BAKIMA GEREKSİNİMİ OLAN ENGELLİ BİREYLER-I

Engellilere yönelik bakım hizmeti, bakıma gereksinimini olan engelli bireyleri kapsamaktadır. Bakıma gereksinimi olan bireyler; “Günlük yaşa- mında yerine getirmesi gereken gereksinimlerinin büyük kısmını bir başkasının yardımıyla yerine getirdiği için ağır düzeyde yetersizlikten etkilenmiş, sosyal güvenlik kurumundan bir desteği olmayan, ailesini kaybetmiş olanlar ile ailesi ekonomik veya sosyal olarak yoksunluk sınırı içerisinde bulunan bireyler” olarak tanımlanmaktadır.

Özel eğitim, “içinde bulundukları durum nedeniyle farklı eğitsel gereksinimleri olan bireylerin sahip oldukları farklılığın engele dönüşmesini engelleyen, bireyin kendilerini yeterli hale gelebilmeleri için gereksinimlerini karşılayarak topluma uyumu arttıran ve topluma bağımsız bir şekilde katılmalarını sağlayan becerilerin kazandırılması” olarak tanımlanabilir.

Türkiye’de engelli bireylere yönelik verilen bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinin temelinde bazı yasal dayanaklar bulunmaktadır. Ülkemizde ilk olarak “1982 T.C. Anayasası” ile engelli bireyle- rin toplumsal yaşama katılmasına yardımcı olmayı amaçlayan yasal bir alt yapı oluşturulmuştur. Daha sonra engelli bireylerin bakım gereksinimi ile ilgili düzenlemeler bu anayasaya dayanılarak hazırlanmıştır. 1983 yılında çıkarılan “Sosyal Hizmetler Kanunu” ile engelli bireylerin topluma bağımsız bir şekilde katılımını arttıracak ve topluma uyum sağlayabilmeleri için üretken bireyler olarak yaşamlarına devam etmelerine yardımcı olacak bakım hizmetlerinde her türlü düzenlemenin yapılması gerekliliği vurgulanmıştır. 1982 Anayasasında engellilere verilecek hizmetler çok genel bir şekilde ele alınmışken, 1983 yılında çıkarın “Sosyal Hizmetler Kanunu” ile engelli bireylere verilecek bakım ve rehabilitasyon hizmetleri daha detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Ancak yıllar içerisinde her ne kadar engellilere verilen bakım ve rehabilitasyon hizmetleri aynı kalsa da hizmetlerinin niteliğinde önemli değişiklikler olduğu bilinmektedir. 2005 yılında çıkarılan “Engelliler ve Bazı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılması Hak- kında Kanun” ile engelli bireylere verilen bakım ve rehabilitasyon hizmetlerine ilişkin bölüme “Destek ve Bakım” başlığı eklenmiştir. Bu başlık altında ise engelli bireylerin içinde bulunduğu çevre içeri- sinde gereksinimlerine göre psiko-sosyal destek ve bakım hizmetlerinin verilmesi üzerine odaklanılmıştır. Bu kanundan sonra 2011 yılında çıkarılan “Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının Teşkilat ve Görevlerini” belirleyen Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü, engelli bireylere sunulan bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinin planlanması, geliştirmesi ve uygulanmasından sorumlu bir birim olarak tanımlanmıştır. Engelli bireylerin gereksinimleri doğrultusunda sunulacak bakım ve rehabilitasyon hizmetlerine ilişkin önleyici, koruyucu, geliştirici, eğitici, rehberlik edici ve rehabilite edici tüm hizmetler bu birimin görevleri içerisinde yer almıştır. Yukarıdaki kurumsal yasal dayanakların yanı sıra Türkiye’de evde bakım hizmetleri, T.C. Sağlık Bakanlığı tarafından 2005 yılında çıkarılan 2571 sayılı yasa ile yürütülmektedir. Bu yasada aynı za- manda bakım hizmetlerinin sağlık boyutuyla ilgili düzenlemelere de yer verilmiştir.

