Aof Panel

S

Çoklu yetersizlik nasıl tanımlanabilir?

Çoklu yetersizlik en genel tanımıyla, “bir yetersizliğe başka bir yetersizliğin eşlik etmesi” durumudur. Çoklu yetersizlik, ileri düzeyde ve yoğunlukta desteğe gereksinim duyan iki veya daha fazla motor, duyusal bozukluk ve özel sağlık bakım gereksinimi olan bireyleri tanımlamak için kullanılmaktadır. Ülkemizde çoklu yetersizliğin tanımı; Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği (2006)’nde birden fazla yetersizliği olan birey adı altında şu şekilde yapılmıştır: Birden fazla yetersizliği olan birey, “birden fazla alanda görülen yetersizlik nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey” dir. Bu bireyler, yasalarda ve ilgili alan yazında “ileri düzeyde yetersizliği olan bireyler” in önemli bir alt grubu olarak kabul edilmektedirler. Bunun sebebi, bu bireylerin sahip oldukları fiziksel, eğitimsel, sosyal-duygusal ile sağlık-bakım gereksinimlerinin kombinasyonu ve yoğunluğu nedeniyle; bu bireylerle çalışan uzmanların onların bu çoklu yetersizlik durumlarına uygun eğitim/bakım olanakları sunmada karşılaştıkları zorluklar olarak gösterilebilir.

S

Çoklu yetersizliği olan bireyler nasıl tanılanmaktadırlar?

Çoklu yetersizliği olan bireyler; doğumda/yaşamın ilk evrelerinde ya da travmatik kazalar/hastalıklardan sonra tanılanmaktadırlar. Bu bireylerin yetersizlik durumları, tıp uzmanları tarafından tespit edilir. Bu bireylerin üzerinde yapılan değerlendirmeler, öncelikle bakım personelinin çoklu yetersizliği olan bireylerin ihtiyaçlarını ve nasıl motive olduklarını anlamalarını sağlayarak; mümkün olan en iyi hizmetleri sunmalarına yardımcı olmayı amaçlamaktadır.

S

Yetersizliklerin zamanında ve erken dönemde tespit edilmesi neden önemlidir?

Yetersizliklerin zamanında ve erken dönemde tespit edilmesi; çoklu yetersizliği olan bireylerin var olan performans düzeylerinin ortaya çıkarılmasıyla birlikte, sahip oldukları yetersizliklerin yaşamları için engelleyici bir durum haline gelmesini önlemeye yardımcı olmaktadır.

S

6 aydan 2 yaşa kadar olan çocukların çoklu yetersizliğin taranmasında kullanılan kontrol listesi ile hangi yetersizlikler tespit edilebilir?

Aşağıdaki kontrol listesi; ebeveynler, bakım personeli veya erken müdahale öğretmenleri tarafından, birden fazla yetersizliğin erken tespitinde çoklu yetersizliği olan bireylerin gözlemlenmesi ve tanımlanması için kullanılabilir (Bu kontrol listesi; 6 aydan 2 yaşa kadar olan çocukların taranması için kullanılabilir).

İşitme yetersizliği

Sesin kaynağına doğru dönmüyor/yüksek bir sesten rahatsız olmuyor mu?
İletişim halindeyken aşırı jest/mimik kulla- nıyor mu?
Hiç konuşmuyor veya kusurlu konuşuyor mu?
Konuşulan dili anlamıyor mu?

Görme yetersizliği

Gözlerinin önünde hareket eden bir cismi takip etmediği oluyor mu?
Bir gözü diğerinden farklı hareket eder mi?
Gözler kırmızı/sarı renklidir veya gözyaşları sürekli olarak akar mı
Resimlere, kitaplara veya oyuncaklara gözlerini çok yaklaştırarak bakma eğilimi var mı?

Zihinsel yetersizlik

Adıyla seslenildiğinde yanıtlıyor mu?
Başını sabit bir şekilde tutuyor mu?
Yaşına göre iyi yürüyebilir mi?
Dördüncü yaşında tuvalet kontrolü, yeme ve içme becerilerini yapabilir mi?
Uyku düzeni var mı?

