BAKIM ELEMANI YETİŞTİRME VE GELİŞTİRME III

Yürüme, denge, konuşma, anlama, hissetme, algılama, akıl yürütme, öğrenme, anımsama gibi tüm sistemli ve bilişsel işlevler yanında, iç organların ve salgı bezlerinin istem dışı çalışmaları sinir sistemi tarafından düzenlenmektedir.

Yaşlanma sürecinde beyin, omurilik ve destek yapılarda devam eden hücre kayıpları nedeniyle "Atrofi" denilen hacimce ve ağırlıkça bir küçülme gerçekleşir.

Uzun süredir devam eden ya da edeceği öngörülen, kimi zaman yaşam boyu süren ve köklü tedavi olanakları kısıtlı olan hastalığa “Kronik hastalık” adı verilir.

Komorbidite nörolojik ve psikiyatrik hastalıkların yaşlılık döneminde sık görülmesine ve önemli sorunlara yol açmasına neden olan etkenlerden biridir.

Beyni besleyen damarların tıkanması ya da kanaması sonucunda ani gelişen bölgesel ya da yaygın nörolojik bozuklukları ve çoğu zaman tek taraflı felcin eşlik ettiği klinik duruma “İnme” adı verilir.

Dünyada 60 yaş üstü popülasyonda kardiyovasküler hastalıklardan sonra ikinci sırada ölüm nedeni olan inme, engellilik ve iş gücü kaybının da birinci nedenidir.

Alzheimer hastalığına zemin hazırlayan en önemli faktör yaşlanmadır. Ancak Alzheimer hastalığı yaşlanmanın doğal bir sonucu değil bir yaşlılık dönemi hastalığı olarak kabul edilmelidir.

Fiziksel yetersizlik, bağımsız hareket etmede ileri derecede yetersizlik, temizlik, beslenme ve yemek gibi aktivitelerde tam bağımlılık, iletişimin tama yakın kaybı ve idrar ve dışkı kaçırma gibi belirtiler Alzheimer hastalığının ileri evresinde görülür.

Hareketlerde kimi zaman öngörülebilen kimi zaman da düzensiz ve ilaç alım saatlerinden bağımsız olarak ortaya çıkan duruma kapanma-açılma durumu Parkinson hastalığında görülür ve "On-of fenomeni" olarak bilinir.

İstemli hareketleri sağlayan sistemde görev yapan nöronlara ‘motor nöron’ denir. Beyinde oluşan hareketle ilgili sinyalleri beyin kabuğundan omuriliğe kadar ileten hücreler, birinci motor nöronlar aracılığı ile beyin sapı ve omurilikte yer alan ikinci motor nöronlara iletilir. Buradan da çevresel sinirler tarafından kaslara ulaşan sinyaller, kasları çalıştırarak hareketi sağlar. Motor nöronları etkileyen hastalıklara genel olarak “Motor Nöron Hastalığı” adı verilir. Motor nöron hastalıklarından bazıları yalnızca birinci ya da ikinci motor nöronları, bazıları da her iki motor nöron grubunu birden etkiler.Amiyotrofik Lateral Skleroz (ALS), her iki motor nöron sistemini de etkileyerek hareket etme, yutma, konuşma ve nefes alma kaslarını kontrol eden motor nöronların ilerleyici kaybına yol açan bir hastalıktır.

Yaşlanma sürecinde, sinir sistemini ilgilendiren hastalıklar için zemin hazırlayan en önemli faktör, beyin dokusunda biriken zararlı maddelerdir. Hücre içinde ve hücreler arasında biriken zararlı maddeler, normal dışı yapısal ve işlevsel değişikliklere yol açarak nöronların ve bağlantılarının kaybına neden olan bir süreç başlatmaktadır.

Bu durum komorbidite olarak adlandırılır. Kronik hastalık, uzun süredir devam eden ya da edeceği öngörülen, kimi zaman yaşam boyu süren ve köklü tedavi olanakları kısıtlı olan hastalık anlamına gelir. Atrofi, yaşlanma sürecinde beyin, omurilik ve destek yapılarda devam eden hücre kayıpları nedeniyle gerçekleşen hacim ve ağırlıkta küçülmedir. Afazi, inme sonucu ortaya çıkan dil ve konuşma bozukluklarıdır. Dejenerasyon, beyin hücrelerinin ilerleyici kaybıdır.

