BAKIMA GEREKSİNİMİ OLAN ENGELLİ BİREYLER-I - Deneme Sınavı - 15

Engel

Engel yetersizliği sebebiyle bireyin toplumsal yaşama katılımında ortaya çıkan sorunlardır. Bir başka deyişle bireyin yetersizliği sebebiyle çevreye uyum sağlama konusunda engellenmesidir (Ataman, 2005). Engelliler Hakkında Kanunda (2005) engelli terimi “Fiziksel, zihinsel, ruhsal ve duyusal yetilerinde çeşitli düzeyde kayıplarından dolayı topluma diğer bireyler ile birlikte eşit koşullarda tam ve etkin katılımını kısıtlayan tutum ve çevre koşullarından etkilenen bireyi” ifade etmektedir. Dünya Engellilik Raporunda (2011) ise “Engellilik yetersizlikler, aktivite sınırlılıkları ve katılım kısıtlamaları için kullanılan ve (herhangi bir sağlık durumu bulunan) birey ile o bireyle ilgili bağlamsal faktörler (çevresel ve kişisel faktörler) arasındaki olumsuzluklara atıfta bulunan bir çatı terimdir”. Görüldüğü gibi engel bireyin yetersizliğinin kısıtlayıcı koşullar ile karşılaşması nedeniyle oluşur. Bir önceki bölümde verilmiş olan örnek ile devam edecek olursak beyindeki zedelenme ile bacaklarını kullanmada yetersizlik yaşayan birey rampa olmadığı için okuluna gidemezse bu durumda yetersizlik engele dönüşmüş demektir çünkü bu örnekte birey okula katılmada engellenmektedir. Ancak yetersizlik birey için her ortamda engele yol açmayabilir. Bacaklarını kullanmada yetersizliği olduğu için otobüse binerken (tekerlekli sandalyeye uygun olmayan geçişler ve basamaklar sebebiyle) engel yaşayan birey sınıf ortamında derslere katılmada, arkadaş edinmede bir engelle karşılaşmayabilir.

Otobüse binmede engellenen birey örneği gibi engel her zaman fiziksel bir şekilde gerçekleşmez. Bazen yetersizliği olan birey toplumda insanların ona karşı bakışları, olumsuz tutumları nedeni ile de serbestçe gezip dolaşma, bir işe girip çalışmada engellenebilir. Doğum anında yaşanan bir zedelenme ile merkezi sinir sisteminde hasar oluşan bir kişi düşünelim. Oluşan zedelenme sonucu zihinsel yetersizlik oluşmuştur. Zihinsel yetersizliği sebebiyle normal gelişim gösteren akranlarının hızında öğrenememektedir. Bazı kavramları öğrenmede özel desteğe ihtiyaç duymaktadır. Bu birey ona sunulan özel eğitim hizmetleri ile okuma yazma öğrenmiş, bir mesleki eğitim merkezinden garsonluk eğitimini başarıyla tamamlayarak mezun olmuştur. Ancak toplumda kafe-restoran sahibi işverenlerin olumsuz tutumu nedeniyle işe alınmamaktadır. Engel bireyin yapabileceklerinin engellenmesidir. Bir başka deyişle engel kişinin kendisinden kaynaklanmamakta, toplumdan, olumsuz tutumlardan, yetersiz çevre şartlarından oluşmaktadır.

Doğum Öncesi Nedenler

Doğum öncesi nedenler çevresel nedenler, gene- tik kökenli nedenler, kromozomal nedenler, doğuş- tan getirilen nedenler, gelişim bozuklukları olarak sını andırılabilir (Kırcaali-İftar, 1998). Örneğin Down sendromu kromozomal bir nedenle ortaya çıkmaktadır ve bireyin 21. kromozomunda iki ol- ması gerekirken üçüncü bir genin varlığı ile ortaya çıkar. Doğum öncesi nedenler akraba evliliği, anne- nin hamilelikte madde kullanması, kan uyuşmazlı- ğı, cinsel yolla bulaşan hastalıklar, annenin gebe- likte kızamıkçık, hepatit B, suçiçeği, toksoplazma gibi bir enfeksiyona maruz kalması ya da bir travma veya kaza yaşaması olarak örneklenebilir.

