BAKIMA GEREKSİNİMİ OLAN ENGELLİ BİREYLER-II

Konuşma, jestler, resim ve yazı yaygın olarak kullanılan iletişim biçimleri arasında sayılabilir (Paulson, 2009). Bu iletişim biçimleri arasında konuşma ve dil iletişim sürecinin büyük bir parçasıdır (Owens, 2012).

Biçimbilgisi, sözcüklerdeki kök ve ekleri, bunların kurallı bir şekilde düzenlenişini ve farklı üretimlerde yer alan özelliklerini inceler. Morfolojide en temel yapı biçimbirimdir.

Sentaks, sözcüklerin nasıl bir araya gelerek tümceleri oluşturulduğuna dair, tümcenin şekli ve yapısına ilişkin kurallarla ilgilenen çalışma alanıdır (Kuder, 2003; Owens, 2012). Sentaks, hangi sözcük kombinasyonlarının kabul edilebilir veya dilbilgisel özellikli olup olmadığını ortaya koyar.

Renkli yeşil fikirler dediğimizde bu bizde ancak mecazi bir duygu oluşturur. Semantiğin bu mecazi özelliği şiirleri ilgi çekici hatta güzel yapabilir (Kuder, 2003). Sözcük dağarcığı, mecaz, sözcük türleri (ad, eylem, sıfat, zarf vb.) semantiğin inceleme alanıdır.

Akciğerler tarafından üretilen hava akımı, vokal kordlardan (ses teli) geçer ve konuşma sesleri oluşturmak için artikülatörler tarafından (dudak, diş, dil vb.) şekillendirilir. Bu sistemlerin herhangi birindeki problem konuşma bozukluğu yaşanmasına neden olur (Driver, Ayyangar ve Tubbergen, 2015).

Tanıma "Özgül Dil Bozukluğu "uymaktadır.

Zihinsel yetersizliğin genetik nedeni olan Down sendromlu bireylerde sık geçirilen orta kulak iltihabı işitme kayıplarına neden olmakta ve bundan dolayı artikülasyon güçlükleri (örneğin, “kitap” yerine “ditap” demek) görülmektedir. Dil güçlüklerini incelediğimizde yetişkinliğin sonuna kadar özellikle sentaks Down sendromundan etkilenen alandır. Dilin anlama boyutu ifade etme boyutuna göre daha az gecikme göstermektedir (Roberts, Chapman ve Warren, 2008). İfade edici dil becerilerindeki güçlüklere sentaksı anlama kaybı da eşlik etmektedir.

Soruda verilen tanım "Afazi"dir.

Otizmin erken dönemdeki belirtileri dikkate alındığında,  belirtilerin tümünün iletişimle ilgili olduğu göze çarpmaktadır (National Autism Center-NAC, 2009):
• 6 ayı geçtiği halde başkalarına gülümsememek
• 12 ayı geçtiği halde agulamamak, parmakla bir şeyi işaret etmemek ya da ‘bay bay’ gibi jestleri yapmamak
• 16 ayı geçtiği halde tek bir sözcük bile söylememek
• 24 ayı geçtiği halde iki sözcüklük basit cümlecikler kurmamaktır.

Bu bulgulara uymayan seçenek" E" seçeneğidir.

Konuşma esnasında ortaya çıkan söyleyiş farklılıklarıdır (Konrot, 2005). Ağız, lehçe gibi kültüre dayalı farklılıkların dışında kalan bu farklılıklar dudak damak yarıklığı, işitme kaybı, zihin engeli, ortodontik bozukluklar, nörojenik bozukluklar (Parkinson vb.) ve ağız-yüz anomalileri gibi yapısal nedenlerden kaynaklanabileceği gibi hiçbir neden olmaksızın da ortaya çıkabilmektedir.

İletişim, katılımcıların fikir, bilgi, istek ve ihtiyaç alışverişinde bulunmaları için kullandıkları süreçtir.

Başka bir deyişle gönderilmek istenilen mesajın kodlanmasını, iletilmesini ve kodun çözülmesini içeren aktif bir eylemdir. İletişimin gerçekleşmesi için bir göndericiye (kaynak), bir alıcıya

(hedef), bir mesaja ve bu mesajın iletilebileceği bir kanala, mesajı iletecek bir araca ve iletişimin ortaya çıkabileceği bir ortama gereksinim vardır. Bu iletişim ögelerinden gönderici (kaynak), iletişimi başlatan ve hedeflediği mesajı nasıl gönde­receğine karar veren kişidir. Alıcı (hedef), iletilen mesajı çözümler ve yorumlar. Mesaj ise iletilmek is­tenen düşüncedir. Mesaj kodlanarak bir iletişim yolu (kanal) aracılığıyla göndericiden alıcıya aktarılır. Gönderilen mesaj alıcı tarafından çözümlenir ve  mesaja ilişkin bir geri bildirimde bulunur. Geri bildirim yoluyla mesajın doğru bir şekilde iletilip iletilmedi­ği ve alınıp alınmadığı belirlenmiş olur. Doğru yanıt B’dir.