İnme ile ilgili risk faktörleri değiştirilemeyen ve değiştirilebilir risk faktörleri olarak ikiye ayrılmaktadır. Değiştirilebilir risk faktörleri, önlenmesi veya tedavi edilmesi mümkün olan faktörlerdir. Bunlar yüksek tansiyon, şişmanlık, şeker hastalığı gibi faktörlerdir. Değiştirilemeyen risk faktörleri ise yaş, cinsiyet ve genetik özelliklerdir. Yaş, bu risk faktörlerinin en başta gelenidir.

Damarsal demans, toksik ve metabolik demanslar, bağışıklık hastalıklarındaki demanslar ve normal basınçlı hidrosefali ikincil demanslar arasında yer alırken prion hastalıkları birincil dejeneratif demanslar arasında yer alır.

Yaşlılık dönemi için üzerinde durulması gereken en önemli birincil dejeneratif demans, Alzheimer hastalığıdır. Alzheimer hastalığı; tam olarak bilinmeyen mekanizmalarla beyinde biriken plak ve yumakçıkların yol açtığı, ilerleyici hücre kaybı ile seyreden ve en sık görülen demans türüdür.

Unutkanlık, tanıma güçlüğü, algıda bozukluk ve bellek bozukluğu; Alzheimer hastalığının belirtileri arasında sayılabilir. Konuşma bozukluğu, Parkinson hastalığının belirtilerindendir.

İstemli hareketleri sağlayan sistemde görev yapan nöronlara ‘motor nöron’ denir. Beyinde oluşan hareketle ilgili sinyalleri beyin kabuğundan omuriliğe kadar ileten hücreler, birinci motor nöronlar aracılığı ile beyin sapı ve omurilikte yer alan ikinci motor nöronlara iletilir. Buradan da çevresel sinirler tarafından kaslara ulaşan sinyaller, kasları çalıştırarak hareketi sağlar. Motor nöronları etkileyen hastalıklara genel olarak “Motor Nöron Hastalığı” adı verilir. Motor nöron hastalıklarından bazıları yalnızca birinci ya da ikinci motor nöronları, bazıları da her iki motor nöron grubunu birden etkiler. ALS (Amiyotrofik Lateral Skleroz) her iki motor nöron sistemini de etkileyerek hareket etme, yutma, konuşma ve nefes alma kaslarını kontrol eden motor nöronların ilerleyici kaybına yol açan bir hastalıktır. Genelde ALS ve Motor Nöron hastalığı terimleri eş anlamlı olarak kullanılmaktadır.

Şizofreni, sanrısal bozukluk, izofreniform bozukluk ve kısa psikotik bozukluk; primer psikotik bozukluklardandır. Damarsal demansta psikotik bozukluklar, sekonder psikotik bozukluklar arasında yer alır.

Panik bozukluk, belirtilerinin şiddetli ve ani olarak ortaya çıkıp, dakikalar ya da saatler içinde yatışan ataklar (Panik atak) şeklinde yinelendiği bir anksiyete bozukluğudur. Fobik bozukluk, yaşlılıkta sık görülen anksiyete bozukluklarındandır. Fobik bozukluk, bir durum ya da bir nesne ile her karşılaşmada ortaya çıkan yoğun kaygı duygusudur. Yaygın Anksiyete Bozukluğu, yaşlılıkta en sık görülen kaygı bozukluğu olan Yaygın Anksiyete Bozukluğu (YAB), gerçek bir neden olmaksızın ya da var olan nedenle uyumlu olmayan düzeyde hissedilen şiddetli ve sürekli bir kaygı durumudur. Obsesif-kompulsif bozukluk, içten gelen bir zorlantı ile gerekmediği hâlde defalarca el yıkama, temizlik yapma gibi takıntı hâlinde tekrarlanan davranışlar gösterilmesidir. Post-travmatik stres bozukluğu, yaşlılık döneminde fiziksel, duygusal ya da ruhsal bir travma sonrasında gelişen bir anksiyete bozukluğudur.

Yaşlılıkta uyku bozukluklarıyla mücadele için yapılması gerekenler arasında uyuma ve uyanma saatlerinin mümkün olduğunca sabit tutulması bulunmaktadır.