Lokomotor yetersizlik

Her iki kolunu da herhangi bir zorluk çekmeden tamamen kaldırması mümkün değil midir?
Herhangi bir zorluk çekmeden nesneleri kavrayamaz mı?
Ekstremitesinin herhangi bir bölümü bulunmuyor mu?
Yürümesinde zorluk çekiyor mu?

Beyin felci

Gelişiminde gecikmeler mi var?
Vücudundaki kas tonusu olması gerekenden daha sert/yumuşak mı?
Vücudun bir tarafı diğerine göre farklılık gösteriyor mu?
Vücut duruşu sıra dışı bir görünüm sergiliyor mu?

S

Değiştirilmiş Erken Çocukluk Dönemi Otizm Tarama Ölçeği (M-CHAT) hangi maddeleri içermektedir?

Otizm spektrum bozukluğu riskini değerlendirmek için; 18-36 aylık çocuklar için Değiştirilmiş Erken Çocukluk Dönemi Otizm Tarama Ölçeği (M-CHAT) kullanılmaktadır. Bu ölçekte yer alan maddeler aşağıda sıralanmıştır:

Sallanılmaktan veya dizde hoplatılmaktan hoşlanır mı?
Çevresindeki diğer çocuklarla ilgilenir/etkileşir mi?
Eşyalara (koltuk, kitaplık vb.) veya benzeri şeylere tırmanmayı sever mi?
Saklambaç ve ce-e (yüzünüzü elinizle kapatıp açarken ce-e demek) oyunlarından hoşlanır mı?
Hayali oyun oynar mı? (örneğin, telefonu alıp karşısında birisi varmış gibi konuşması veya oyuncak bebeğin altını temizliyormuş gibi yapması)
Ne olduğunu merak ettiği bir şeyi (sormak amacıyla) işaret parmağıyla gösterir mi?
Bir şeyin ilgisini çektiğini belirtmek için işaret parmağıyla gösterir mi?
Küçük oyuncakları ağzına almadan, fırlatıp atmadan veya elinde sallamadan (amacına uygun olarak) oynar mı?
Bazı şeyleri (eşyalar ve oyuncaklar gibi) göstermek için size getirir mi?
Karşısındaki kişiyle bir-iki saniyeden daha uzun süreli göz teması kurabilir mi?
Bazı seslerden aşırı derecede rahatsız olur mu?
Kendisine bakıldığında/gülündüğünde o da karşısındaki kişiye güler mi?
Karşısındaki kişiyi taklit eder mi?
İsmiyle çağırıldığında yanıt verir mi?
Aynı odada bulunan bir eşya işaret edildiğinde gösterilen eşyaya bakar mı?
Yürüyebilir mi?
Çevresindeki kişinin baktığı şeylere o da bakar mı?
Yüzünün önünde, parmaklarıyla anlaşılmaz hareketler yaparak elini seyreder mi?
Bir şeyler yapmaya çalışırken karşısındaki kişinin dikkatini çekmek için çaba gösterir mi?
İyi işitmiyor gibi mi görünüyor?
Çevresindeki insanların neler konuştuğunu anlar mı?
Bazen boşluğa bakıyormuş gibi dalıp gider mi?
Bilmediği bir durumla karşılaştığı zaman karşısındaki kişinin davranışını anlamak amacıyla yüzüne bakar mı?

S

Çoklu yetersizliği olan bireylerin görmeyle ilgili problemleri nelerdir?

Çoklu yetersizliği olan bireylerin bazılarının gözlerinde kaymalar bulunur ve yürürken çevrelerindeki eşyalara çarparlar. Gözleri her zaman çok fazla ışık varmış gibi kısıktır. Gözlerinin görünümü de normal gözlerden farklı (renk ve biçim açısından) olabilir.

S

Çoklu yetersizliği olan bireylerin işitmeyle ilgili problemleri nelerdir?

