BAKIMA GEREKSİNİMİ OLAN ENGELLİ BİREYLER-I

Ülkemizde her ne kadar 1924 ve 1961 anayasalarında engelli bireylerin eğitim alma haklarına ilişkin yasal düzenleme maddeleri olsa da bakım ve rehabilitasyon konusunda en detaylı yasal gelişme 1982 anayasasında yer almıştır.

Dünya genelinde engelli bireylere yönelik bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinin niteliğinin belirlemesine yönelik olarak 2011 yılında yayımlanmış olan Dünya Engellilik Raporu (DER) yayınlanmıştır.

DER, Dünya Sağlık Örgütü ve Dünya Bankası
işbirliğiyle geliştirilmiştir ve 9 Haziran 2011 tarihinde,
Amerika Birleşik Devletlerinin New York
eyaletindeki Birleşmiş Milletler (BM) binasında
dünya kamuoyuna sunulmuştur.

DER ilkeleri a) Engelliliği anlamak, b) Engellilik-Global çerçeve, c) Genel sağlık bakımı, d) Rehabilitasyon, e) Yardım ve destek, f) Kolaylaştırıcı çevre, g) Eğitim, h) İş ve istihdam, ı) İleriye doğru öneriler olmak üzere dokuz bölümden oluşmaktadır.

52 maddeden oluşan Özürlüler Kanunu, engelli bireylerin:
• Özür sınıflandırmalarının nasıl yapılması
gerektiğini,
• Bakım gereksinimlerinin nasıl karşılanacağını,
• Bakım hizmeti aldıkları kuruluşların ruhsatlandırma
konusunu,
• Alacakları hizmetlerin standartlarına,
• Bakımlarının çeşitlerine,
• Rehabilitasyon hizmetlerinden yararlanmaları
konusuna,
• Erken tanı ve koruyucu hizmetlerden yararlanmalarına,
• İş ve meslek analizlerinin yapılmasına,
• Mesleki rehabilitasyonlarının yapılması konusuna,
• İstihdam edilmeleri konusuna,
• Eğitim ve öğretimden yararlanmaları konusuna,
çeşitli hükümlerde yer vermektedir.

engelliliğe bakış açısını tanımlayan ve bu bakış açısı doğrultusunda engellilere yönelik çeşitli hizmetler sunan geleneksel, medikal ve sosyal model olmak üzere üç temel modelin bulunduğu görülmektedir. Engellilik olgusuna
bakışta geleneksel model 1800’lü yıllardan 1940’lı yıllara kadar, medikal model 1950’lerden 1980’e kadar ve sosyal model de 1980’den günümüze kadar olan sürede hâkim konumda olmuştur, hâkim olan modele göre engeli bireylere bakım ve rehabilitasyon hizmetleri sunulmuştur.

Geleneksel modele göre engellilik kişisel bir trajedi,
bireysel bir sorun olarak görülmüş ve bireyin
veya yakın çevresinin işlemiş olduğu bir suç ya da
günahın karşılığı olan ilahi bir cezalandırma olarak
değerlendirilmiştir.

Ülke genelinde engellilerle ilgili ilk büyük çalışma 2002 yılı nüfus sayımında gerçekleştirilen Türkiye Engelliler Araştırmasıdır. Bu araştırmanın sonuçları 2003 yılında yayınlanmıştır ve bu araştırmaya göre;
• Özürlülerin Türkiye’de toplam nüfus içerisindeki oranı %12.29’dur. Ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ile zihinsel özürlülerin oranı %2.58 iken süreğen hastalığı olanların oranı ise % 9.70’dir.

DER, Dünya Sağlık Örgütü ve Dünya Bankası işbirliğiyle geliştirilmiştir ve 9 Haziran 2011 tarihinde, Amerika Birleşik Devletlerinin New York eyaletindeki Birleşmiş Milletler (BM) binasında dünya kamuoyuna sunulmuştur.

