BAKIMA GEREKSİNİMİ OLAN ENGELLİ BİREYLER-II

Tay-Sachs hastalığı ve Hunter sendromu zihin yetersizliğinin genetik bozukluklara dayalı nedenlerindendir. Reye sendromu ve Kretenizm zihin yetersizliğine neden olan metabolizma bozukluklarıdır. Klinefelter sendromu ise kromozom bozukluğuna bağlı nedenler arasındadır.

Zekâ bölümü temel alınarak yapılan sınıflamaya göre bireylerin zekâ testlerinden almış oldukları zekâ puanlarına göre yapılmaktadır. Bu sınıflamaya göre, zekâ bölümleri 50/55
ile 70 puan arasında olan bireyler “hafif ”, 35/40 ile 50/55 arasında olan bireyler “orta” ve 20/25 ile 35/40 arasında olan bireyler “ağır” ve 20/25’ten aşağı olanlar “ileri derece” zihin yetersizliği olan bireyler olarak adlandırılmaktadır.

Dilin bileşenleri bazı kaynaklarda, sesbilgisi (fonoloji), biçimbilgisi (morfoloji), sözdizimi (sentaks), içerik (anlambilgisi/semantik) ve kullanımbilgisi (pragmatik) olarak sınıflandırılabilmektedir. Dil ayrıca bazı kaynaklarda biçim, içerik ve kullanım olarak da incelenmekte biçim bileşeni, sesbilgisi (fonoloji), biçimbilgisi (morfoloji) ve sözdizimi (sentaks) olmak üzere üçe ayrılmaktadır.

Yaşam sorumluluğunu alma çok geniş bir kavram olup, bireylerin yaşam içinde kendine hedef koyma, bu hedefe ilişkin planlar yapma ve bu planlara uyma, gerektiğinde planlarda değişiklikler meydana getirme olarak tanımlanmakta ve sonuç olarak bireylerin bağımsız yaşam için gerekli olan becerilerini sergileyebilmesini ifade etmektedir.

Epilepsi nöbeti geçiren birine ilk yardım yaparken hastanın hareketlerini durdurmak ve/veya engellemeye çalışmak uygun değildir.

Zihin yetersizliği, yaşamın ilk 18 yılında
ortaya çıkan, hem zihinsel işlevlerde hem
de kavramsal beceriler, sosyal beceriler ve
pratik uyum becerileri olarak ifade edilen
uyumsal davranışlarda önemli sınırlılıklar
olarak betimlenmektedir.

Günümüzde zekâ bölümünün belirlenmesinde yaygın olarak kullanılmakta olan testler Stanford Binet ve Weschler Çocuklar İçin Zeka
Testi’dir (WISC-R).

Bakım yönetimi, Bireylerin gereksinimlerini değerlendiren ve bundan yola çıkarak bu gereksinimleri karşılayacak bir bakım paketi oluşturmaya yarayan sistemdir.

Görünürde normal olan annenin ve
babanın her ikisinin de hatalı geni taşıyor olması
ve annede ve babada bulunan hatalı genlerin eşleşmesi durumunda bebekte ortaya çıkmaktadır.
Fenilketonüri, Galactosemi, Tay-Sachs hastalığı,
Hunter Sendromu, Hurler Sendromu, Genetik
Microsefali, Sanfilippo Sendromu, Rett sendromu çekinik genlerin neden olduğu genetik bozukluklardandır. Genetik bozuklukların oluşma riski
akraba evliliğiyle artmaktadır. Çünkü akrabaların
aynı genleri taşıma ihtimali fazladır. Bu nedenle
hastalığı taşıyan çekinik genlerin bir araya gelme
olasılığı artar. Kan bağı olmayan kişilerin çocuk
sahibi olmalarıyla da genetik bozukluklar görülebiliyor olsa da, ülkemizde genetik bozukluklara
sık rastlanmasının önemli bir nedeni akraba evliliği oranlarının yüksek olmasıdır.