Çoklu yetersizliği olan bireylerin bir kısmı işitme sorunları yaşamaktadırlar. Bu bireyler, genellikle belirli düzeydeki sesleri duyarak cevap verebilir. Bulundukları ortamlardaki konuşmaları ‘tahmin ederek’ rutin olaylara alışmayı öğrenebilirler. Ancak; daha önceden karşılaşmadıkları yeni insanlar ve ortamlarda bulunduklarında konuşulanları anlamada ciddi düzeyde problemler yaşarlar. Bazen de işitme ile ilgili problemler, bu bireylerin bedenlerini dengede tutmaları ve düz bir çizgide yürümelerini zorlaştırmaktadır. Konuşmalarının anlaşılırlığı ve akıcılığının geliştirilebilmesi için; uzun süre eğitim almak zorundadırlar.

S

Çoklu yetersizliği olan bireylerin öğrenmeyle ilgili problemleri nelerdir?

Çoklu yetersizliği olan bireylerin, iki veya daha fazla alanda yetersizliklerinin bulunması nedeniyle, bu bireylerin öğrenme hızları oldukça yavaştır. Bu bireylerin çevrelerindeki dünyayı keşfetme konusunda, özel bir desteğe gereksinimleri bulunmaktadır. Çoklu yetersizliği olan bireyler, çocukluk dönemlerinde genellikle çevrelerindeki nesne/oyuncaklarla oynama konusunda sınırlı ilgi ve yaratıcılıkları bulunmaktadır.

S

Çoklu yetersizliği olan bireylerin iletişimle ilgili problemleri nelerdir?

Çoklu yetersizliği bulunan bireylerde “iletişim” en fazla olumsuz etkilenen alanlardan birisidir. Bu bireyler, sahip oldukları birden fazla yetersizlik durumu nedeniyle; iletişim kurmada genellikle konuşmayı kullanamazlar.

S

Çoklu yetersizliği olan bireylerin duruş ve hareket etmeyle ilgili problemleri nelerdir?

Görme ve işitme duyuları; vücudumuzun bir şeylere çarpmadan hareket etmesine ve bir yerden bir yere ulaşmada kullanacağımız yolu hatırlamamıza yardımcı olmaktadır. Çoklu yetersizliği olan bireylerin bazılarında görülen beyin felci, lokomotor yetersizlik ve denge güçlüğü; bu bireylerin kendi vücut hareketlerini yönetmesini zorlaştırır ve bedenlerini bir yerden bir yere taşımalarında güçlük yaşamalarına neden olur.

S

Çoklu yetersizliği olan bireylerin sağlıkla ilgili problemleri nelerdir?

Çoklu yetersizliği olan birçok bireyin; epilepsi, sık görülen göz ve kulak enfeksiyonları, solunum bozuklukları, kas dejenerasyonu ve birden fazla olunan ameliyatlar gibi sağlıkla ilgili ciddi problemleri bulunmaktadır. Bu gibi tıbbi durumlar, çoklu yetersizliği olan bireylerin sık sık hastaneye yatmalara neden olmakta ve bu bireylerin bulundukları çevreye tekrar uyum sağlamalarını zorlaştırmaktadır.

S

Çoklu yetersizliği olan bireylerin, fiziksel ve sağlıkla ilgili gereksinimleri nelerdir?

Çoklu yetersizliği olan bireylerin, fiziksel ve sağlıkla ilgili çeşitli gereksinimlerine aşağıda yer verilmiştir:

Hareket Kısıtlılığı: Çoklu yetersizliği olan bireylerde en sık görülen ve organik bulguları tanımlanabilen yetersizlik türü serebral palsidir. Serebral palsi, bireylerin hareket kabiliyeti ve postürlerini (duruş) olumsuz etkileyen/kısıtlayan bir bozukluktur. Beyinde oluşan hasar nedeniyle serebral palsisi olan birçok çocuk yürüme yetisine sahip olamamaktadır.
İskelet Deformasyonları: Çoklu yetersizliğe sahip birçok birey, doğuştan veya beyin hasarına bağlı olarak sonradan iskelet deformasyonu durumu geliştirmektedirler. Bu tür deformasyona sahip olan bireylerin iskelet destekleyici aparatlar kullanmaları sağlanmalı, ayrıca oturuş pozisyonlarının iskelet deformasyonunu arttıracak şekilde olmamasına dikkat edilmelidir.
Duyusal Bozukluklar: Çoklu yetersizliğe sahip bireylerin birçoğunun diğer insanlar gibi bağımsız hareket etmelerini engelleyen görme veya işitme kayıpları bulunmaktadır. Böyle durumdaki bireylere yetersizliklerinin türü ve derecesine göre mutlaka cihazlandırma (işitme cihazı, gözlük vb.) yapılmalı gerekirse tıbbi müdahale (göz ameliyatı, koklear implant vb.) sağlanmalıdır.

