BAKIMA GEREKSİNİMİ OLAN ENGELLİ BİREYLER-I

Risk taşıma (risk altında olma) herhangi bir engeli olmayan ancak ileride bir yetersizlik yaşa­ma olasılığı diğer bireylerden yüksek olan bireyleri ifade eder.  

Duyu organları ya da zihinsel, fiziksel duygu­sal anlamda bireyin işlevlerinde zedelenmeye bağlı olarak tümü ile ya da kısmen kayıp oluşması duru­mu yetersizlik olarak ifade edilmektedir.

Şekil 1.1 Zedelenme, Yetersizlik, Engel Kavramları İlişki Örneği

Doğum anında oluşan nedenler erken ya da geç doğum, doğumda bebeğin oksijensiz kalması, doğum sırasında yanlış müdahaleler  olarak örneklenebilir.

Şekil 1.2 Özel Gereksinimli Bireylere Sunulan Bakım Hizmetlerinin Farklı Sınıflandırılma Biçimleri Kaynak: Gökçek-Karaca, 2016.

Şekil 1.2 Özel Gereksinimli Bireylere Sunulan Bakım Hizmetlerinin Farklı Sınıflandırılma Biçimleri Kaynak: Gökçek-Karaca, 2016.

Kurumsal bakımın içinde;

Toplum temelli bakımın içinde ise;

2013).

Sosyal rehabilitasyon: Sosyal rehabilitasyon hizmetleri özel gereksinimli bireyin yaşamın farklı alanlarında (iş, ev, toplumsal hayat, eğitim) gereksinim duyduğu sosyal- duygusal gereksinimlerine ilişkin gerçekleştirilen hizmetleri kapsar. Özel Mesleki Rehabilitasyon Merkezleri Yönetmeliğine (2006) göre sosyal rehabilitasyon “Özürlü kişilere evde, merkezde ve sosyal çevrelerinde psiko-sosyal uyumlarını desteklemek ve sorunlarında yardımcı olmak, resmi/resmi olmayan kurumlarla etkin bir iletişim kurmalarını sağlamak amacıyla yapılan çalışmaları,” ifade etmektedir.

Rehabilitasyon hizmetleri

sonucunda oluşması istenen gelişmeler;

2011).

Evde bakım hizmetleri kurumsal bakım hizmetlerine kıyasla bazı avantajlara sahiptir. Bunlar; kurumda bakıma oranla daha ekonomik olması, sağlık hizmetinin kişinin ayağına gelmesi, bakım alan ailenin bir arada kalabilmesi, bireye özel bir bakımın sağlanması olarak sıralanabilir.

 

Zedelenme

Zedelenme doğum öncesi, doğum sırası ya da doğum sonrasında çeşitli sebeplerle bireyin or- ganlarının işlevlerini yerine getirmede zorlanma meydana gelmesi durumu olarak açıklanmaktadır (Ataman, 2005). Zedelenme ile oluşan olumsuz durum geçici ya da kalıcı olabilir. Örneğin birey bir kaza sonrası görme ile ilgili bir zedelenme yaşa- yabilir. Bu zedelenme geçici ya da bazı durumlar- da kalıcı olabilir. Yaşanan zedelenmenin ardından hemen ya da her zaman yetersizlik /engel oluşma- yabilir. Bazı durumlarda zedelenme yetersizlik ve engele dönüşürken bazı durumlarda dönüşmeye- bilir (Çakıroğlu 2016). Örneğin beyinde oluşan olumsuz bir durum sonrası birey bacaklarını et- kin biçimde kullanamayabilir, görme ya da işitme fonksiyonları bozulabilir.