Ergoterapist: Ergoterapist engelli bireylere sunulan bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinde yapılan bazı etkinlik ve görevlerde bireylerin performanslarının arttırılmasına ve daha iyi düzeye gel- mesine yardımcı olur. Aynı zamanda engelli bireylerin sosyal hayata katılımının sağlanması amacıyla fiziksel, psikolojik, sosyal açıdan bireylerin uyumu için gerekli olan işlevsel becerileri edinmelerini ve çevrenin bireye uygun hale getirilmesini sağlar.

Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Uzmanı: Çocuk gelişimi ve eğitimi uzmanı, bakım ve rehabilitasyon hizmeti alan 0-18 yaş arasındaki çocukların gelişimlerinin takip edilmesinde ve desteklenmesinde özel eğitim uzmanı ile birlikte çalışır. Aynı zamanda özel eğitim uzmanıyla işbirliği içerisinde çocukların ilgi ve gereksinimlerine göre eğitimlerinin planlanmasında ve izlenmesinde rol alır. Bakım ve rehabilitasyon hizmeti alan engelli çocukların eğitiminden sorumlu kişilere ve ailelerine çocuk gelişimi ve gelişime uygun olarak çocuğu nasıl destekleyebileceklerine ilişkin eğitim verir.

Koruyucu rehabilitasyon hizmetleri, yetersizliğe neden olabilecek durumların önlenmesi ve bireyin sağlık durumunun korunması, erken tanı hizmetleri ile yetersizlik durumunun ilerlemesinin önlenmesi veya bireyde engelinden kaynaklanan yetersizlik durumunun en aza indiril- meye çalışılmasına yönelik hizmetleri kapsamaktadır. Tıbbi rehabilitasyon hizmetleri, bireyin engelinden kaynaklanan fizyolojik yetersizliklerinin tıbbi tedavi uygulamalarıyla en aza indirilmesini amaçlayan hizmetlerdir. Mesleki rehabilitasyon hizmetleri, engelli bireylerin güçlü yanlarından yola çıkarak ve içinde bulunduğu toplumun ihtiyaçlarını dikkate alarak bireylerin istihdam edilip toplumda bağımsız bir şekilde yaşaması için gerekli olan mesleki rehberlik ve danışmanlık, iş ve mesleğe uygun beceri eğitimi ve izleme süreçlerini içeren hizmetlerdir. Psiko-sosyal rehabilitasyon hizmetleri, engelli bireyi içinde bulunduğu çevre içerisinde bir bütün olarak değerlendirerek bireyin sosyal ve toplumsal yaşama uyumunu kolaylaştıracak psiko-sosyal hizmetlerin tümünü kapsamaktadır. Ev rehabilitasyon hizmetleri, evde bakım hizmeti alan engelli bireylerin kendi evlerinde var olan performanslarını en üst düzeyde kullanmalarını sağlayarak kendilerini yeterli hissetmelerini sağlayacak rehabilitasyon hizmetlerinin verilmesidir. Toplum temelli rehabilitasyon hizmetleri, engelli bireylerin topluma tam katılımını sağlamak için sadece engelli bireye değil engelli bireyin topluma tam ve bağımsız bir şekilde katılımına katkısı olacak tüm paydaşlara verilen rehabilitasyon hizmetlerini kapsamaktadır. Bu hizmetler içerisinde, toplumu bilinçlendirme, sosyal kaynaştırma, eğitim ve engelli bireye sunulan rehabilitasyon hizmetleri de bulunmaktadır.

Okulda Bakım: Engelli bireyin eğitim ve öğretim etkinliklerine katılımını sağlamak için ihtiyacı olan bakım gereksinimlerinin karşılanmasına yönelik verilen hizmetlerdir. Bu hizmetler içerisinde bireyin okul içinde bağımsız hareket etmesini kolaylaştırıcı mimari düzenlemeler yapmak, ihtiyacı olan araç gereçlerin kullanımda uyarlamalar yapmak ve tıbbi bakımına yönelik devam eden programını takip etmek gibi hizmetler bulunmaktadır.