Zihin yetersizliği olan bireylere bakım hizmeti sunan uzmanların herhangi bir tedaviden ya da bakımdan önce zihin yetersizliği olan bireyden onay alma sorumluluğu bulunmaktadır.

Zekâ bölümü temel alınarak yapılan sınıflama: Bir başka deyişle psikolojik sınıflama
bireylerin zekâ testlerinden almış oldukları zekâ puanlarına göre yapılmaktadır. Bu
sınıflamaya göre, zekâ bölümleri 50/55
ile 70 puan arasında olan bireyler “hafif”,
35/40 ile 50/55 arasında olan bireyler
“orta” ve 20/25 ile 35/40 arasında olan bireyler “ağır” ve 20/25’ten aşağı olanlar “ileri
derece” zihin yetersizliği olan bireyler olarak adlandırılmaktadır.

Zihin yetersizliği olan bireylerin konuşma özellikleri incelendiğinde ise artikülasyon bozuklukları,
akıcılık bozuklukları ve ses bozuklukları görülebildiği ifade edilmektedir. Seslerin yerini değiştirme,
ses atlama, sesi bozma ve ses ekleme gibi artikülasyon bozuklukları görülebilmekle birlikte, zihin
yetersizliği olan bireylerde kekemeliğin de sık rastlanan bir akıcılık bozukluğu olduğu ileri sürülmektedir. Dil ve konuşma gelişiminde yaşanan sorunlar,
zihin yetersizliği olan bireylerin bilişsel performanslarıyla doğrudan ilişkili olmakla birlikte, dildeki becerilerin geç edinimi, dilin verilen bilgiyi anlama ve
okuduğunu anlama süreçleriyle ilişkisinden ötürü
zihin yetersizliği olan bireylerin akademik hayatlarındaki başarısızlıklarla sonuçlanabilmektedir. Ayrıca dil ve konuşma becerilerinde yaşanan güçlükler,
zihin yetersizliği olan bireylerin sosyal ve duygusal
gelişimlerini de olumsuz etkileyebilmektedir.

Öğrenilmiş çaresizlik, bireylerin olayların
kendileri tarafından kontrol edilemediği
inancıdır ve bu inanç bireylerin tekrarlanan başarısızlıkları durumları ile karşı karşıya kalınmaktadır.

Epilepsi nöbeti geçiren bir bireye yapılabilecek ilkyardım uygulamaları izleyen biçimde sıralanmıştır.
• Öncelikle sakin olun, hastanın yanından
ayrılmayın, yardıma gerek varsa başkasını
gönderin.
• Hastanın hareketlerini durdurmaya ve/veya
engellemeye çalışmayın.
• Hastayı güvenli bir yere yatırın veya taşıyın.
• Yaralanmaya neden olabilecek ucu sivri
veya sert eşyalardan (Sivri köşeler vb.) hastayı uzaklaştırarak veya bunları hastanın yanından uzaklaştırarak hastayı koruyun.
• Sıkı giysileri varsa giysilerini gevşetin (kravat,
kemer gibi), takıyorsa gözlüğünü çıkartın.
• Sabit ve rahat olacak bir şekilde onu yan yatırıp, tükürüğünün dışarı akması sağlayın.
Rahat nefes alması için mümkünse ağzını
ve solunum yolunu açık tutun.
• Asla ağzına bir şey sokmaya veya koymaya
(örneğin, dişlerini sıkıyorsa açmaya veya su
vermeye) çalışmayın. Çene ile ilgili zorlayıcı
hareketler zararlıdır!