S

Çoklu yetersizliği olan bireylerin sahip olduğu eğitsel gereksinimler nelerdir?

Çoklu yetersizliği olan bireylerin sahip olduğu eğitsel gereksinimler aşağıda sıralanmıştır;

Uygun Pozisyonlama ve Yerleştirme: Çoklu yetersizliğe sahip olan bireylerin, ders sırasında uygun pozisyonlanmaları ve yerleştirmeleri ağrılarını azaltarak dikkatlerini derse vermeleri açısından önemlidir. Uygun pozisyonlanan çoklu yetersizliği olan birey, daha kolay görecek, daha kolay duyacak, ders materyallerine daha kolay ulaşacak ve böylece etkinliklere katılımı daha da artacaktır.
İletişim İçin Uygun Yöntemler Geliştirme: Çoklu yetersizliği olan bireylerin birçoğu iletişim kurmak için konuşmayı kullanamazlar. Eğitimciler, gerçekleştirecekleri öğretim fırsatlarıyla bu bireylerin basit ihtiyaçlarını dahi olsa ifade edebilmelerinin yolunu aramalıdırlar.
Uyarlamalara Yer Verme: Çoklu yetersizliği olan bireyleri tipik gelişim gösteren bireylerde kullanılan değerlendirme araçları ile değerlendirerek; genel eğitim müfredatındaki öğretim tekniklerini kullanarak eğitmek mümkün değildir. Bu nedenle çoklu yetersizliklerin türüne ve bireyin bireysel özelliklerine göre değerlendirme araçları ile öğretim araç-gereç ve yöntemlerinde uyarlamaya gitmek gerekmektedir.

S

Çoklu yetersizliğin doğum öncesi nedenleri nelerdir?

Çoklu yetersizliğin doğum öncesi nedenleri:

Genetik bozukluklar
Kan uyuşmazlığı
Viral enfeksiyonlar
Beyin felci
Toksoplazma
Hidrosefali
Mikrosefali

S

Çoklu yetersizliğin doğum sırası nedenleri nelerdir?

Çoklu yetersizliğin doğum sırası nedenleri:

Travmatik beyin hasarı
Bebeğin beynine giden oksijen miktarının yetersiz kalması

S

Çoklu yetersizliğin doğum sonrası nedenleri nelerdir?

Çoklu yetersizliğin doğum sonrası nedenleri:

Menenjit ve beyin iltihabı gibi çocukluk enfeksiyonları
Kaza sonucu oluşan travmatik beyin zedelenmeleri
Zehirlenmeler
Olumsuz çevre koşulları
İlaca reaksiyon gösterme

S

Çoklu yetersizliği olan bireyin içinde bulunduğu çevreyi uyarlarken veya değiştirirken düşülmesi gerekenler nelerdir?

Çoklu yetersizliği olan bireyin içinde bulunduğu çevreyi uyarlarken veya değiştirirken düşülmesi gerekenler aşağıda sıralanmıştır:

Çoklu yetersizliği olan bireyin bağımsızlığını arttıracak değişikliklere yer verme.
Sadece çoklu yetersizliği olan bireye değil; çevresinde bulunan tüm bireylere fayda sağlayacak değişikliklere yer verme.
Uyarlamaları gerçekleştirmeden önce, çoklu yetersizliği olan bireyin bulunduğu çevre ve bu çevrenin değiştirilmesine alıştırılmasını sağlama.
Çoklu yetersizliği olan birey, uyarlama yapılan konuda daha az desteğe gereksinim duymaya başladıkça; uyarlamayı silikleştirerek ortadan kaldırma ve böylece bireyin tam bağımsızlığını sağlama.

S

Çoklu yetersizliği olan bireylere giyinme becerisi sergilenirken yapılabilecek uyarlamalar nelerdir?

