BAKIMA GEREKSİNİMİ OLAN ENGELLİ BİREYLER-I

Dünyada engellilik olgusunun insan hakları yaklaşımı temelinde ele alınması ise 1980’li yılların sonralarına denk gelmektedir. Bugün gelinen noktada, engellilik “bir insan hakları sorunu” olarak değerlendirme eğilimi söz konusudur. Doğru cevap D'dir.

1950’li yıllarda çocuk rehberlik klinikleri ve gelişimsel tanı klinikleri popüler olmaya başlamış ve zihin engelli bireylerin okul çağına kadar evde kalmalarına ve evde eğitim almalarına ve bu bireylere evlerinde koruyucu bakım hizmetlerinin sunulmasına başlanmıştır. Doğru cevap B'dir.

Birleşmiş Milletler’in 10 Aralık 1948’de yayınladığı İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin 25. maddesine göre engellilerin sağlık, eğitim ve sosyal haklarının sağlanması güvence altına alınmıştır. Doğru cevap A'dır.

1977’de yayımlanan DSM-III’ün zihinsel engelli terimi yerine gelişimsel gerilik tanımının kullanılmasına vurgu yaparak, bu bireylerin yalnızca zeka testlerinden aldıkları puanların normal bireylerden geride olmasını bir tanı kriteri olarak değerlendirmemesi, bireylerin uyumsal davranışlardaki geriliğin ve bu geriliğin ortaya çıktığı yaşın önemine vurgu yapması açısından dikkat çekici bir gelişmedir. Doğru cevap C'dir.

Birleşmiş Milletlerin çalışmalarıyla 1981 yılı, “tam katılım ve eşitlik” teması ile “Uluslararası Engelliler Yılı” olarak kabul edilmiştir. Doğru cevap D'dir.

Bu gün geçerli olan ve günümüz engelli politikalarına yön veren, sosyal model hak temelli bir yaklaşımdır. Sosyal modele göre engellilik, dış çevrenin bir ürünüdür ve dolayısıyla bireyin fiziksel veya düşünsel eksikliğinin bir sonucu olarak açıklanamaz. Engelliliğin sosyal bir ürün olması nedeniyle sosyal modelde engellilerin haklarını korumaya ve geliştirmeye yönelik politikalara öncelik ve önem verilmiştir. Doğru cevap D'dir.

1980-günümüz toplumsal yaşam paradigması olarak adlandırılabilir. Bu bağlamda 1983 -1992 yılları arasında on yıllık engelliler programı oluşturulmuştur ve bu on yıl “Dünya Sakatlar On Yılı” olarak kabul edilmiştir. Bu dönemde her ülke engelliler için “Eylem Planı” hazırlamıştır. Doğru cevap E'dir.

Ülkemizde engellilere yönelik politikalar ve kurumsal yapılanmadaki temel dönüşüm 1990’lı yılların ikinci yarısından itibaren başlamıştır. Bu dönem aynı zamanda Türkiye’nin Avrupa Birliği (AB)’ne üyeliğinin resmen onaylandığı bir zaman dilimine de denk gelmektedir. Buraya kadar özetlenecek olursa 1982 anayasası ülkemizde bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinin temelini oluşturmuş, engellilere yönelik yasal gelişmeler de 1990 yılından sonra AB uyum süreci nedeniyle hız kazanmıştır diyebiliriz. Doğru cevap E'dir.

2005 yılında kabul edilen 5378 sayılı Özürlüler Kanunu bu alanda düzenlenmiş en kapsamlı kanundur. Kanun, yapısı bakımından engellilerin o güne kadar elde edemediği birçok hakkı kapsaması açısından önemli bir yere sahiptir. Bununla birlikte engellilik, ilk kez sosyal politika kapsamında ele alınmış ve bu nedenle bir anlayış değişimine de gidilmiştir. Ayrıca 5378 sayılı Kanun’da BM ve AB’nin engellilere yönelik standart normlarının etkileri de açıkça görülmektedir. Doğru cevap C'dir.

Ülke genelinde engellilerle ilgili ilk büyük çalışma 2002 yılı nüfus sayımında gerçekleştirilen Türkiye Engelliler Araştırmasıdır. Bu araştırmanın sonuçları 2003 yılında yayınlanmıştır ve bu araştırmaya göre; özürlülerin Türkiye’de toplam nüfus içerisindeki oranı %12.29’dur. Ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ile zihinsel özürlülerin oranı %2.58 iken süreğen hastalığı olanların oranı ise % 9.70’dir. Doğru cevap B'dir.

Tarihçede engelliğe yaklaşımlarda üç temel anlayış bulunmaktadır. Geleneksel modelde, engelli olma durumu kişiyle alakalı ve bir suçun-günahın karşılığı olarak görülmüştür. Bu anlayışta engelli bireyler, toplumdan uzakta yaşaması gereken insanlardır. Tıbbi-medikal modelde ise, engelli olma durumu, kişinin kendisine ait patolojik bir durumdur. Bu yaklaşımda engelli bireyler, toplumsal hayata katılmak için mutlaka rehabilitasyon hizmeti almalı ve tedavi edilmelidir. Son model ise 2011 yılında yayınlanan Dünya Engellilik Raporu'nda da vurgulandığı üzere sosyal modeldir. Bu anlayışta, engelli olma durumu, kişinin kendisi ile ya da düşünceleri ile alakalı değil; sosyal çevreyle ilişkilidir.Bu anlayışta engelli olma durumu "insan hakları sorunu" olarak değerlendirilmektedir.