İşyerinde Bakım: Engelli bireyin iş ve meslek yaşamına katılımını sağlamak için ihtiyacı olan bakım gereksinimlerinin karşılanmasına yönelik verilen hizmetlerdir. Bu bakım hizmetinde bireyin iş ve meslek yaşamında bağımsızlığının ve üretkenliğinin arttırılması amaçlanmaktadır. Bu hizmetler içerisinde korumalı işyerleri uygulamaları, işyerlerinde yapılan bazı çevresel düzenlemeler, kullanılan araçlarda uyarlamalar ve uygun yardımcı cihaz kul- lanımı gibi hizmetler bulunmaktadır.

Kamusal ve Sosyal Alanda Bakım (Mimari ve Çevresel Düzenleme): Kamusal ve sosyal alanda bakım hizmetinin amacı, engelli bireylerin kamusal ve sosyal alanlarda erişilebilirliğini sağla- yacak hizmetlerin verilmesidir. Bu hizmetlerin verilmesiyle engelli bireylerin topluma katılımının ve uyumunun artacağı düşünülmektedir. Ülkemizde devlet tarafından verilen hizmetlerinin yanı sıra, belediyeler tarafından da bu hizmetlerin verildiği görülmektedir.

Bilinçlendirme: Bilinçlendirme, engelli birey- lerin engeline yol açan yetersizlikleriyle ilgili hem bireyin kendisine hem de ailesine yapılan bilgilendirme çalışmalarını kapsar. Bunun için uzmanlar tarafından eğitim programları hazırlanır. Ülkemizde bilinçlendirme hizmetleri, devlet ve Belediyeler tarafından verilmektedir.

Rekreasyon Evleri: Rekreasyon evleri, engelli bireylerin ilgileri doğrultusunda serbest zamanlarını işlevsel bir şekilde ve keyif alarak geçirmelerini sağlayacak serbest zaman etkinliklerine ilişkin hizmet verilen bakım evleridir. Bu evlerde verilen hizmetler aracılığıyla engelli bireylerin sosyal ve ruhsal yönden sağlıklı bireyler olmaları amaçlanmaktadır.

Sosyal Kulüpler ve Spor Etkinlikleri: Sosyal kulüpler ve spor etkinlikleri, engelli bireylerin var olan performansının ve sahip olduğu becerilerin geliştirilmesi için bireylerin ilgileri ve yetenekleri doğrultusunda verilen spor etkinliklerini, kültürel, sanatsal ve sosyal etkinlikleri kapsamaktadır. Verilen bu hizmetler aracılığıyla engelli bireyler kendilerini yeterli hissetmeleri sağlanmaktadır. Böylece bireylerin topluma uyumu kolaylaşmış olur. Ülkemizde devlet tarafından verilen hizmetlerinin yanı sıra belediyeler tarafından da bu hizmetlerin verildiği görülmektedir.

Hastaneler veya Klinikler: Hastaneler veya klinikler, bireylerin sağlık sorunlarıyla ilgili bakım gereksinimlerinin ortaya çıktığı durumlarda bireylere hem sağlık sorunlarını tedavi edici hem de kişisel bakım hizmeti veren kurumlardır.

Hastalığa Özgü Merkezler: Hastalığa özgü merkezler, bakıma gereksinimi olan engelli bireylerin yetersizlik türüne (görme, işitme, fiziksel yetersizlik gibi) özgü tedavi, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerini aldığı merkezlerdir. Ülkemizde hastalığa özgü merkezlere, göz sağlığı merkezleri ya da fizik tedavi merkezleri örnek olarak verilebilmektedir.

Mesleki Rehabilitasyon Merkezleri: Mesleki rehabilitasyon merkezleri, engelli bireylerin iş ve meslek hayatına katılımlarının sağlanması için bireyin yapabildiklerinden yola çıkarak bireye bir meslek kazandırmayı hedefleyen hizmetlerdir. Ülkemizde belediyeler tarafından engelli bireylere sunulan hizmetler içerisinde iş ve meslek edindirme kursları da bulunmaktadır.