Doğum Sonrası Nedenler

Doğum sonrası yaşanan bazı olumsuz durumlar da bebeğin yetersizliğe sahip olmasına neden ola- bilmektedir. Bebeklikte yüksek ateş, bebeğin havale geçirmesi, düşmesi ve kafa travması yaşaması, uzun süren sarılık durumu doğum sonrası nedenlerden birkaçına örnek oluşturmaktadır. Bununla birlikte doğumu izleyen ilerleyen yıllarda yaşanan ev kaza- ları, iş kazaları, psikolojik sorunlar, olumsuz çev- resel faktörler de doğum sonrası nedenler olarak bireyde yetersizliğe yol açabilirler.

Kişisel Bakım Hizmetleri

Banyo yaptırılması

Tuvalet ihtiyacını gidermede yardım edilmesi ve gerektiğinde temizliğinin yapılması

Tırnaklarının kesilmesi

Saçlarının taranması

Dişlerinin temizlenmesi

Yemek ve içecek ihtiyacının giderilmesi

El, yüz ve ayak temizliği

Sakal tıraşının yapılması

İstenmeyen tüylerin temizlenmesi

Elbiselerinin giydirilmesi ve çıkarılması

Burun ve kulak temizliğinin yapılması

Yatağının temizlenmesi ve düzeltilmesi

Odasının temizlenmesi

Çamaşırlarının yıkanması

Tehlikelere karşı korunması ve gözetilmesi

Hizmetin Verildiği Yere Göre

Toplum Temelli Bakım

Toplum Temelli Evde Bakım

Kurumsal Bakım

Bakıma Gereksinim Duyma Nedenine Göre

Engelli Bireyler/Yaşlı Bireyler/Süreğen Hastalığı Olan Bireyler İçin Bakım Kişisel Bakım Hizmetleri

Psiko-Sosyal Destekler

Barınma Hizmetleri

Boş Zaman Değerlendirmeye İlişkin Hizmetler

Gündüz Bakım ve Desteği

Kurumsal bakımın içinde;

Hastaneler ya da klinikler

Hastalığa özgü merkezler

Rehabilitasyon merkezleri

Bakım ve rehabilitasyon merkezi

Huzurevleri

Mesleki rehabilitasyon yer almaktayken,

Toplum temelli bakımın içinde ise;

Evde bakım

İşyerinde bakım

Okulda bakım

Rekreasyon evleri

Spor kulüpleri yer almaktadır (Yanardağ, 2013).

Problemlerin ve gereksinimlerin belirlenmesi

Problemlerin değiştirilebilir ve sınırlayıcı faktörler ile ilişkis

Rehabilitasyon hede erinin tanımlanması ve uygun ölçümlerin seçimi

Planlama, uygulama ve kordinasyon

Rehabilitasyonun etkilerinin değerlendirilmesi

Şekil 1.3 Rehabilitasyon Hizmetleri Döngüsü

Kaynak: Dünya Engellilik Raporu, 2011.

Evde bakım kapsamında özel gereksinimli bireylere sunu- lan hizmetler geniş bir yelpazede sunulmaktadır.

Bunlardan başlıcaları;

• Süreli bakım: Özel gereksinimli birey ve ai- lesinin kendine zaman ayırması, dinlenmesi için onlara fırsat sunulması

• Tıbbi bakım: Özel gereksinimli bireyin kendi evinde sağlık personelinden; hemşire, fizyoterapist, dil ve konuşma terapisti gibi uzmanlardan hizmet alması

• Evde yardım: Özel gereksinimli bireyin evinde ütü, rutin temizlik gibi günlük işle- rin yapımı

• Eve yemek servisi: Özel gereksinimli bire- yin evine belirlenen aralıklar ve porsiyonlar ile yemek götürülmesi

• Evde takip hizmeti: Özel gereksinimli bire- yin saç sakal tıraşının yapılması, ona banyo yaptırılması, beslenmesinin desteklenmesi şeklinde örneklenebilir. Bu örnekler özel gereksinimli bireyin ihtiyaçları doğrultu- sunda çeşitlenebilir.