Dil, düşüncelerimizi paylaşmak ve istediğimizi almak için sözcükleri nasıl kullandığımıza gönder­me yapar. Dil şunları içerir:

Dil, keyfi sembollerin bir araya gelerek oluşturduğu ortak kodlar aracılığıyla anlamlandırılan, iletişim amacıyla kullanılan kurallı semboller sistemidir. Doğru yanıt E’dir.

Biçimbilgisi, sözcüklerdeki kök ve ekleri, bun­ların kurallı bir şekilde düzenlenişini ve farklı üre­timlerde yer alan özelliklerini inceler. Morfolojide en temel yapı biçimbirimdir. Tüm dillerde farklı uzunlukta ve yapıda oluşan sözcükler biçimbirim­lerden oluşur. Biçimbirim (morfem), bir dilde ken­di başına anlamı bulunan en küçük dilbilgisel bi­rim olarak tanımlanabilir. Örneğin; “Cem top at” tümcesinde, Cem, top, at sözcüklerinin her biri biçimbirimdir. Bi­çimbirimler, bağımlı ve bağımsız olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Tek başına kullanıldıklarında bir anlam ifade eden yapılar bağımsız biçimbirim ola­rak adlandırılmakta, bağımlı biçimbirimler ise tek başına çalışamayan bağımsız morfemlere bağla­narak yer alan ekler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu ekler, yani bağımlı biçimbirim­ler bağımsız biçimbirimlere eklenirler. Türkçe’de bu eklenme bağımsız biçimbirimlerin sonuna gelecek şekilde gerçekleşir. Örneğin; ‘masalar’ sözcüğünde ‘masa’ bağımsız biçimbirim, başka bir ifadeyle kök­tür, ‘-lar’ eki ise bağımlı biçimbirimdir. Bu örnek­ten yola çıkarak ‘masalar’ sözcüğünün iki biçimbi­rimden oluştuğunu söyleyebiliriz. Türkçe’de iyelik, şahıs, zaman, olumsuzluk, soru ekleri, hal, çoğul eki, eylemde çatı ekleri (işteş, dönüşlü, edilgen, ettirgen), eylemsiler (isim-fiil, sıfat-fiil ve zarf-fiil ekleri) birer bağımlı biçimbirim olarak kabul edil­mektedir. Morfoloji ile sözcüklerin nasıl oluştu­ğunu, anlamlı en küçük birimler olan morfemleri ve sözcük yapılarındaki kuralları inceledik.

Türkçe tümce yapısı Özne+Tümleç+Eylem şeklindedir. Bu yapıyı kullanan anadil konuşu­cuları hangi yapıların dilbilgisel özellikli olup ol­madığına karar verebilirler. Örneğin “Ben yemek yedik.” yapısında eylem ile öznedeki kişi eki birbi­rine uymamaktadır. Bu yapı dilbilgisel değildir di­yebiliriz. Doğru yanıt B’dir.

Özgül dil bozukluğu (ÖDB) olan çocuklarda, gelişimin diğer alanları normal seyrederken dil geli­şimlerinde gerilik gözlenir.  Bu ço­cukların sözel olmayan zihinsel becerilere dayalı per­formansları dile dayalı performanslarının önündedir. Zeka yaşları eşitlendiğinde normal gelişim gösteren akranlarından dilde hem niceliksel hem de niteliksel farklılıklar olduğu gözlemlenebilir. Özgül dil bozuk­luğunda standart bir dil bozukluğu ölçütü vermek mümkün değildir. Dilin anlama (alıcı dil) ve ifade etme (ifade edici dil) boyutlarından biri veya her ikisi birden etkilenmiş olabilir.   Normal zeka, normal oral motor beceri, normal işitme, normal sosyal-duy­gusal gelişim ve normal dil edinim çevresinin bulunmasına rağmen yetersiz dil becerilerine sahip olunması durumunda ÖDB tanısı konur. ÖDB’si olan çocukların normal dil gelişimine sahip akran grubuyla aynı dil gelişim evrelerinden geçtiklerini, ancak bu dil gelişim evrelerinde daha uzun süre kaldıkları belirtilmiştir. ÖDB’si olan çocuklar dilin pek çok bileşeninde sorunlar yaşayabilirler. ÖDB’de gecikmiş dil başlangıcı, sesbilgisel güçlükler ve dilbilgisel edinimle ilgili problemler vardır Doğru yanıt A’dır.

