Balkanların Coğrafi ve Demografik Özellikleri

Bölge için Balkanlar tabiri ilk olarak 1808 yılında Alman coğrafyacı Johann August Zeune tarafından kullanılmıştır. 1870’lere gelindiğinde bölge için Balkanlar kelimesinin kullanımı Avrupa’da yaygınlık kazanmıştır. O dönemde büyük yarımadaların doğal coğrafi kriterlere göre, özellikle büyük sıradağlara göre adlandırılması yönünde bir eğilim bulunduğundan Zeune, bugünkü Bulgaristan’ı yatay olarak ikiye bölen
Balkan Dağlarının adından esinlenerek, Balkanlar coğrafyasının bu isimle anılmasına öncülük etmiştir.

Batılılar Balkanlar konusunda ön yargılı olmalarının esasen bölgede yaklaşık beş yüzyıl süren Osmanlı varlığından ve onun geride bıraktığı
mirastan kaynaklandığı söylenebilir. 

Aralarındaki birçok farklılığa rağmen Balkanlardaki ülkeler tarih yazımında hâlâ bir bütün olarak ele alınmaktadır. Bunun sebebi, bölgenin bir bölümünde yaşanan olayların her zaman çevresini de önemli ölçüde etkilemesidir. Dolayısıyla Balkanlar bir bütün olarak incelenmediği takdirde bölgeye ilişkin yapılan değerlendirmeler eksik kalacak ve bazı tarihsel gerçeklerin anlaşılması mümkün olmayacaktır

Batı ve Orta Avrupa’da mezhep savaşlarının yaşandığı 16. ve 17. yüzyıllarda Balkanlardaki Prizren, Saraybosna ve Sofya gibi kentlerde Müslüman, Hristiyan ve Yahudi nüfus bir arada yaşamaktaydı.

Bir bölge olarak Balkanlar coğrafyası Avrupa, Asya ve Afrika kıtalarına bir köprü olarak çıkış sağlamakta ve altı denize açılmaktadır. Adriyatik Denizi, İyon Denizi, Ege Denizi, Marmara Denizi, Karadeniz ve Akdeniz’de kıyıları bulunan bölgenin bazı limanları, Balkanların daha geniş uluslararası bağlantılara sahip olmasını sağlamaktadır.

Balkanlar toplam yüz ölçümünün %73’ü Romanya, Yunanistan, Bulgaristan ve Sırbistan topraklarından oluşmakta, bölgenin geri kalan coğrafyası ise Kosova, Karadağ, Slovenya ve Kuzey Makedonya arasında
paylaşılmaktadır. Yüz ölçümü bakımından Balkanların en büyük ülkesi olan Romanya, bölgenin toplam yüz ölçümünün %31’ini kapsamaktadır.

Tarihte önemli bir uluslararası ticaret merkezi olarak hizmet etmiş olan Dubrovnik, Balkanların Batı ile en hızlı, en kolay ve en güvenilir ulaşım
bağlantısı olmuştur (bkz. Resim 1.1). Günümüzde konteyner taşımacılığı açısından Balkanlardaki en önemli limanlar Romanya’daki Köstence limanı, Yunanistan’daki Pire ve Selanik limanları, Slovenya’daki Koper limanı, Hırvatistan’daki Riyeka (Rijeka) Limanı ile Bulgaristan’daki Varna ve Burgaz limanlarıdır.

Balkanlar coğrafyasının en önemli özelliklerinden biri dağlık bir yapıda olmasıdır. Bölgedeki 11 ülkenin toplam arazi alanının %51’i dağlarla,
%34’ü ise ormanlarla kaplıdır. Karadağ, Kuzey Makedonya, Kosova ve Yunanistan arazisinin %80’den fazlası dağlardan oluşmaktadır.

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütünün (FAO) verilerine göre Balkanlarda 2018yılında yaklaşık 109,4 milyon ton tarım ürünü üretilmiş, bunların içinde en çok mısır (%33), buğday (%20), ayçiçeği tohumu (%6), patates (%5), şeker pancarı (%4), arpa (%3), üzüm (%3), domates (%2), elma (%2) ve erik (%2) gibi ürünler yetiştirilmiştir.

