BAKIMA GEREKSİNİMİ OLAN ENGELLİ BİREYLER-I

Dış kulak, kulak kepçesi ile başlayan, kulak kanalı ile devam eden ve kulak zarında sonlanan kısımdır.

İç kulak ise salyangoz, yarım daire kanalları ve işitsel sinir uçlarından oluşur

Orta kulak, kulak zarının arkasında kalan kanaldan oluşup içerisinde çekiç, örs, üzengi kemikleri ve östaki borusu yer almaktadır

Duyusal-sinirsel işitme kaybı: İç kulakta bulunan salyangoz ya da iç kulaktan beyne giden işitme sinirlerindeki zedelenme sonucunda meydana gelmektedir.

Merkezi işitme kayıpları: Beynin işitme merkezinin hasar görmesi sonucu ortaya çıkan bir durumdur. İşitme merkezi hasar gördüğünden birey iç kulaktan gelen sesleri algılayamaz.

Annenin şeker hastası olması, hamilelik döneminde kan zehirlenmesi sorunu yaşaması, Rh uyuşmazlığı, madde bağımlılığı gibi faktörlere bağlı olarak ta bebekte işitme kaybı ortaya çıkabilmektedir. Genetik faktörler ve enfeksiyon hastalıklarının yanı sıra erken doğum (prematüre doğum) da işitme kaybının ortaya çıkmasında önemli nedenler arasındadır.

Alıcı dilde yaşanan sorunlar ifade edici dili de olumsuz olarak etkilemektedir.

İşitsel sözel yaklaşımın en temel iki kuralı, işitme kalıntısının en iyi şekilde ve sürekli kullanılması ve buna bağlı olarak bireylerin konuşma becerilerini kazanmalarını sağlayacak uygun doğal ortamların oluşturulmasıdır.

Koklear implant, sesin sinirlere elektrik enerjisi olarak taşınmasına yardım eden teknolojik bir araçtır ve duyusal tip kayıpları olan çok ileri düzeyde işitme kaybı bulunan bireylerin bile sesleri işitmelerine yardımcı olabilmektedir

Şekil 4.2.

İşitme süreci ile ilgili temel organın kulak olduğu bilinmektedir. Kulağın yapısı temel olarak üç kısımda incelenebilir. Bu kısımlar; dış kulak, orta kulak ve iç kulak şeklindedir. Dış kulak, kulak kepçesi ile başlayan, kulak kanalı ile devam eden ve kulak zarında sonlanan kısımdır. Dış kulakta yer alan kulak kepçesi (ariculla), işitmenin gerçekleşmesinde ses dalgalarının ilk olarak ulaştığı yerdir. Orta kulak, kulak zarının arkasında kalan kanaldan oluşup içerisinde çekiç, örs, üzengi kemikleri ve östaki borusu yer almaktadır. İç kulak ise salyangoz, yarım daire kanalları ve işitsel sinir uçlarından oluşur.

İşitme sürecinde; ses dalgaları havada titreşimler halinde yayılırken kulak kepçesi ve kulak yolu yardımıyla kulak zarına kadar ulaşırlar. Kulak zarını titreştiren ses dalgaları orta kulakta yer alan çekiç, örs ve üzengi kemikleri yardımıyla iç kulağa iletilirler, iç kulakta yer alan salyangoz titreşimleri sinirler yoluyla iletilmek üzere elektrik enerjisine çevirirler. Bu noktadan sonra ses, işitme sinirleri aracılığıyla beynin işitme merkezine ulaşır ve beyin tarafından yorumlanması başlar.

işitme yetersizliği ile ilgili farklı tanımlar da bulunmaktadır. Buna göre Amerikan İşitme-Dil-Konuşma Derneği (ASHA) işitme yetersizliğini, işitme sisteminde ya da işlevinde meydana gelen değişiklikler olarak tanımlamaktadır. ABD’de yürürlükte olan IDEA-4’te ise işitme yetersizliği olan bireyler sağır ve ağır derece işitme yetersizliği olan birey olarak iki ayrı grupta ele alınmıştır. Buna göre sağır birey, işitme cihazı yardımıyla ya da cihaz olmaksızın dile ilişkin bilgileri işitme yetisini kullanarak elde etmesi mümkün olmayan kişi şeklinde tanımlanmıştır. Ağır derecede işitme yetersizliği olan birey ise, işitme kalıntısına sahip, işitme cihazı yardımıyla dile ilişkin bilgileri edinebilen birey şeklinde tanımlanmıştır. İşitme yetersizliği olan bireylere hizmet veren eğitim yöneticileri komitesinin (The Conference of Educational Administrators of Schools and Programs for the Deaf-CEASD) tanımına göre; işitme yetersizliği, hafiften çok ağır şiddete kadar sıralanabilen, işitme güçlüğünü işaret eden, sağır ve ağır işiten gruplarını da içerisine alan bir yetersizlik türüdür.