Engelliliğin zekâ puanı temel alınarak tanılanmasına ek olarak uyumsal davranışların da tanı kriterlerine eklenmesi engelliliğe olan bakış açısının bireye ve dolayısıyla bireyin genetiğine vurgu yapmaktan ziyade çevresel etmenlerin de engele neden olabileceğini vurgulaması açısından önemlidir.

1977’de yayımlanan DSM-III’ün zihinsel engelli terimi yerine gelişimsel gerilik tanımının kullanılmasına vurgu yaparak, bu bireylerin yalnızca zeka testlerinden aldıkları puanların normal bireylerden geride olmasını bir tanı kriteri olarak değerlendirmemesi, bireylerin uyumsal davranışlardaki geriliğin ve bu geriliğin ortaya çıktığı yaşın önemine vurgu yapması açısından dikkat çekici bir gelişmedir.

Dünya'da bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinin tarihçesinde üç paradigma bulunmaktadır. Kurumsal paradigma, kurumsal reform paradigması ve toplumsal yaşam paradigması bulunmaktadır. Kurumsal reform paradigması döneminde disiplinlerarası çalışmalar başlamış, bakım ve rehabilitasyon hizmetleri hem toplum hem de kurumlar için sunulmaya başlamıştır.  Bu dönem aynı zamanda sosyal hakların da politik olarak güçlendiği dönemdir. Toplumsal yaşam paradigmasına geçiş evresinin başladığı bir dönem olarak da atfedilebilir.

Ülkemizde engelli bireylere sunulan bakım hizmetlerinden Cumhuriyet dönemi öncesi vakıflar, Cumhuriyetin ilanından sonra da 1930’lara kadar belediyeler sorumlu idi. Sonraki yıllarda engelli bireylere yönelik bakım ve rehabilitasyon hizmetleri Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’na (SHÇEK) verilmiştir. 2011 yılından sonra ise Aile, Çalışma ve sosyal hizmet Bakanlığı ise bakım ve rehabilitasyon hizmetlerini, ‘Özel Bakım Merkezleri, Umut Evleri ve Genel Müdürlüğe Bağlı Bakım Rehabilitasyon ve Aile Danışma Merkezleri’ne devredilmiştir.

Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) çeşitli araştırmalar yapsa da 2002 Türkiye Engelliler Araştırması ülkemizde engelli bireylere yönelik yapılmış en kapsamlı araştırmadır.

2005 yılında kabul edilen 5378 sayılı Özürlüler Kanunu bu alanda düzenlenmiş en kapsamlı kanundur. Kanun, yapısı bakımından engellilerin o güne kadar elde edemediği birçok hakkı kapsaması açısından önemli bir yere sahiptir. Bununla birlikte engellilik, ilk kez sosyal politika kapsamında ele alınmış ve bu nedenle bir anlayış değişimine  de gidilmiştir. Ayrıca 5378 sayılı Kanun’da BM ve AB’nin engellilere yönelik standart normlarının etkileri de mevcuttur.

Ülke genelinde engellilerle ilgili ilk büyük çalışma 2002 yılı nüfus sayımında gerçekleştirilen Türkiye Engelliler Araştırmasıdır. Bu araştırmanın sonuçları 2003 yılında yayınlanmıştır ve bu araştırmaya göre;

 Engellilerin Türkiye'deki toplam nüfus içerisindeki oranı %12.29’dur. Ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ile zihinsel engellilerin oranı %2.58 iken süreğen hastalığı olanların oranı ise % 9.70’dir.

 Ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ile zihinsel engelli olanların nüfus cinsiyet ayrımında incelendiğinde, erkeklerin oranının daha yüksek olduğu, süreğen hastalığa sahip olan nüfusta ise kadınların oranının daha yüksek olduğu gözlenmektedir.

 Ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ile zihinsel engelli olanların oranı kırda daha yüksek iken süreğen hastalığa sahip olanların oranı kentte daha yüksektir.

Engelli nüfusun okuryazarlık oranı incelendiğinde, altı ve daha yukarı yaştaki kişilerden okuma yazma bilmeyenlerin oranı ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ile zihinsel engellilerde %36.33 iken süreğen hastalığı olanlarda %24.81 olduğu görülmektedir. Toplam nüfus için bu oran %12.94’tür.

Engelli nüfusun medeni durumu cinsiyet ayrımında incelendiğinde, hem ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ile zihinsel engelli olanlarda hem de süreğen hastalığı olanlarda evli olan erkeklerin oranının, kadınlardan daha yüksek olduğu ortaya çıkmıştır.

Tüm engelli bireylere, bütüncül yaklaşım sağlanmalıdır.  Bakımın amacı, sadece faydalı olana değil ihtiyaç olana odaklanmaktır.