BAKIMA GEREKSİNİMİ OLAN ENGELLİ BİREYLER-I

Çoklu yetersizliği olan bireylerde en sık görülen ve organik bulguları tanımlanabilen yetersizlik türü serebral palsidir. Serebral palsi, bireylerin hareket kabiliyeti ve postürlerini (duruş) olumsuz etkileyen/kısıtlayan bir bozukluktur. Beyinde oluşan hasar nedeniyle serebral palsisi olan birçok çocuk yürüme yetisine sahip olamamaktadır.

Çoklu yetersizliği olan bireylerin fiziksel ve sağlıkla ilgili gereksinimleri; (a) hareket kısıtlılığı, (b) iskelet deformasyonları ve (c) duyusal bozukluklar olarak sıralanmaktadır.

Çoklu yetersizliği olan bireylerde en sık görülen ve organik bulguları tanımlanabilen yetersizlik türü serebral palsidir. Serebral palsi, bireylerin hareket kabiliyeti ve postürlerini (duruş) olumsuz etkileyen/kısıtlayan bir bozukluktur. Beyinde oluşan hasar nedeniyle serebral palsisi olan birçok çocuk yürüme yetisine sahip olamamaktadır.

Çoklu yetersizliğe sahip olan bireylerin grup olarak bazı benzer özellikleri bulunmaktadır. Bunlar;
• Çoklu yetersizlik, bireyin tüm gelişimini olumsuz etkiler.
• Çoklu yetersizliği olan bireylerin algılamaları yavaştır.
• Cümle kurarak iletişim kurma ciddi düzeyde olumsuz etkilenmiştir.
• Bu bireylerin çevreleriyle etkileşime grime fırsatları oldukça sınırlıdır.
• Büyük çoğunluğunda kendini uyarıcı davranışlar bulunmaktadır.
• Çevrelerinde gerçekleştirdikleri fiziksel hareketler oldukça kısıtlıdır.
• Sıklıkla ve ağır seyreden sağlık problemleri yaşarlar.
• Günlük bakım ihtiyaçlarına yardımcı olmak için yüksek oranda yapılandırılmış bakım ve rehabilitasyon programlarına gereksinim bulunmaktadır.
• Basit günlük etkinlikleri (t-shirt giyme, kapı açma, oturacak bir sandalye bulma ve oturma gibi) gerçekleştirmek için düzenli olarak yardıma gereksinim duyarlar.

Çoklu yetersizliği olan bireylerin bir kısmı işitme sorunları yaşamaktadırlar. Bu bireyler, genellikle belirli düzeydeki sesleri duyarak cevap verebilir. Bulundukları ortamlardaki konuşmaları ‘tahmin ederek’ rutin olaylara alışmayı öğrenebilirler. Ancak; daha önceden karşılaşmadıkları yeni insanlar ve ortamlarda bulunduklarında konuşulanları anlamada ciddi düzeyde problemler yaşarlar. Bazen de işitme ile ilgili problemler, bu bireylerin bedenlerini dengede tutmaları ve düz bir çizgide yürümelerini zorlaştırmaktadır. Konuşmalarının anlaşılırlığı ve akıcılığının geliştirilebilmesi için; uzun süre eğitim almak zorundadırlar.

Çoklu yetersizliği olan bireylerin birçoğu, “kendini uyarıcı davranışlar” olarak adlandırılan uygun olmayan davranış biçimlerine sahiptir. Bu davranışlardan bazıları; rutin biçimde kafasını sağa sola çevirme, parmaklarını gözlerin önünde hareket ettirme, vücudunu öne arkaya doğru sallama şeklinde sürekli olarak hareket ettirmedir.

Lokomotor yetersizliği olan bireylerin; her iki kolunu da herhangi bir zorluk çekmeden tamamen kaldırması mümkün değildir. Herhangi bir zorluk çekmeden nesneleri kavrayamazlar ve yürümekte zorluk çekerler.

Çoklu yetersizliğe neden olan doğum öncesi nedenler; (a) genetik bozukluklar, (b) viral enfeksiyonlar, (c) beyin felci, (d) toksoplazma, (e) hidrosefali, (f) mikrosefali ve (g) kan uyuşmazlığı olarak sıralanmaktadır.

Ülkemizde çoklu yetersizliğin tanımı; Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği (2006)’nde birden fazla yetersizliği olan birey adı altında şu şekilde yapılmıştır: Birden fazla yetersizliği olan birey, “birden fazla alanda görülen yetersizlik nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey” dir.

