulunmaktadır.

Dayton Anlaşması’nda Bosna-Hersek Meclisinin çalışmasının düzenlediği maddelerde, halklar arası eşitliğe aykırı düzenlemeler bulunmaktadır. Şöyle ki, Bosna-Hersek Anayasası’nın 4. maddesinde Halklar Meclisinin beş Boşnak ve beş Hırvat üyesinin FBiH içinden, beş Sırp üyesinin ise RS’den seçileceği belirtilmektedir. Bu maddedeki düzenlemeye göre, RS’de yaşayan Hırvat ve Boşnaklar veya FBiH’de yaşayan Sırplar, Halklar Meclisine temsilci gönderememektedir. Anayasanın cumhurbaşkanlığıyla ilgili hükümlerin yer aldığı 5. maddesinde de benzer bir sorun mevcuttur.  Bu maddede Bosna-Hersek cumhurbaşkanlığının biri Boşnak, biri Sırp ve biri Hırvat olmak üzere üç kişiden oluştuğu, Boşnak ve Hırvat üyelerin FBiH’de, Sırp üyenin ise RS’de yapılacak seçimlerle seçileceği belirtilmektedir. Buna göre RS’de yaşayan Hırvat ve Boşnaklar ve FBiH’de yaşayan Sırplar cumhurbaşkanlığı için oy kullanamamaktadır. Bosna-Hersek’in bu üç kurucu etnik grubun dışında kalan azınlıklar ise devlet düzeyinde ne cumhurbaşkanlığı ne de meclis üyeliğine seçilebilmektedir.

Bosna-Hersek’te, devlet düzeyindeki cumhurbaşkanlığı makamı üç kurucu milleti temsil eden üç kişiden oluşur. Bir Boşnak, bir Sırp ve bir Hırvat’tan oluşan cumhurbaşkanlığı üyeleri, dört yıllık süre içinde sekiz ayda bir dönüşümlü olarak cumhurbaşkanı görevini yaparlar. Bu üç etnik grubun dışında kalan azınlıklar ise devlet düzeyinde cumhurbaşkanlığı ve meclis üyeliğine seçilememektedir. Bosna-Hersek’te yaşayan Roman asıllı Dervo Sejdić ve Musevi azınlığın temsilcisi Jakob Finci, azınlıkların seçilme haklarının ihlal edildiği gerekçesiyle 2006 yılında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvurmuştur. Mahkeme Sejdić ve Finci’yi 2010 yılında verdiği kararla haklı bulmuş ve bu sorunun giderilmesi doğrultusunda Bosna-Hersek Anayasası ve seçim yasasında gerekli değişikliklerin yapılmasını istemiştir. Ne var ki üniter yapının güçlendirilmesini isteyen Boşnaklar, ayrılıkçı fikirlere sahip Sırplar ve özerklik arayışındaki Hırvatlar arasında mutabakat sağlanamadığından bu değişiklikler konusunda günümüze kadar bir ilerleme sağlanamamıştır.

Bosna-Hersek’te 1992-1995 yılları arasında yaşanan kanlı savaşın bitirildiği Dayton Barış Anlaşması’ndan bu yana ülkede herhangi bir çatışma yaşanmamıştır.

21 Kasım 1995’te imzalanan Dayton Anlaşması’nın ana hedefleri, kısa vadede savaşın durdurulması, uzun vadede ise kalıcı barış ve istikrar için gerekli ortamın yaratılmasıydı.

Çoğunlukla Boşnak ve Hırvatların yaşadığı FBiH her birinin ayrı anayasası, meclisi ve bakanlıkları olan on kantona bölünmüştür.

Bosna-Hersek’te, devlet düzeyindeki Cumhurbaşkanlığı makamı üç kurucu milleti temsil eden üç kişiden oluşur.

Son yüzyıl içinde baskı, şiddet, isyan, sürgün ve göç hareketlerine sahne olan Kosova, 1999’daki ateşkesten beri göreceli bir istikrara kavuşmuş, 2008’de bağımsızlığını ilan etmesinin ardından da bir devlet olarak önemli kazanımlar elde etmiştir.

Konseyin beş daimî üyesinden ikisi (Rusya ve Çin) Kosova’yı tanımadıklarından bu ülkenin BM üyeliğini engellemektedir.

Kosova’da kişi başına düşen gelir AB’de kişi başına düşen ortalama gelirin %40’ının da altında kalmaktadır.

Soğuk Savaş sonrasında Balkanlarda yaşanan dönüşümlerde başından beri AB kritik bir rol oynamaktadır. 1990’larda bölgede kriz yönetimiyle meşgul olan AB, bölgede barışın sağlamasının ardından Balkan ülkelerini AB genişleme sürecine dahil etmiştir.

Rusya Balkanlarda enerji alanında da önemli bir aktördür. Arnavutluk dışındaki Balkan ülkelerinin tamamının Rusya ile doğal gaz bağlantıları vardır. Bulgaristan, Bosna-Hersek ve Kuzey Makedonya kullandığı doğal gazın tamamına yakınını, Sırbistan, Yunanistan ve Slovenya ise yarısından fazlasını
Rusya’dan ithal etmektedir.

Balkanlarda ilerleyen iş birliği ve ortak girişimlerin gerek bölge, gerekse uluslararası kamuoyunda yeterince takdir gördüğü söylenemez. Bunun en önemli sebeplerinden biri, ulusal, bölgesel ve uluslararası medyada bölgenin siyasi konularıyla ilgili
çıkan haberlerin genellikle olumsuz durum ve gelişmelere ağırlık vermesidir