BAKIM ELEMANI YETİŞTİRME VE GELİŞTİRME III

Besinler içerdikleri ögeler ve vücuttaki işlevleri bakımından altı gruba ayrılmaktadır.Birinci grup besinler et ve et ürünleridir. İkinci grup besinler süt ve süt ürünleridir. Üçüncü grup besinler tahıl ve tahıl ürünleridir. Karbonhidrat sağlar.  Dördüncü grup besinler meyve ve sebzelerdir. Beşinci grup besinler katı ve sıvı yağdan oluşur.  Altıncı grup besinler ise şekerden oluşur. Doğru cevap C'dir.

Bireyin vücut ağırlığını 32 gramla çarparak vücuda gereken su miktarı hesaplanabilir. Buna göre 109 kg bir birey 109 x 32 = 3,488 litre suya gereksinim duyar. Doğru cevap D'dir.

Yetişkinlerde cinsiyet farkı gözetmeksizin, kalori gereksinimi 51-65 yaş arası bireyler için 1800/2200, 65 yaş üstü için 1700/1900 olarak öngörülmektedir. Buna göre kadın ya da erkek farketmeksizin, 64 yaşında bir yetişkin için en fazla kalori gereksinimi 2200'dür. Doğru cevap C'dir.

İhtiyaç duyulan besin ve sağlanan enerji kişinin ihtiyaçlarından düşük ise “malnütrisyon” denilen klinik durum ortaya çıkmaktadır. Malnütrisyon (kötü beslenme), yetersiz beslenme veya hastalıklara bağlı beslenme bozukluğu nedeniyle vücutta görülen değişikliklerin tamamı olarak tanımlanır. İmmun sistemin yetersiz tepkisi,  hipoproteinemi (Kanda protein düzeyinin normalin altına düşmesi), bağırsak hareketliliğinde azalma ve kemik iliği depresyon malnütrisyonun organizma üzerindeki birincil etkileri arasında yer almaktadır. Malnütrisyonun organizma üzerindeki etkileri ise genel olarak, hastanede kalış süresinin uzaması, iyileşme döneminin uzaması, hastalık döneminde çoklu problemlerden dolayı maliyetin artması, morbidite ve mortalite artışıdır. Doğru cevap B'dir.

Ülkemizde 60 yaş ve üzeri grupta Özür Nedeni ile Sene Kaybı’na (ÖNKS) neden olan ilk 10 hastalık sırasıyla; KOAH (kronik obstrüktif akciğer hastalığı), alzheimer, DM (Diyabet -Diabetus Melius), serebroVasküler (İnme), osteoartritler, işitme Kayıpları, Fe (demir) eksikliği anemisi, iskemik kalp hastalıkları,UDH (Unipolar depresif hastalığı ve HKH (Hipertansif kalp hastalığı)dir.  Doğru cevap A'dır.

Yutma bozuklukları üç evrede sınıflandırılmaktadır. Ağız evresi (oral faz) bozuklukları yutma işlemine başlayamama ya da başlamasında gecikme olur. Dudakları kapayamama, dili hareket ettirememe, çiğneme güçlüğü, lokma oluşturamama veya lokmayı yönlendirememe sonucu oluşur.Yutak evresi (farengeal faz) bozuklukları; yutma sırasında lokmanın nazal boşluğa kaçışı, larenks kapağının kapanmaması, ses tellerinin kapanmaması ya da larenksin yükselmemesi ile ortaya çıkar.Yutak evresi bozuklukları yapısal bozukluklar ve sinir-kas koordinasyonu problemleri olmak üzereki ana grupta toplanır.Boyun fıtıkları yapısal bozukluklar arasında yer alırken; distrofiler ve Multipi skleroz (MS) sinir kas koodinasyonu problemleri arasında yer almaktadır. Distrofi bir doku ya da organizmanın tümünün yetersiz beslenme ve gelişmesine bağlı olarak ortaya çıkan tüm bozukluklarla bunların sonucunda ortaya çıkan yapı ve işlev bozukluklarıdır. Özofageal evre bozuklukları ise; lokmanın yutaktan mideye geçememesi ile ortaya çıkan problemlerdir. Özefagus hernileri (fıtıkları), bu problemi oluşturabilen durumlar arasında yer almaktadır. Özofagusun şekil bozukluğu ve kimyasal yanıkları da bu evre bozukluklarını oluşturur. Doğru cevap E'ir.

1.60 m boyunda ve 95 kg ağırlığında olan bir bireyin BKI 95÷1,60 X1,60= 37.10 kg/m² dir. Sınıflamaya göre, bu birey “şişman” sayılır. Doğru cevap B'dir.

Besinlerin tüketildikten ve sindirildikten sonra kan şekerini arttırma oranlarına göre aldıkları değere “glisemik indeks (Gİ)” denir. Glisemik indeks değeri 55'den az olan besinler düşük Gİ değerlerine sahiptir. Barbunya, nohut, kuru fasulye, mercimek, fındık, elma, portakal (çoğu meyve ve sebze), makarna, kepekli ekmek bu besinler arasında yer almaktadır. Gİ değeri 56-69 arasında olanlar besinler nomal Gİ değeri olanlar; 70 ve üzeri olanlar ise yüksek Gİ  değeri olan besinlerdir. Esmer pirinç, şeker kamışı, çavdar ekmeği, muz (fazla olgunlaşmamış), dondurma, fırında patates normal Gİ besinler arasında yer alırken; patates, beyaz ekmek, beyaz pirinç, beyaz şeker, işlenmiş meyve suları, muz (olgun), karpuz, krakerler, mısır cipsi, mısır gevreği ise yüksek Gİ olan değeri olan besinler arasında yer almaktadır. Doğru cevap A'dır.