Umut Evleri: Yatılı bakım ve rehabilitasyon merkezinden hizmet alan engelli bireylerin yaşadıkları en büyük sorunlardan biri çok fazla sayıda engelli bireyin toplu bir şekilde yaşamak zorunda kalması nedeniyle toplumsal yaşama katılmada yaşanan sorunlardır. Bu nedenle yatılı bakım ve rehabilitasyon merkezlerine alternatif olarak umut evleri projesi başlatılmış ve hizmet vermeye başlamıştır. Umut evleri, yatılı bakım ve rehabilitasyon merkezlerinden hizmet alan engelli bireylerden oluşan küçük grupların toplumsal yaşam içerisinde diğer bireylerle bir arada olabilecekleri dairelerde yaşamalarına imkân veren bakım hizmetidir. Bu sayede, engelli bireylerin toplumsal yaşama katılımının ve uyumunun artması hedeflenmektedir. Ülkemizde halihazırda engelli bireylere hizmet veren 136 tane umut evi bulunmaktadır.

Bakım, Rehabilitasyon ve Aile Danışma Merkezleri: 2010 yılında Aile ve Sosyal Politikalar Ba- kanlığı tarafından çıkarılan “Engellilerin Bakımı, Rehabilitasyonu ve Aile Danışmanlığı Hizmetlerine Dair Yönetmeliğe” göre devlete ait resmî kuruluşlarımızda bakıma gereksinimi olduğu tespit edilen engelli bireylere hiçbir ücret alınmadan bakım hizmetleri verilmektedir. Ülkemizde halihazırda engelli bireylere bakım ve rehabilitasyon hizmeti veren 104 tane bakım, rehabilitasyon ve aile danışma merkezi bulunmaktadır.

Ülkemizde bakım hizmeti sunan kurumlar tarafından verilen aile danışmanlığı hizmeti kapsamında ailenin engelli bir bireye sahip olduğu için yaşadığı suçluluk psikolojisinden uzaklaşarak engelli bireyi kabul etme sürecine geçmesi için aileye destek olunmakta ayrıca kabul etme sürecine gelmiş ailenin bu süreçte yaşadıklarını diğer ailelerle paylaşmasına imkân veren grup terapileri yapılmaktadır. Ek olarak engelli bireyin ilgileri ve performansı yönünde iş ve mesleğe yönlendirme hizmetleriyle ilgili ailelerle işbirliği yapma, engelli bireyin toplum içerisinde bağımsız yaşamını destekleyecek hizmetler konusunda ve engelli bireyin yasal haklarıyla ilgili aileye rehberlik etme hizmetleri de yer almaktadır. Aynı zamanda kurumlarda ailelerin engelli bireye verilecek bakım ve rehabilitasyon hizmetleriyle ilgili bilgilendirilmesi için de çeşitli hizmetler verilmektedir. Bu hizmetler kapsamında, engelli bireye verilen bakım ve rehabilitasyon hizmetlerine ilişkin aileye bilgi verme, kurumlarda verilen hizmetin evde sürdürülmesi çalışmalarında yer alması için aileyi eğitme yer almaktadır. Tüm bu hizmetlerin yanı sıra ayrıca ailenin evde uygulayabileceği programlar hazırlama, hazırlanan programların aile tarafından takip edilip edilmediğini kontrol etme ve ailelerin çocuklarının yaşadıkları yetersizlik durumlarıyla ilgili bilgilendirilmesi için aile eğitimleri hizmetleri de yer almaktadır.

Hollanda’da 1967 yılından itibaren bakıma muhtaç bireylere devlet tarafından verilen bakım hizmetlerinin olduğu bilinmektedir. Hollanda devleti 1967 yılında çıkarılan “İstisnai Tıbbi Harcama- lar Yasası (Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten- AWBZ)” ile Hollanda’da yaşayan tüm vatandaşlarını güvence altına almıştır.

Özel eğitim hizmetleri, zihin engeli olan bireylere, gelişimsel yetersizliği olan bireylere, fiziksel engeli olan bireylere, dil ve konuşma bozukluğu olan bireylere, üstün yetenekli bireylere, öğrenme güçlüğü olan bireylere, duygu ve davranış bozukluğu olan bireylere, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan bireylere, görme ve işitme engeli olan bireylere verilmektedir. Psikolojik sorunlar ise rehabilitasyon hizmetleri kapsamında yer almaktadır. Doğru cevap D'dir.