İşitme kaybının derecesi odyolojik değerlendirme sonucunda elde edilen desibel (dB) sonucuna göre yapılan tıbbi sınıflandırmadır. İşitme kaybının derecesinin belirlenmesi tıbbi olarak bireyin alacağı tıbbi hizmetler ve yararlanacağı işitmeye yardımcı teknolojiler konusunda yol gösterici olacaktır.

Çok hafif düzeyde işitme kaybı (15-25 dB): Bu düzeyde işitme kaybı olan bireyler ünlü harfleri işitebilmelerine karşın ünsüz harflerin bazılarını işitememektedirler.

Hafif düzeyde işitme kaybı (25-45 dB): Hafif düzeyde bir adlandırmadan söz edilse de bu düzeyde işitme kaybı olan bireylerin konuşma seslerini işitmede güçlük yaşamaları nedeniyle işitmeye yardımcı teknolojilere gereksinimleri bulunabilmektedir.

Orta düzeyde işitme kaybı (45-65 dB): Orta düzeyde işitme kaybı olan bireylerin konuşma esnasında konuşmaların neredeyse tamamını anlamakta güçlük çekmektedirler ve bu bireyler mutlaka işitmeye yardımcı teknolojilere gereksinim duymaktadırlar.

İleri düzeyde işitme kaybı (65-95 dB): Bu düzeyde işitme kaybı olan bireyler; dil gelişiminde ileri düzeyde sorunlar yaşamaktadırlar ve konuşulanları anlamaları mümkün değildir.

Çok ileri düzeydeişitme kaybı (95 dB ve üstü): Çok ileri düzeyde işitme kaybı olan bireylerin, konuşulanları ve çevreden gelen sesleri anlamaları imkânsızdır.

İşitme kaybının ortaya çıkmasında doğum sonrası nedenler temel olarak bireyin geçirdiği hastalıklar ve maruz kaldığı travmalar şeklinde sıralanabilir. Bilinmesi gereken söz konusu nedenlerin sadece çocuklar için geçerli olmadığı, her yaş grubunda sözü edilen nedenlerle işitme duyusunda kayıpların olabileceğidir. Buna göre bireylerin doğduktan sonra geçirdikleri enfeksiyon hastalıkları işitme kaybına yol açabilmektedir. Enfeksiyon hastalıklarına örnek olarak, kızamıkçık, tifo, kabakulak, menenjit ve grip gibi hastalıklar örnek olarak verilebilir. İşitme kaybına neden olabilecek en önemli hastalıklardan birisi orta kulak iltihabıdır.
Orta kulak iltihabı kulak zarında ve orta kulakta zedelenmelere neden olabilmekte ve sonuçta iletim tipi işitme kaybına neden olmaktadır. Orta kulak iltihabı, antibiyotik ya da diğer tıbbi yöntemler kullanılarak tedavi edilmektedir. Kronik ve tedavi edilemeyen orta kulak iltihabı her yaş grubunda kalıcı işitme kaybına yol açma olasılığı yüksektir. Hastalıktan kaynaklanan nedenler arasında yaşlanma ile ortaya çıkan kulak zarında deformasyonlara, orta kulakta yer alan kemikçiklerin kireçlenmesine veya iç kulakta yer alan sinirlerin işlevlerini yitirmesi sayılabilir. Yaşın ilerlemesi ile birlikte kulak kepçesinde büyüme, kulak yolunda katılışmış kirlerin oluşumu, özellikle erkeklerde görülen kulak içi kılların artışı, kulağın elastikiyetini kaybetmesi ya da kıkırdağın büyümesi, kemikçikler ve orta kulak kaslarında yaşlanma gibi yapısal ve fonksiyonel değişiklikler ileri yaşlarda işitmeyi olumsuz etkileyen faktörlerdendir. Bu faktörlerin neden olduğu işitme yetersizliği nedeniyle yaş ilerledikçe bireyler, normal konuşmayı duymada ve ayırt etmede zorlanma, insanların söylediklerini anlamak için yüzlerine dikkatlice bakma, söylenenleri tekrarlatma ihtiyacı, TV ve radyonun sesini açma ihtiyacı, kulak ağrısı ya da uzun süren kulak çınlamaları gibi sorunlar yaşayabilmektedirler. Doğum sonrası işitme kaybına neden olan faktörler arasında bireyin maruz kalabileceği travmalar da sayılabilir. Bunlar; bireyin geçirdiği kazalar ve kafatasına darbe alması, bireyin yüksek şiddette sese ve basınca maruz kalması şeklinde sıralanabilir. Uzmanlar, 105 desibel ve üstündeki seslerin işitme kaybına yol açabileceğini belirtmektedirler. Çünkü uzun süre kulaklıkla yüksek seste müzik dinlemek, arabada ya da konserde yüksek sesle müzik dinlemek kulağa zarar verebileceğinden geçici veya kalıcı işitme kaybına neden olabilir.