Engel

Engel yetersizliği sebebiyle bireyin toplumsal yaşama katılımında ortaya çıkan sorunlardır. Bir başka deyişle bireyin yetersizliği sebebiyle çevreye uyum sağlama konusunda engellenmesidir (Ataman, 2005). Engelliler Hakkında Kanunda (2005) engelli terimi “Fiziksel, zihinsel, ruhsal ve duyusal yetilerinde çeşitli düzeyde kayıplarından dolayı topluma diğer bireyler ile birlikte eşit koşullarda tam ve etkin katılımını kısıtlayan tutum ve çevre koşullarından etkilenen bireyi” ifade etmektedir. Dünya Engellilik Raporunda (2011) ise “Engellilik yetersizlikler, aktivite sınırlılıkları ve katılım kısıtlamaları için kullanılan ve (herhangi bir sağlık durumu bulunan) birey ile o bireyle ilgili bağlamsal faktörler (çevresel ve kişisel faktörler) arasındaki olumsuzluklara atıfta bulunan bir çatı terimdir”. Görüldüğü gibi engel bireyin yetersizliğinin kısıtlayıcı koşullar ile karşılaşması nedeniyle oluşur. Bir önceki bölümde verilmiş olan örnek ile devam edecek olursak beyindeki zedelenme ile bacaklarını kullanmada yetersizlik yaşayan birey rampa olmadığı için okuluna gidemezse bu durumda yetersizlik engele dönüşmüş demektir çünkü bu örnekte birey okula katılmada engellenmektedir. Ancak yetersizlik birey için her ortamda engele yol açmayabilir. Bacaklarını kullanmada yetersizliği olduğu için otobüse binerken (tekerlekli sandalyeye uygun olmayan geçişler ve basamaklar sebebiyle) engel yaşayan birey sınıf ortamında derslere katılmada, arkadaş edinmede bir engelle karşılaşmayabilir.

Otobüse binmede engellenen birey örneği gibi engel her zaman fiziksel bir şekilde gerçekleşmez. Bazen yetersizliği olan birey toplumda insanların ona karşı bakışları, olumsuz tutumları nedeni ile de serbestçe gezip dolaşma, bir işe girip çalışmada engellenebilir. Doğum anında yaşanan bir zedelenme ile merkezi sinir sisteminde hasar oluşan bir kişi düşünelim. Oluşan zedelenme sonucu zihinsel yetersizlik oluşmuştur. Zihinsel yetersizliği sebebiyle normal gelişim gösteren akranlarının hızında öğrenememektedir. Bazı kavramları öğrenmede özel desteğe ihtiyaç duymaktadır. Bu birey ona sunulan özel eğitim hizmetleri ile okuma yazma öğrenmiş, bir mesleki eğitim merkezinden garsonluk eğitimini başarıyla tamamlayarak mezun olmuştur. Ancak toplumda kafe-restoran sahibi işverenlerin olumsuz tutumu nedeniyle işe alınmamaktadır. Engel bireyin yapabileceklerinin engellenmesidir. Bir başka deyişle engel kişinin kendisinden kaynaklanmamakta, toplumdan, olumsuz tutumlardan, yetersiz çevre şartlarından oluşmaktadır.

Doğum Öncesi Nedenler

Doğum öncesi nedenler çevresel nedenler, gene- tik kökenli nedenler, kromozomal nedenler, doğuş- tan getirilen nedenler, gelişim bozuklukları olarak sını andırılabilir (Kırcaali-İftar, 1998). Örneğin Down sendromu kromozomal bir nedenle ortaya çıkmaktadır ve bireyin 21. kromozomunda iki ol- ması gerekirken üçüncü bir genin varlığı ile ortaya çıkar. Doğum öncesi nedenler akraba evliliği, anne- nin hamilelikte madde kullanması, kan uyuşmazlı- ğı, cinsel yolla bulaşan hastalıklar, annenin gebe- likte kızamıkçık, hepatit B, suçiçeği, toksoplazma gibi bir enfeksiyona maruz kalması ya da bir travma veya kaza yaşaması olarak örneklenebilir.