Zihinsel yetersizliği olan bireylerde kullanım­bilim bileşeni de kuşkusuz etkilenen alanlardan biridir. İletişim niyetlerini anlama da güçlükler yaşarlar. Sesbilgisi ve biçimbilgisi özellikleri şunlardır; gecikmeli ancak yetersizliği olmayan bireylerle benzer gelişim gösterirler, ünsüz öbeklerini kısaltma ve son ünsüzü silme eğilimi bulunmaktadır, morfolojik gelişim gecikmelidir. Doğru yanıt B’dir.

Ekolali: Yunanca ‘yankı’ ve ‘tekrarlama’ anlamına gelir. En temelde başkaları tarafından üretilen ko­nuşmaların tekrarıdır.

Azaltılmış Ekolali: Otizmli bireylerde sıklıkla görülen bir özelliktir. Duyulan cümlenin sadece bir kısmının tekrar edilmesi azaltılmış ekolaliye uygundur. Öğretmen ‘Dün gece ne yaptın?’ sorusunu öğrencisine yöneltir. Öğrencisi tarafından ‘yaptın’ kelimesini cevap olarak alabilir. Bu durum azal­tılmış ekolaliye örnektir. Doğru yanıt C’dir.

Beyinde hasar oluşması sonucu ortaya çıkan edinilmiş dil bozukluğudur. Aynı zamanda iletişim hasarı, sosyal aktivitelerde azalma, depresyon ve iş gücü kaybı gibi sonuçlara neden olabilen bir bozukluktur. Afazi işitme, zeka ve kişilik kaybı değildir.

Afaziye ilişkin günümüze kadar nörolojik, işlevsel, bilişsel ve nörodilbilimsel birçok tanım yapılmıştır. Hangi açıdan ele alıyor olur­larsa olsunlar, birçok araştırmacının uzlaştığı noktalar ise;

Artikülasyon Bozukluğu

Bir ya da daha fazla konuşma sesini, fonetik bir bağlamda veya izole şekilde sesletmedeki başarısızlıktır. En sık görülen artikülasyon bozuklukları; sesletiminde zorluk yaşanan ses yerine üretilebilen başka bir ses kullanma (yerine koyma) örneğin; “arı” yerine “ayı” demek, sesletimin­de zorluk yaşanan sesi hatalı üretme (çarpıtma) örneğin, üretemediği r sesini daha geriden üreterek söy­lemek ve sesletiminde güçlük yaşanan konuşma sesini sözcükten çıkarma (atma) örneğin; “ördek” yerine “örde” demek şeklindedir.

Fonolojik Gecikme

Fonolojik olarak sırayla gelişimi beklenen fonolojik işlemlerin normal gelişim sırasını gecikmeli bir şekilde takip etmesidir. Doğru yanıt C’dir.

Sese ait özelliklerde bozulma olması disfoni olarak adlandırılır. Disfonide ses çatlak ve bozuk, boğuk, kısık, soluklu olabilir ve fısıltı şeklinde bir konuşma ortaya çıkabilir. Genel populasyonun %10’nunda ses bozuklukları bulun­maktadır ve bu oranın %50’lik kısmını ses pro­fesyonelleri oluşturmaktadır. Yaş gruplarına göre nedenler farklılık göstermesine rağmen yetişkinler ve çocuklar eşit şekilde etkilenme göstermektedir. Erken çocukluk döneminde disfoniye sıklıkla akut larenjit neden olmaktadır. 4 yaşından büyük ço­cuklarda disfoniye genellikle vokal nodüller neden olmaktadır. En sık 5 ve 10 yaşları arasında görü­lür. Çocuklukta disfoninin ikinci nedeni vokal kist olmaktadır. Genellikle cerrahi müdahale ile yok olurlar. Yetişkinlerde disfoninin birçok nedeni bulunmaktadır. Larengial travma ve enfeksiyonlar, psikolojik, nörolojik ve duygusal nedenler bulunmaktadır. Ses teli kanseri sigaranın neden olduğu bir disfoni nedenidir. Doğru yanıt D’dir.