Türkiye’de evde bakım hizmetleri, T.C. Sağlık Bakanlığı tarafından 2005 yılında çıkarılan 2571 sayılı yasa ile yürütülmektedir. Bu yasada aynı zamanda
bakım hizmetlerinin sağlık boyutuyla ilgili düzenlemelere de yer verilmiştir. Doğru cevap C'dir.

Ergoterapist engelli bireylere sunulan bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinde yapılan bazı etkinlik ve görevlerde bireylerin performanslarının arttırılmasına ve daha iyi düzeye gelmesine yardımcı olur. Aynı zamanda engelli bireylerin sosyal hayata katılımının sağlanması amacıyla fiziksel, psikolojik, sosyal açıdan bireylerin uyumu için gerekli olan işlevsel becerileri edinmelerini ve çevrenin bireye uygun hale getirilmesini sağlar. Doğru cevap A'dır.

Odyolog bakım ve rehabilitasyon hizmeti alan bireylerin işitme duyarlıklarını takip eder, yeti kaybına yönelik testleri kullanarak ölçümler yapar, gerekli olduğu durumlarda ise bireyin gereksinimi olan yardımcı cihazın belirlenmesi ve kullanılmasında görev alır. Bunun yanı sıra eğer bireyde işitme engeli varsa buna yönelik uygun eğitim programlarının hazırlanmasında; işitme engeli yoksa bireylerin işitme duyularını koruma ve yeti kaybını önlemeye yönelik çalışmalar yapar. Doğru cevap B'dir.

Engelli bireylere sunulan bakım hizmetleri ülkemizde ilk olarak 1983 yılında çıkarılan “Sosyal Hizmetler Kanunu” ile resmi olarak devlet tarafından verilmeye başlanmıştır. Ancak 2005 yılına kadar engellilerin bakımına yönelik hizmetlerde daha çok tıbbi model anlayışı hâkimken, 2005 yılında çıkarılan “5378 sayılı Özürlüler Kanunu” ile bu anlayışın değişmeye başladığı görülmektedir. 2005 yılında çıkarılan kanun ve bu kanundan sonraki diğer yasal düzenlemelerin hepsinde engellilerin bakımına yönelik hizmetlerde daha çok sosyal model anlayışının hâkim olduğu görülmektedir. Doğru cevap C'dir.

Koruyucu rehabilitasyon hizmetleri, yetersizliğe neden olabilecek durumların önlenmesi ve bireyin sağlık durumunun korunması, erken tanı hizmetleri ile yetersizlik durumunun ilerlemesinin önlenmesi veya bireyde engelinden kaynaklanan yetersizlik durumunun en aza indirilmeye çalışılmasına yönelik hizmetleri kapsamaktadır. Doğru cevap D'dir.

Ülkemizde evde, işyerinde, okulda, kamusal ve sosyal alanda bakım, bilinçlendirme, rekreasyon evleri, sosyal kulüpler ve spor etkinlikleri gibi hizmetlerin tümü toplum temelli bakım hizmetleri içerisinde
ele alınabilir. Doğru cevap A'dır.

Kurumsal bakım hizmetleri, hastaneler veya klinikler, hastalığa özgü merkezler, aile danışma ve rehabilitasyon merkezleri, mesleki rehabilitasyon merkezleri, umut evleri ve yatılı bakım ve rehabilitasyon merkezleri aracılığıyla sunulmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Rekreasyon evleri, engelli bireylerin ilgileri doğrultusunda serbest zamanlarını işlevsel bir şekilde ve keyif alarak geçirmelerini sağlayacak serbest zaman etkinliklerine ilişkin hizmet verilen bakım evleridir. Bu evlerde verilen hizmetler aracılığıyla engelli bireylerin sosyal ve ruhsal yönden sağlıklı bireyler olmaları amaçlanmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Hollanda’da kurumsal bakım hizmetleri, evde bakım hizmetleriyle kıyaslandığında daha yaygındır. Aynı zamanda diğer ülkelerle kıyaslandığında da Hollanda’da kurumsal bakımın daha yaygın olduğu görülmektedir. Evde bakım hizmetinin tercih edilmediği ya da evde bakım hizmetini almak için uygun şartların olmadığı durumlarda kurumsal bakım ve rehabilitasyon hizmetleri verilmektedir. Doğru cevap B'dir.