Doğum Sonrası Nedenler

Doğum sonrası yaşanan bazı olumsuz durumlar da bebeğin yetersizliğe sahip olmasına neden ola- bilmektedir. Bebeklikte yüksek ateş, bebeğin havale geçirmesi, düşmesi ve kafa travması yaşaması, uzun süren sarılık durumu doğum sonrası nedenlerden birkaçına örnek oluşturmaktadır. Bununla birlikte doğumu izleyen ilerleyen yıllarda yaşanan ev kaza- ları, iş kazaları, psikolojik sorunlar, olumsuz çev- resel faktörler de doğum sonrası nedenler olarak bireyde yetersizliğe yol açabilirler.

Kişisel Bakım Hizmetleri

Banyo yaptırılması

Tuvalet ihtiyacını gidermede yardım edilmesi ve gerektiğinde temizliğinin yapılması

Tırnaklarının kesilmesi

Saçlarının taranması

Dişlerinin temizlenmesi

Yemek ve içecek ihtiyacının giderilmesi

El, yüz ve ayak temizliği

Sakal tıraşının yapılması

İstenmeyen tüylerin temizlenmesi

Elbiselerinin giydirilmesi ve çıkarılması

Burun ve kulak temizliğinin yapılması

Yatağının temizlenmesi ve düzeltilmesi

Odasının temizlenmesi

Çamaşırlarının yıkanması

Tehlikelere karşı korunması ve gözetilmesi

Hizmetin Verildiği Yere Göre

Toplum Temelli Bakım

Toplum Temelli Evde Bakım

Kurumsal Bakım

Bakıma Gereksinim Duyma Nedenine Göre

Engelli Bireyler/Yaşlı Bireyler/Süreğen Hastalığı Olan Bireyler İçin Bakım Kişisel Bakım Hizmetleri

Psiko-Sosyal Destekler

Barınma Hizmetleri

Boş Zaman Değerlendirmeye İlişkin Hizmetler

Gündüz Bakım ve Desteği

Kurumsal bakımın içinde;

Hastaneler ya da klinikler

Hastalığa özgü merkezler

Rehabilitasyon merkezleri

Bakım ve rehabilitasyon merkezi

Huzurevleri

Mesleki rehabilitasyon yer almaktayken,

Toplum temelli bakımın içinde ise;

Evde bakım

İşyerinde bakım

Okulda bakım

Rekreasyon evleri

Spor kulüpleri yer almaktadır (Yanardağ, 2013).

Problemlerin ve gereksinimlerin belirlenmesi

Problemlerin değiştirilebilir ve sınırlayıcı faktörler ile ilişkis

Rehabilitasyon hede erinin tanımlanması ve uygun ölçümlerin seçimi

Planlama, uygulama ve kordinasyon

Rehabilitasyonun etkilerinin değerlendirilmesi

Şekil 1.3 Rehabilitasyon Hizmetleri Döngüsü

Kaynak: Dünya Engellilik Raporu, 2011.

Evde bakım kapsamında özel gereksinimli bireylere sunu- lan hizmetler geniş bir yelpazede sunulmaktadır.

Bunlardan başlıcaları;

• Süreli bakım: Özel gereksinimli birey ve ai- lesinin kendine zaman ayırması, dinlenmesi için onlara fırsat sunulması

• Tıbbi bakım: Özel gereksinimli bireyin kendi evinde sağlık personelinden; hemşire, fizyoterapist, dil ve konuşma terapisti gibi uzmanlardan hizmet alması

• Evde yardım: Özel gereksinimli bireyin evinde ütü, rutin temizlik gibi günlük işle- rin yapımı

• Eve yemek servisi: Özel gereksinimli bire- yin evine belirlenen aralıklar ve porsiyonlar ile yemek götürülmesi

• Evde takip hizmeti: Özel gereksinimli bire- yin saç sakal tıraşının yapılması, ona banyo yaptırılması, beslenmesinin desteklenmesi şeklinde örneklenebilir. Bu örnekler özel gereksinimli bireyin ihtiyaçları doğrultu- sunda çeşitlenebilir.