İşitme süreci ile ilgili temel organın kulak olduğu bilinmektedir. Kulağın yapısı temel olarak üç kısımda incelenebilir. Bu kısımlar; dış kulak, orta kulak ve iç kulak şeklindedir. Dış kulak, kulak kepçesi ile başlayan, kulak kanalı ile devam eden ve kulak zarında sonlanan kısımdır. Dış kulakta yer alan kulak kepçesi (ariculla), işitmenin gerçekleşmesinde ses dalgalarının ilk olarak ulaştığı yerdir. Orta kulak, kulak zarının arkasında kalan kanaldan oluşup içerisinde çekiç, örs, üzengi kemikleri ve östaki borusu yer almaktadır. İç kulak ise salyangoz, yarım daire kanalları ve işitsel sinir uçlarından oluşur.

İşitme sürecinde; ses dalgaları havada titreşimler halinde yayılırken kulak kepçesi ve kulak yolu yardımıyla kulak zarına kadar ulaşırlar. Kulak zarını titreştiren ses dalgaları orta kulakta yer alan çekiç, örs ve üzengi kemikleri yardımıyla iç kulağa iletilirler, iç kulakta yer alan salyangoz titreşimleri sinirler yoluyla iletilmek üzere elektrik enerjisine çevirirler. Bu noktadan sonra ses, işitme sinirleri aracılığıyla beynin işitme merkezine ulaşır ve beyin tarafından yorumlanması başlar.

işitme yetersizliği ile ilgili farklı tanımlar da bulunmaktadır. Buna göre Amerikan İşitme-Dil-Konuşma Derneği (ASHA) işitme yetersizliğini, işitme sisteminde ya da işlevinde meydana gelen değişiklikler olarak tanımlamaktadır. ABD’de yürürlükte olan IDEA-4’te ise işitme yetersizliği olan bireyler sağır ve ağır derece işitme yetersizliği olan birey olarak iki ayrı grupta ele alınmıştır. Buna göre sağır birey, işitme cihazı yardımıyla ya da cihaz olmaksızın dile ilişkin bilgileri işitme yetisini kullanarak elde etmesi mümkün olmayan kişi şeklinde tanımlanmıştır. Ağır derecede işitme yetersizliği olan birey ise, işitme kalıntısına sahip, işitme cihazı yardımıyla dile ilişkin bilgileri edinebilen birey şeklinde tanımlanmıştır. İşitme yetersizliği olan bireylere hizmet veren eğitim yöneticileri komitesinin (The Conference of Educational Administrators of Schools and Programs for the Deaf-CEASD) tanımına göre; işitme yetersizliği, hafiften çok ağır şiddete kadar sıralanabilen, işitme güçlüğünü işaret eden, sağır ve ağır işiten gruplarını da içerisine alan bir yetersizlik türüdür.

İşitme kaybının derecesi odyolojik değerlendirme sonucunda elde edilen desibel (dB) sonucuna göre yapılan tıbbi sınıflandırmadır. İşitme kaybının derecesinin belirlenmesi tıbbi olarak bireyin alacağı tıbbi hizmetler ve yararlanacağı işitmeye yardımcı teknolojiler konusunda yol gösterici olacaktır.

Çok hafif düzeyde işitme kaybı (15-25 dB): Bu düzeyde işitme kaybı olan bireyler ünlü harfleri işitebilmelerine karşın ünsüz harflerin bazılarını işitememektedirler.

Hafif düzeyde işitme kaybı (25-45 dB): Hafif düzeyde bir adlandırmadan söz edilse de bu düzeyde işitme kaybı olan bireylerin konuşma seslerini işitmede güçlük yaşamaları nedeniyle işitmeye yardımcı teknolojilere gereksinimleri bulunabilmektedir.

Orta düzeyde işitme kaybı (45-65 dB): Orta düzeyde işitme kaybı olan bireylerin konuşma esnasında konuşmaların neredeyse tamamını anlamakta güçlük çekmektedirler ve bu bireyler mutlaka işitmeye yardımcı teknolojilere gereksinim duymaktadırlar.