İşaret dili, duygu ve düşüncelerin, görsel olarak beden ve el hareketlerine dönüştürülmesi anlamına gelmektedir. İşaret dili tam görsel dil olarak ifade edilip jest ve mimiklerin, vücut el ve parmak işaret ve hareketlerinin bir bütün olarak kullanılmasını gerektirir. İşaret dilinin, konuşma dilinden çok farklı gramer yapıları ve cümle düzenleri vardır. İşaret dili işitme yetersizliği olan bireylerin yaşamlarının her alanlarında vardır. İşaret dilleri, sözel diller gibi milli dillerdir; ancak bu dili kullananların sayısının az olması ve yazılı olarak paylaşılamaması nedeniyle aynı ülke içerisinde dahi farklılıklar gösterebilir. İşaret dillerinin zenginliği tıpkı konuşma dilleri gibi eğitim ve teknolojideki ilerlemelere paralel olarak artar ve daha kapsayıcı hale gelir. İşaret dili, her dil gibi yeni gereksinimlere uyum sağlayarak gelişir ya da daralır bazen unutulur kimi zamanda tamamen yok olurlar. İşaret dili, ait olduğu ülkenin konuşma dilinde kullanılan harflere karşılık gelen el-parmak alfabelerine ve sayı sistemlerine sahiptir ancak el parmak alfabesinin işlevi yazılı dilin alfabesi ile aynı değildir. Bir ülkenin işaret dilindeki el-parmak alfabesi, yazılı dilde kullanılan alfabeden farklılık göstermektedir. Yazılı dildeki alfabelerde sözel dildeki sesleri yazılı hale getirmek için çeşitli sembolleri kullanılırken el-parmak alfabesi bilinmeyen bir kavram, nesne veya eylemi aktarmak ya da yazılı metinlere atıf yapmak için kullanılmaktadır. El parmak alfabesinin gelişimini incelendiğinde bu alfabelerin işitme yetersizliği olan bireylere eğitim veren kişiler tarafından geliştirildikleri görülmektedir.

Son yıllarda işitme yetersizliği olan bireylerin iletişiminde kullanılmaya başlanan bir diğer yaklaşımda çiftdil (bilingual) yaklaşımıdır. Bu yaklaşımda, ilk dil olarak işaret dilinin öğretimi, ikinci dil olarak da sözlü dilin öğretimi temel alınmaktadır.
Böylece işitme yetersizliği olan bireyin her iki kültür içerisinde de yaşayabilmesi hedeflenmektedir. Çiftdil yaklaşımda temel hedef konuşmanın öğretimi değil okuma yazmanın öğretimidir. Bu yaklaşımda konuşmanın öğretimi yan hedeftir.

İşitme yetersizliği olan bireylerde herhangi bir ek yetersizlik yoksa işiten akranları gibi normal zekâ düzeyine sahiptirler.

İşitme yetersizliği olan bireylerin tanılanmasının ardından yapılması gerekenlerden ilki dilin kazandırılmasında kullanacak olan yaklaşıma karar vermektir. Hangi iletişim yaklaşımın kullanacağına karar verdikten sonra ise bireylerin işitmeye yardımcı teknolojilerden yararlandırılması gerekmektedir. Çünkü, işitme yetersizliği olan bireylerin işitme kalıntılarından yararlanabilmeleri yardımcı teknolojiler aracılığıyla mümkündür. İşitmeye yardımcı teknolojiler; işitme cihazları, koklear implant ve FM/kızılötesi sistemler şeklinde ayrı ayrı ele alınabilir.

İletişim sırasında bilginin tekrarlanmasına rağmen anlaşılmıyor ise ve işitme yetersizliği olan birey okuma yazma biliyorsa yazarak iletişim kurma yolu tercih edilebilir. Gerektiğinde uzaktan iletişim için elektronik posta gibi imkânlardan yararlanılabilir.

İşitmeye yardımcı teknolojilerin kullanılmasında kişisel bakım becerileri

Cihazın uyanık kalındığı sürece aktif olmasının sağlanması
Cihazlarının temiz tutulması
Cihazların su ve nemden uzak tutulması
Cihazın kulak kalıbının temizlenmesi
Cihaz ses ayarlarının yapılması
Cihaz pili kontrolü
Cihazın darbelerden korunması