Giyinme becerisi sergilenirken yapılabilecek uyarlamalar:

Çoklu yetersizliği olan ve bu yetersizliklerden birisi de görme yetersizliği olan bir birey için; giyinme becerisinde giysilerin ön ve arkalarını ayırt etmelerini sağlayacak etiketler veya özel kabartmalı işaretler kullanılabilir.
Yürüyemeyen fakat iyi bir oturma dengesine sahip çoklu yetersizliği olan bir bireye; kalçasının üzerinde yürümesi öğretilerek giysilerine ulaşması sağlanabilir.
Oturma dengesine sahip olmayan çoklu yetersizliği olan bir bireye ise; yana doğru yuvarlanma öğretilerek giysilerine ulaşması sağlanabilir.

S

Çoklu yetersizliği olan bireylere tuvalet becerisi sergilenirken yapılabilecek uyarlamalar nelerdir?

Tuvalet becerisi sergilenirken yapılabilecek uyarlamalar:

Eğer çoklu yetersizliği olan birey, tuvaletini yapmak için çömelme pozisyonunu alamıyorsa; kol dayanakları olan bir tuvalet taburesi/sandalyesi kullanılabilir.
Eğer birey, tuvalet sonrası temizlik becerisini gerçekleştirmede zorluk yaşıyorsa uzun sapı olan bir fırça kullanılabilir.
Eğer birey, su dökmek için kulplu su kabını elleriyle kavrayamaz ve su dökemez ise; çeşmeni ucuna bağlanacak bir su hortumundan faydalanılabilir.

S

Çoklu yetersizliği olan bireylere banyo yapma becerisi sergilenirken yapılabilecek uyarlamalar nelerdir?

Banyo yapma becerisi sergilenirken yapılabilecek uyarlamalar:

Çoklu yetersizliği olan bireyin, banyo yaparken sabunu tutamaması veya elinden kayıp düşürmesi durumunda; bireyin ulaşabileceği bir konuma yerleştirilmiş ve bir iple bağlanmış sabun kullanılabilir.
Çoklu yetersizliği olan birey, banyo yaparken sırtına ulaşamadığında; uzun bir sopanın ucuna sabitlenmiş banyo lifleri kullanılabilir.

S

Çoklu yetersizliği olan bireylere yemek yeme becerisi sergilenirken yapılabilecek uyarlamalar nelerdir?

Yemek yeme becerisi gerçekleştirilirken yapılabilecek uyarlamalar:

Çoklu yetersizliği olan birey, yemek için kullanılan malzemeleri (çatal, kaşık vb.) tutamıyorsa; el bileğinden sabitlenmiş özel çatal, kaşık setlerinden kullanılabilir.
Bir şeyler içerken, bardağı tam olarak kavrayamayıp elinin titremesi sonucunda bardaktaki içecek dökülüyorsa; ağzı kapalı bardaklar veya matara kullanılabilir.

S

Bakım personellerine, çoklu yetersizliği olan bireyleri desteklemede kullanabilecekleri öneriler nelerdir?

Çoklu yetersizliğe sahip bireylerin günlük yaşamlarında daha bağımsız olabilmeleri için; bakım personelleri tarafından desteklenmeleri gerekmektedir. Aşağıda bakım personellerine, çoklu yetersizliği olan bireyleri desteklemede kullanabilecekleri çeşitli önerilere yer verilmiştir;

Çoklu yetersizliği olan bireyin, yetersizliği ile ilgili her ayrıntıyı öğrenin
Çoklu yetersizliği olan bireyin gereksinimlerini bilin ve onun güçlü yanlarına odaklanın
Çoklu yetersizliği olan bireyle çalışan diğer uzmanlarla bir takım olun
Çoklu yetersizliği olan birey için yardımcı/destekleyici teknolojileri araştırın
Çoklu yetersizliği olan bireylerin yeni beceriler kazanabilmeleri için; onlara fazlaca uygulama fırsatı sunun
Çalıştığınız bireye yerine getirebileceği günlük işler verin
Çalıştığınız çok engelli bireyin destek programına hakim olun
Uyarlamalar yapın
Çalıştığınız bireyin ihtiyacı olan destek hizmetlerinden faydalanmasını sağlayın
Çalıştığınız bireyin bağımsızlığını destekleyin

Çoklu Yetersizliği Olan Bireyler