İleri düzeyde işitme kaybı (65-95 dB): Bu düzeyde işitme kaybı olan bireyler; dil gelişiminde ileri düzeyde sorunlar yaşamaktadırlar ve konuşulanları anlamaları mümkün değildir.

Çok ileri düzeydeişitme kaybı (95 dB ve üstü): Çok ileri düzeyde işitme kaybı olan bireylerin, konuşulanları ve çevreden gelen sesleri anlamaları imkânsızdır.

İşitme kaybının ortaya çıkmasında doğum sonrası nedenler temel olarak bireyin geçirdiği hastalıklar ve maruz kaldığı travmalar şeklinde sıralanabilir. Bilinmesi gereken söz konusu nedenlerin sadece çocuklar için geçerli olmadığı, her yaş grubunda sözü edilen nedenlerle işitme duyusunda kayıpların olabileceğidir. Buna göre bireylerin doğduktan sonra geçirdikleri enfeksiyon hastalıkları işitme kaybına yol açabilmektedir. Enfeksiyon hastalıklarına örnek olarak, kızamıkçık, tifo, kabakulak, menenjit ve grip gibi hastalıklar örnek olarak verilebilir. İşitme kaybına neden olabilecek en önemli hastalıklardan birisi orta kulak iltihabıdır.
Orta kulak iltihabı kulak zarında ve orta kulakta zedelenmelere neden olabilmekte ve sonuçta iletim tipi işitme kaybına neden olmaktadır. Orta kulak iltihabı, antibiyotik ya da diğer tıbbi yöntemler kullanılarak tedavi edilmektedir. Kronik ve tedavi edilemeyen orta kulak iltihabı her yaş grubunda kalıcı işitme kaybına yol açma olasılığı yüksektir. Hastalıktan kaynaklanan nedenler arasında yaşlanma ile ortaya çıkan kulak zarında deformasyonlara, orta kulakta yer alan kemikçiklerin kireçlenmesine veya iç kulakta yer alan sinirlerin işlevlerini yitirmesi sayılabilir. Yaşın ilerlemesi ile birlikte kulak kepçesinde büyüme, kulak yolunda katılışmış kirlerin oluşumu, özellikle erkeklerde görülen kulak içi kılların artışı, kulağın elastikiyetini kaybetmesi ya da kıkırdağın büyümesi, kemikçikler ve orta kulak kaslarında yaşlanma gibi yapısal ve fonksiyonel değişiklikler ileri yaşlarda işitmeyi olumsuz etkileyen faktörlerdendir. Bu faktörlerin neden olduğu işitme yetersizliği nedeniyle yaş ilerledikçe bireyler, normal konuşmayı duymada ve ayırt etmede zorlanma, insanların söylediklerini anlamak için yüzlerine dikkatlice bakma, söylenenleri tekrarlatma ihtiyacı, TV ve radyonun sesini açma ihtiyacı, kulak ağrısı ya da uzun süren kulak çınlamaları gibi sorunlar yaşayabilmektedirler. Doğum sonrası işitme kaybına neden olan faktörler arasında bireyin maruz kalabileceği travmalar da sayılabilir. Bunlar; bireyin geçirdiği kazalar ve kafatasına darbe alması, bireyin yüksek şiddette sese ve basınca maruz kalması şeklinde sıralanabilir. Uzmanlar, 105 desibel ve üstündeki seslerin işitme kaybına yol açabileceğini belirtmektedirler. Çünkü uzun süre kulaklıkla yüksek seste müzik dinlemek, arabada ya da konserde yüksek sesle müzik dinlemek kulağa zarar verebileceğinden geçici veya kalıcı işitme kaybına neden olabilir.