Yunanistan’da ülkenin ekosistemine olan talep, doğanın kendi kendini yenileyebilme kapasitesini %174 oranında aşmıştır. Biyolojik kapasite açıkları 2016 yılında Slovenya için %129, Bosna-Hersek için %95, Arnavutluk için %95, Kuzey Makedonya için %81 ve Sırbistan için %73 olarak hesaplanmıştır 

Ne var ki 1990 sonrası dönemde Balkanlardaki nüfusun azalma
eğilimine girdiği ve her on yılda bir yaklaşık 3 milyon eksildiği anlaşılmaktadır (Şekil 1.3). Nitekim 1990 - 2020 yılları arasında bölgenin toplam nüfusu %13 oranında azalarak 60,4 milyona gerilemiştir.

 1990-2020 yılları
arasında %26’lık bir nüfus azalmasıyla en büyük nüfus kaybına uğrayan Balkan ülkesi Bosna-Hersek’tir. 1992-1995 yılları arasında yaşanan Bosna Savaşı’nda ölenler hakkında 100 bin ile 300 bin arasında değişik
sayılar ortaya atılmaktadır. Bunun dışında, savaş yüzünden Bosna-Hersek’i terk eden yaklaşık 500 bin kişinin yabancı ülkelerde kalıcı bir şekilde yerleşmiş olduğu düşünülmektedir.

2020 yılında Yunanistan dünyanın en çok kentleşmiş ülkeleri arasında yer alırken Balkanların altı ülkesinde kentleşme oranları %60’ın altında kalmıştır. Bosna-Hersek, %49’luk kentleşme oranıyla Balkanların en az kentleşmiş ülkesidir.

En son resmî nüfus sayım verilerine göre, Balkanların toplam nüfusu 1000 kişiden oluştuğu varsayıldığında bölgede 271 Rumen, 156 Yunan, 122 Sırp, 92 Bulgar, 74 Arnavut, 73 Hırvat, 34 Boşnak, 26 Sloven, 24 Macar, 24 Makedon, 24 Roman (Çingene), 14 Türk, 5 Karadağlının yaşadığı, 13 kişinin ise diğer etnik topluluklara mensup olduğu söylenebilir.

Buna göre ;Türkler % 1. Toplam nüfusu:861.621 kişidir

Bulgaristan’ın Rodop Dağları etrafında sayıları 160 bin ile 240 bin aralığında tahmin edilen Pomaklar yaşamaktadır. Türkiye’de etnik köken bakımından Türk olarak görülen Pomakları Bulgaristan, Bulgar kökenli Müslümanlar olarak görmektedir. Pomaklara etnik azınlık gözüyle bakılmadığı ve dinî grup gözüyle yaklaşıldığı için, Bulgaristan nüfus sayımlarında Pomaklar bilinmeyenler kategorisine yerleştirilmektedir.

1950 yılından beri Balkanlardaki toplam nüfusla ilgili değişmeyen bir özellik ise erkek nüfus oranının %49, kadın nüfus oranının da %51 olmasıdır.

Şekil 1.8 incelendiğinde Balkanlardaki kentlerin nüfus bakımından fazla yoğun olmadıkları anlaşılmaktadır.
Balkanların en kalabalık kenti, yaklaşık 3,2 milyonluk nüfusuyla Yunanistan’ın başkenti Atina’dır

1185 yılında kurulan İkinci Bulgar
Devleti ise 1396 yılındaki Niğbolu Savaşı ile Osmanlı Devleti tarafından yıkılmıştır.

Etnik kökenin antik çağlara kadar uzatılması Balkan halkları arasında âdeta bir itibar meselesine dönüştürülmüştür. Geçmişte bu tür iddiaların toprak taleplerinin ve başkaları üzerindeki yönetim hakkının meşru
gösterilmesi için kullanıldığı bilinmektedir

 I. Boris’in Bizanslı rahipler tarafından vaftiz edildiği ve Ortodoks Hristiyanlığı devletin ortak dini olarak kabul ettiği 864 yılında ise bu süreç
âdeta resmileşmiştir. Bundan böyle Bulgar Türkleri tamamen Slavlaşacak, ülkede Slav dil ailesine ait bir lisan olan Bulgarca konuşulmaya başlanacaktı