Medikal modele göre ise engellilik, bireysel bir
patoloji ve özürlülük durumudur. Medikal model
engelliliği bir tür hastalık olarak değerlendirmiştir.
Hasta olmaları nedeniyle bu bireylere büyük
oranda toplumsal yükümlülükler de verilmemiştir.
Bu modele göre bireyler toplumsal yaşama uyum
sağlamakta sınırlılıklar yaşayan bireyler olarak
görüldükleri için engellilerin tedavi ve rehabilite
edilmesinin gerekliliği savunulmuştur. Engelli bireylere
yönelik olarak her ne kadar medikal model
geleneksel modele göre daha ılımlı bir model olsa
da bu model de engellileri toplumsal ilişkiler ağının
dışına itmiş ve ötekileştirmiştir. Engellilik mekanik
bir anlayışla ele alınmış, engelli bireylerin insani
vasıfları düşünülmeden oluşturulan ve uygulanan
bir politika ve prosedürler sisteminin doğmasına
neden olmuştur.

Engelliliğin sosyal bir ürün olması nedeniyle
sosyal modelde engellilerin haklarını korumaya ve
geliştirmeye yönelik politikalara öncelik ve önem
verilmiştir. Dünyada engellilik olgusunun insan
hakları yaklaşımı temelinde ele alınması ise 1980’li
yılların sonralarına denk gelmektedir. Bugün gelinen
noktada, engellilik “bir insan hakları sorunu”
olarak değerlendirme eğilimi söz konusudur. Sosyal
model diğer iki modelden de daha farklı bir bakış
açısıyla engelliliği değerlendirmektedir.

Toplumsal yaşam paradigması döneminde ‘düzenli bakım programları’ geliştirilmeye başlanmıştır.

Dünya Engellilik Raporunun genel sağlık bakım ilkesi bakım ve rehabilitasyon ile ilgilidir.

DER, Dünya Sağlık Örgütü ve Dünya Bankası işbirliğiyle geliştirilmiştir ve 9 Haziran 2011 tarihinde, Amerika Birleşik Devletlerinin New York eyaletindeki Birleşmiş Milletler (BM) binasında dünya kamuoyuna sunulmuştur. Doğru cevap B seçeneğidir.

Medikal modele göre ise engellilik, bireysel bir patoloji ve özürlülük durumudur. Medikal model engelliliği bir tür hastalık olarak değerlendirmiştir. Hasta olmaları nedeniyle bu bireylere büyük oranda toplumsal yükümlülükler de verilmemiştir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Sosyal model engellilik yaklaşımına göre engellilik olgusunda tüm toplum sorumludur. Bu nedenle doğru cevap C seçeneğidir.

Verilen seçenekler arasında E seçeneği kurumsal reform paradigmasının hakim olduğu yıllarla ilgili doğru bir bilgidir. Diğer seçenekler kurumsal paradigma dönemi ile ilgilidir. Doğru cevap E seçeneğidir.

BM, İnsan Hakları Bildirgesine ek olarak 1975’te “Engelli Kişilerin Hakları Bildirgesi” yayınlanmıştır. On üç maddeden oluşan bu bildirgede,engelli kişilerin toplumda hak ettikleri yerleri alarak yaşamaları, topluma üretken bireyler olarak
katılmaları gibi ilkeleri ve toplumun engellilere karşı yükümlülükleri düzenlenmiştir. Doğru cevap B seçeneğidir.

2011 yılından sonra bu hizmetleri Aile ve sosyal Politikalar Bakanlığı, Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü yürütmektedir. 2018 yılında bakanlığın adı Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı olarak değişmiş, bakım ve rehabilitasyon hizmetleri bu bakanlığın Engelli ve Yaşlı hizmetleri Genel Müdürlüğü kapsamında yürütülmektedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Ülkemizde “Engelliler için yetkin sağlık sistemi” olarak değerlendirilen kronik bakım modeline göre tüm engelli hastalara bütüncül yaklaşım sağlanmalıdır. Bakımın amacı sadece faydalı olana değil ihtiyaç olana odaklanmaktır. Bu doğrultuda doğru cevap A seçeneğidir.