Yaşlılarda beslenme piramidinin sıvılar ve katılar olmak üzere iki kısmı vardır. Beslenme piramidine göre yaşlıların günde 6-8 bardak su ve 1-2 bardak ayran, taze sıkılmış meyve suyu içmeleri önerilmektedir. Doğru cevap C'dir.

Yaşlıların günlük beslenmeleri proteinler (et/et ürünleri (tavuk, balık gibi), yağı azaltılmış süt/süt ürünleri, peynir, yumurta, tahıllar gibi), karbonhidratlar (meyveler, patates, şeker pancarı, sebzeler gibi), yağlar (balık ve deniz ürünleri, semizotu, fındık/ceviz gibi) ve vitamin ve mineraller olarak 4 temel besin grubunu mutlaka içermelidir. Yetişkinler ve yaşlılar kilo ve metabolizma hızlarına göre günde 3 ana öğün ve 3 ara öğün besin almalıdırlar. Yedikleri mutlaka posa miktarı yüksek tahılları içermelidir. Kişinin sıvı alımı 1.5-3 litre (30mL/kg/ gün) olmalıdır. Sodyum içeriği yüksek gıdalar ise  minimal tüketilmeli ya da hiç tüketilmemelidir. Doğru cevap E'dir.

Bazı ülkelerde, 60 yaş bazılarında ise 65 yaş sınırı yaşlılık sınırı olarak kabul edilmekte; bağımlılığa geçiş ise 75 yaş olarak kabul görmektedir. Doğru cevap E'dir.

Herhangi bir besin ögesinin veya ögelerinin vücudun gereksiniminden daha az alınması sonucu yeterli enerjinin alınmaması ve bu nedenle vücut dokularının yapılanamaması/yıpranması/bozulması durumuna ise yetersiz beslenme adı verilir. Doğru cevap C'dir.

Yetişkinlerde cinsiyet farkı gözetmeksizin, kalori gereksinimi 51-65 yaş arası bireyler için 1800/2200, 65 yaş üstü için 1700/1900 olarak öngörülmektedir. Doğru cevap A'dır.

Malnütrisyonun Organizma Üzerindeki Etkileri
A.Birincil (primer) Etkileri
• İmmun sistemin yetersiz tepkisi
• Enfeksiyona eğilimin artması
• Yara iyileşmesinde gecikme
• Hipoproteinemi (Kanda protein düzeyinin normalin altına düşmesi)
• Bağırsak hareketliliğinde azalma
• Kemik iliği depresyonu

B. İkincil (sekonder) Etkileri
• Hastanede kalış süresinin uzaması
• İyileşme döneminin uzaması
• Hastalık döneminde çoklu problemlerden dolayı maliyetin artması
• Morbidite artışı
• Mortalite artışı. doğru cevap D'dir.

Yutma; Yutmaya Hazırlık, Oral evre (Yutmaya geçiş evresi), Faringeal evre ve Özofageal evre olmak üzere dört evrede gerçekleşir. Fiziksel olarak bir dizi olay lokmanın ağızdan mideye geçişini sağlar. Doğru cevap B'dir.

Bu faktörler tek tek bulunabileceği gibi, bir kişide birden
fazlası da birlikte bulunabilir (Çiyiltepe, 2004, 2008).
• Dudakları kapayamama,
• Dili hareket ettirememe,
• Lokma oluşturamama ya da yönlendirememe. Doğru cevap A'dır.

Sağlıklı beslenmenin üç temel işlevi vardır (Rakıcıoğlu ve Atilla, 2003; Baysal, 1994):

1. Homeostazı korumak (Homeostaz, vücudun iç ortamının normal şartlar çerçevesinde dengede tutulması işlemidir. Hücre ve dokuların birleşenleri sürekli kullanılır ve vücudun iç çevresinde uygun sınırlar içinde sürdürebilmesi için tekrar yerlerine konulmalıdır. Gereken yapı taşlarının sağlanması ve ısı-elektrolit asit baz dengesinin sürdürülmesi için de her gün belirli besin maddelerin alınması gereklidir.)

2. Büyüme ve üremeyi sağlamak (yeni dokular oluşturma)

3. Enerji gereksinimini sağlamak

Birinci grup besinler: Et ve et ürünleridir. Protein kaynağı ve B vitamini deposudur. Demir ve çinko içerir. Vücutta yapım ve onarımdan sorumludur.

Günlük alınan enerjinin yaklaşık %60’ı yaşlı bireylerde karbonhidrat grubu gıdalardan karşılanmalıdır. Bu gereksinim tahıl grubu, sebze ve meyve grubu gıdalardan alınabilir (yaklaşık olarak 1 gram karbonhidrat 4 kalori verir).

Yaşlılar için beslenme ilkeleri kısaca aşağıda özetlenmektedir (Aksoydan, 2006, Berner, 2006; Woo, 2011; Agathe Raynaud-Simon ve ark, 2011; Baysal,2002; Robert ve Dallal, 1998;Chernoff, 2004; Selçuk, 2006):

• Yaşlıların günlük beslenmeleri 4 temel besin grubunu mutlaka içermelidir (et/et ürünleri, yağı azaltılmış süt/süt ürünleri, sebze-meyve ve tahıllar),

• Günde 3 ana öğün, 3 ara öğün olmalıdır,

• Posa miktarı yüksek tahıllar içermelidir,

• Sıvı alımı 1.5-3 litre (30mL/kg/gün) olmalıdır,

• Izgara tercih edilmelidir,

• Sodyum içeriği yüksek gıdalar minimal alınmalı ya da hiç tüketilmemelidir (turşu, salamura, vb.).

• Balık haftada 2 kez tüketilmelidir (omega 3 açısından),

• Asitli içecekler azaltılmalı, sigara ve alkol kullanılmamalıdır.