İşaret dili, duygu ve düşüncelerin, görsel olarak beden ve el hareketlerine dönüştürülmesi anlamına gelmektedir. İşaret dili tam görsel dil olarak ifade edilip jest ve mimiklerin, vücut el ve parmak işaret ve hareketlerinin bir bütün olarak kullanılmasını gerektirir. İşaret dilinin, konuşma dilinden çok farklı gramer yapıları ve cümle düzenleri vardır. İşaret dili işitme yetersizliği olan bireylerin yaşamlarının her alanlarında vardır. İşaret dilleri, sözel diller gibi milli dillerdir; ancak bu dili kullananların sayısının az olması ve yazılı olarak paylaşılamaması nedeniyle aynı ülke içerisinde dahi farklılıklar gösterebilir. İşaret dillerinin zenginliği tıpkı konuşma dilleri gibi eğitim ve teknolojideki ilerlemelere paralel olarak artar ve daha kapsayıcı hale gelir. İşaret dili, her dil gibi yeni gereksinimlere uyum sağlayarak gelişir ya da daralır bazen unutulur kimi zamanda tamamen yok olurlar. İşaret dili, ait olduğu ülkenin konuşma dilinde kullanılan harflere karşılık gelen el-parmak alfabelerine ve sayı sistemlerine sahiptir ancak el parmak alfabesinin işlevi yazılı dilin alfabesi ile aynı değildir. Bir ülkenin işaret dilindeki el-parmak alfabesi, yazılı dilde kullanılan alfabeden farklılık göstermektedir. Yazılı dildeki alfabelerde sözel dildeki sesleri yazılı hale getirmek için çeşitli sembolleri kullanılırken el-parmak alfabesi bilinmeyen bir kavram, nesne veya eylemi aktarmak ya da yazılı metinlere atıf yapmak için kullanılmaktadır. El parmak alfabesinin gelişimini incelendiğinde bu alfabelerin işitme yetersizliği olan bireylere eğitim veren kişiler tarafından geliştirildikleri görülmektedir.

Son yıllarda işitme yetersizliği olan bireylerin iletişiminde kullanılmaya başlanan bir diğer yaklaşımda çiftdil (bilingual) yaklaşımıdır. Bu yaklaşımda, ilk dil olarak işaret dilinin öğretimi, ikinci dil olarak da sözlü dilin öğretimi temel alınmaktadır.
Böylece işitme yetersizliği olan bireyin her iki kültür içerisinde de yaşayabilmesi hedeflenmektedir. Çiftdil yaklaşımda temel hedef konuşmanın öğretimi değil okuma yazmanın öğretimidir. Bu yaklaşımda konuşmanın öğretimi yan hedeftir.

İşitme yetersizliği olan bireylerde herhangi bir ek yetersizlik yoksa işiten akranları gibi normal zekâ düzeyine sahiptirler.

İşitme yetersizliği olan bireylerin tanılanmasının ardından yapılması gerekenlerden ilki dilin kazandırılmasında kullanacak olan yaklaşıma karar vermektir. Hangi iletişim yaklaşımın kullanacağına karar verdikten sonra ise bireylerin işitmeye yardımcı teknolojilerden yararlandırılması gerekmektedir. Çünkü, işitme yetersizliği olan bireylerin işitme kalıntılarından yararlanabilmeleri yardımcı teknolojiler aracılığıyla mümkündür. İşitmeye yardımcı teknolojiler; işitme cihazları, koklear implant ve FM/kızılötesi sistemler şeklinde ayrı ayrı ele alınabilir.

İletişim sırasında bilginin tekrarlanmasına rağmen anlaşılmıyor ise ve işitme yetersizliği olan birey okuma yazma biliyorsa yazarak iletişim kurma yolu tercih edilebilir. Gerektiğinde uzaktan iletişim için elektronik posta gibi imkânlardan yararlanılabilir.

İşitmeye yardımcı teknolojilerin kullanılmasında kişisel bakım becerileri

Cihazın uyanık kalındığı sürece aktif olmasının sağlanması
Cihazlarının temiz tutulması
Cihazların su ve nemden uzak tutulması
Cihazın kulak kalıbının temizlenmesi
Cihaz ses ayarlarının yapılması
Cihaz pili kontrolü
Cihazın darbelerden korunması

Dış kulak, kulak kepçesi ile başlayan, kulak kanalı ile devam eden ve kulak zarında sonlanan kısımdır. Doğru cevap "A" dır.