Toksoplazmozis olarak da adlandırılan toksoplazma, anneye gebelik sırasında çiğ et tüketmesi, bu mikrobu taşıyan kedilere ya da kedi dışkısına temas etmesiyle bulaşır ve bebeğe geçer. Bebekte gelişimsel yetersizliklere ya da epilepsiye neden olabilmektedir.

Çoklu yetersizliği olan bireylerin tanılanmalarına yönelik olarak evrensel olarak kabul görmüş bir tanı ölçütü bulunmamaktadır. Bu nedenle; tanılanma süreçlerinde genellikle birincil yetersizlikleriyle tanılandıklarından, bu bireylerin genel nüfus içerisindeki yaygınlık oranlarına yönelik olarak kesin bir bilgi verebilmek oldukça zordur.

Çoklu yetersizlik en genel tanımıyla, “bir yetersizliğe başka bir yetersizliğin eşlik etmesi” durumudur. Çoklu yetersizlik, ileri düzeyde ve yoğunlukta desteğe gereksinim duyan iki veya daha fazla motor, duyusal bozukluk ve özel sağlık bakım gereksinimi olan bireyleri tanımlamak için kullanılmaktadır. Ülkemizde çoklu yetersizliğin tanımı; Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği (2006)’nde birden fazla yetersizliği olan birey adı altında şu şekilde yapılmıştır: Birden fazla yetersizliği olan birey, “birden fazla alanda görülen yetersizlik nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey” dir. Bu bireyler, yasalarda ve ilgili alan yazında “ileri düzeyde yetersizliği olan bireyler” in önemli bir alt grubu olarak kabul edilmektedirler.

Çoklu yetersizliği olan bireyler; doğumda/yaşamın ilk evrelerinde ya da travmatik kazalar/hastalıklardan sonra tanılanmaktadırlar. Bu bireylerin yetersizlik durumları, tıp uzmanları tarafından tespit edilir. Bu bireylerin üzerinde yapılan değerlendirmeler, öncelikle bakım personelinin çoklu yetersizliği olan bireylerin ihtiyaçlarını ve nasıl motive olduklarını anlamalarını sağlayarak; mümkün olan en iyi  hizmetleri sunmalarına yardımcı olmayı amaçlamaktadır. Yetersizliklerin zamanında ve erken dönemde tespit edilmesi; çoklu yetersizliği olan bireylerin var olan performans düzeylerinin ortaya çıkarılmasıyla birlikte, sahip oldukları yetersizliklerin yaşamları için engelleyici bir durum haline gelmesini önlemeye yardımcı olmaktadır. Bu bireylerin tanılanma süreçlerinde; genellikle ebeveynler evde çocuklarında gördükleri farklılıklardan yola çıkarak bir uzmana başvurmakta ve uzmanlardan oluşan bir ekip te çoklu yetersizliği olan birey için gereken müdahaleleri planlayabilmek için bir değerlendirme süreci gerçekleştirmektedir. Çoklu yetersizliği olan bireylerin tarama ve tanılama sürecinde kullanılabilecek bir standartlaştırılmış kontrol listesi bulunmamaktadır. Ancak; bireyin çoklu yetersizliğinin hangi farklı yetersizliklerin birleşimiyle oluştuğunu belirlemek üzere; tek bir yetersizliği taramaya yönelik olarak geliştirilen kontrol listeleri kullanılabilir.

Aşağıdaki kontrol listesi; ebeveynler, bakım personeli veya erken müdahale öğretmenleri tarafından, birden fazla yetersizliğin erken tespitinde çoklu yetersizliği olan bireylerin gözlemlenmesi ve tanımlanması için kullanılabilir (Bu kontrol listesi; 6 aydan 2 yaşa
kadar olan çocukların taranması için kullanılabilir).

İşitme yetersizliği;
• Sesin kaynağına doğru dönmüyor/yüksek bir sesten rahatsız olmuyor mu?
• İletişim halindeyken aşırı jest/mimik kullanıyor mu?
• Hiç konuşmuyor veya kusurlu konuşuyor mu?
• Konuşulan dili anlamıyor mu?

Çoklu yetersizliği olan bireylerin tanılanmalarına yönelik olarak evrensel olarak kabul görmüş bir tanı ölçütü bulunmamaktadır. Bu nedenle; tanılanma süreçlerinde genellikle birincil yetersizlikleriyle tanılandıklarından, bu bireylerin genel nüfus içerisindeki yaygınlık oranlarına yönelik olarak kesin bir bilgi verebilmek oldukça zordur. Dünyada yapılan sınırlı sayıdaki araştırmada; çoklu yetersizliği olan bireylerin, toplam nüfusa göre oranının oldukça düşük olduğu belirtilmektedir.