• Nöbet sırasında ilaç vermeye çalışmayın,
kendi kendinize nöbetin geçmesine yönelik
bir şey yapmayın. Soğan, kolonya vb. şeyler
koklatmayın.
• Epilepsi krizi olduğu bilinen bir kişi ise yapay solunum veya kalp masajı yapılmasına
gerek yoktur; yapmayın.
• Hastanın üzerinde epilepsi hastası olduğunu gösteren ve/veya öyle ise sizin neler yapmanız gerektiğini açıklayan bir kart ya da
bir belge olup olmadığına bakın.
• Nöbetinin bitmesini bekleyin.
• Unutmayın ki, sıklıkla nöbet sonrasında
kişi yorgun, ne yaptığını bilemez haldedir,
dolayısıyla bu aşamada elinizden geldiğince sakin ve güven verici olun. Engellemeler
olumsuz olabilir ama açık bir cama veya
yola doğru gitme gibi hareketlere yumuşakça engel olun.
• Nöbet hakkında verebileceğiniz bütün bilgilerin hem hastaya, hem de doktora yardımcı olacağını unutmayınız.

Zihin yetersizliği olan bireylere sunulan bakım
süreci, bu bireyler için geliştirilecek bireyselleştirilmiş bakım planı çerçevesinde gerçekleştirilmelidir. Bunun bir süreç olduğunun iyi kavranması
gerekmektedir çünkü bireylerin gereksinimleri
sürekli değişebilmekte ve buna bağlı olarak bakım
personelinin rol ve sorumlulukları değişim gösterebilmektedir. Bununla birlikte bu süreç zihin
yetersizliği olan bireyin yaşamı boyunca devam
etmektedir. Bakım süreci de kendi içinde belirli
dönemlere ayrılmaktadır. Bu dönemler sırasıyla:
(a) tanılama, (b) bireyin performansını ve gereksinimlerini değerlendirme, (c) yerleştirme, (d) birey
merkezli bakım planı hazırlama, (e) bakım planını
uygulama ve (f) süreci değerlendirmedir. Bakım
sürecinin işbirliği içinde gerçekleştirilmesi gerektiği
unutulmamalıdır.

Zihin yetersizliği olan bireylere sunulan bakım
hizmetlerinin içeriğinde, (a) bakım planlaması, (b)
birey-merkezli bakım planı, (c) bakım yönetimi,
(d) sağlık eylem planı, (e) bakım programı yaklaşımı ve (f) yaşam planlaması yer almaktadır. Bakım
planı sürecinde tüm bu bileşenler, bireyi merkeze
almak suretiyle karşılıklı ilişki içindedir

Bakımın planlaması ve sunulmasında en önemli süreç bireyin performansını ve
gereksinimlerini değerlendirmektir. Bireyin performansını ve gereksinimlerini değerlendirme süreci;
(i) bireyin sağlığını ve sağlık gereksinimlerini, (ii)
günlük yaşam becerilerini, (iii) etkinlik programlarını, (iv) hareket etme yeteneğini/mobilitesini, (v)
akıl sağlığını, (vi) bakım gören kişi olarak oluşabilecek riskleri, (vii) mali durumunu, (viii) bakım süresini, (ix) sosyal etkinliklerini, (x) destek gereksinimlerini, (xi) ruhsal gereksinimlerini ve (xii)
barınma konularını değerlendirmeyi içermektedir.
Değerlendirme süreci planlı bir biçimde gerçekleştirilmezse ve elde edilen bilgiler doğru değilse,
zihin yetersizliği olan bireyler yaşama ilişkin pek
çok fırsatı kaçırabilirler. Zihin yetersizliği olan bireylerin gereksinimlerini değerlendirme kolay bir iş
değildir. Bireyin performansını ve gereksinimlerini
değerlendirme sürecini başarılı bir biçimde değerlendirebilmek için hangi tür bilgiye gereksinim duyulduğunu göz önünde bulundurmak önemlidir.

Bakım süreci de kendi içinde belirli dönemlere ayrılmaktadır. Bu dönemler sırasıyla: (a) tanılama, (b) bireyin performansını ve gereksinimlerini değerlendirme, (c) yerleştirme, (d) birey merkezli bakım planı hazırlama, (e) bakım planını uygulama ve (f ) süreci  değerlendirmedir.