Bakım personeli için, çoklu yetersizliğe sahip olan bireylerin özelliklerini bilmek; onların daha etkili bir bakım ve rehabilitasyon hizmeti almalarını sağlamak açısından önemlidir.İşitmeyle ilgili problemler: Çoklu yetersizliği olan bireylerin bir kısmı işitme sorunları
yaşamaktadırlar. Bu bireyler, genellikle belirli düzeydeki sesleri duyarak cevap verebilir. Bulundukları ortamlardaki konuşmaları ‘tahmin ederek’ rutin olaylara alışmayı öğrenebilirler. Ancak; daha önceden karşılaşmadıkları yeni insanlar ve ortamlarda bulunduklarında konuşulanları anlamada ciddi düzeyde problemler yaşarlar. Bazen de işitme ile ilgili problemler, bu bireylerin bedenlerini dengede tutmaları ve düz bir çizgide yürümelerini zorlaştırmaktadır. Konuşmalarının anlaşılırlığı ve akıcılığının geliştirilebilmesi çin; uzun süre eğitim almak zorundadırlar

İleri düzeyde yetersizliğe sahip olan bireylerde fiziksel ve sağlıkla ilgili problemlerin görülme olasılığı oldukça yüksek oranlardadır. İleri düzeyde yetersizliği olan bireylerin önemli bir alt grubunu
oluşturan çoklu yetersizliği olan bireylerde de durum çok farklı değildir.  İskelet Deformasyonları: Çoklu yetersizliğe sahip birçok birey, doğuştan veya beyin hasarına bağlı olarak sonradan iskelet
deformasyonu durumu geliştirmektedirler. Bu tür deformasyona sahip olan bireylerin iskelet destekleyici aparatlar kullanmaları sağlanmalı, ayrıca oturuş pozisyonlarının iskelet deformasyonunu arttıracak şekilde olmamasına dikkat edilmelidir.

Çoklu yetersizliği olan bireylerin birçok eğitsel gereksinimi; ileri düzeyde yetersizliği olan bireylerle benzerlik göstermektedir. Bu bireyler genel olarak, yeni bilgi/becerileri yavaş öğrenirler, tekrar yapılmayan becerileri çabuk unuturlar, öğrendikleri becerileri yeni durumlara genelleyemezler ve ayrı ayrı öğrenilen becerileri sentezlemekte güçlük yaşarlar. Uyarlamalara Yer Verme: Çoklu yetersizliği olan bireyleri tipik gelişim gösteren bireylerde kullanılan değerlendirme araçları ile değerlendirerek; genel eğitim müfredatındaki öğretim tekniklerini kullanarak eğitmek mümkün değildir. Bu nedenle çoklu yetersizliklerin türüne ve bireyin bireysel özelliklerine göre değerlendirme araçları ile öğretim araç-gereç ve yöntemlerinde uyarlamaya gitmek gerekmektedir.

Çoklu yetersizliğe sahip olmak; bireyin birden fazla tanılanmış yetersizliğinin olması anlamına gelmektedir. Çoklu yetersizliğe neden olan etmenleri; (a) doğum öncesi nedenler, (b) doğum sırası nedenler ve (c) doğum sonrası nedenler olarak 3 ayrı başlık altında toplamak mümkündür. doğum öncesi nedenler ise; Genetik bozukluklar Kan uyuşmazlığı, Viral enfeksiyonlar, Beyin felci, Toksoplazma, Hidrosefali, Mikrosefalidir.

Çoklu yetersizliğe sahip bireylerin günlük yaşamlarında daha bağımsız olabilmeleri için; bakım personelleri tarafından desteklenmeleri gerekmektedir. Çalıştığınız bireyin ihtiyacı olan destek hizmetlerinden faydalanmasını sağlayın: Çoklu yetersizliği olan bireylerin, yetersizliğinin getirdiği özellikleri nedeniyle sizin sunduğunuz bakım hizmetleri dışında; farklı alan uzmanları tarafından da desteklenmesi gerekmektedir. Bu hizmetleri içerisinde, özel eğitim, dil ve konuşma terapisi, uyum sağlama ve hareket hizmetleri gibi farklı alan uzmanlarının sunacağı destekler yer almaktadır. Çalıştığınız bireyin gereksinimlerine göre; bu desteklerden en iyi şekilde faydalanmasını sağlayın ve alan uzmanlarıyla işbirliği içinde bulunun.