Enfeksiyon ve Enfeksiyon Kontrolü

Kontaminasyon: Bir mikrobun, hastalığın ya da bir bakteri veya virüsün diğer bir canlıya dağılması/bulaşmasıdır.

Dekontaminasyon: Dezenfeksiyon/sterilizasyon öncesinde fiziksel ve/veya kimyasal yöntemlerle bir yüzey veya malzemeden organik madde ve patojenleri uzaklaştırarak güvenli hâle getirme işlemi olarak tanımlanmaktadır.

Enfeksiyon: Enfeksiyon, bir mikroorganizmanın, insan ve hayvan vücuduna herhangi bir yolla girip yerleşerek çoğalmasıdır. 

Enfeksiyon hastalıkları: Vücuda genel veya lokal olarak yerleşip çoğalan mikroorganizmanın kendisi ya da toksinleri ile vücut arasındaki çatışmadan kaynaklanan ve patolojik belirtilerle kendini gösteren hastalıklara enfeksiyon hastalıkları denir.

Enfeksiyon zinciri: Enfeksiyon hastalıklarının oluşabilmesi için bazı etkenler gerekir. Bu etkenlerin hepsine enfeksiyon zinciri (enfeksiyon halkası) denir.

Enfeksiyon zinciri, aşağıdaki halkalardan meydana gelmektedir. Bu halkalardan biri eksik olursa enfeksiyon oluşmaz, zincir kırılmış olur. Bu zincir:

• Enfeksiyon etkeni (ajanı),
• Enfeksiyon kaynağı,
• Kaynaktan çıkış,
• Taşıyıcı ile geçiş,
• Giriş kapısı,
• Uygun konakçıdan oluşur

Enfeksiyon etkenleri aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır?

• Mikroorganizmalar
• Bakteriler
• Virüsler
• Mantarlar
• Parazitler

Enfeksiyon kontrolü uygulamaları, hastaları ve sağlık çalışanlarını mikroorganizmalardan korumak, mikroorganizmaların geçişini azaltmak ya da engellemek için yapılır.

Dekontaminasyon için malzeme temizliğinde yapılması gerekenler:

• Malzemeler kullanıldıktan sonra sıcak suyun altında bol su ile yıkanmalıdır. Eğer aletler hemen su ile yıkanmaz ise antikoagülan özelliklere sahip bir dezenfektan solüsyon içerisinde bekletilmelidir.
• Aletler yıkandıktan sonra sıcak ve sabunlu su kullanılarak fırçalanmalıdır. Leke, pas yapmayan, çizilmeye neden olmayan bir deterjan kullanılmalıdır.
• Yıkama işlemi yapılırken eldiven giyilmeli ve plastik fırçalar kullanılmalıdır.
• Temizliği yapılan aletler akan bol su ile durulandıktan sonra temiz bir havlunun içinde kurulanmalıdır.
• Temizliği yapılan aletler birbirine değmeyecek şekilde yerleştirilmelidir.

Dezenfeksiyon: Cansız maddeler ve yüzeyler üzerindeki mikroorganizmaların (bakteri sporları hariç) yok edilmesi veya üremelerinin durdurulması işlemidir.

Sterilizasyon: Sterilizasyon, mikroorganizmaların vejetatif ve spor şekillerinin, fiziksel veya kimyasal yöntemlerle tüm mikrobiyal yaşamının tamamen yok edilmesidir.

Etkin dezenfeksiyon/sterilizasyon süreci aşağıdakileri içermektedir?

Objelerin temizliği

Organik ve inorganik madde yükü

Mikrobiyal kontaminasyonun tipi ve yoğunluğu

Dezenfektanın/sterilizanın konsantrasyonu ve temas süresi

Tıbbi gerecin yapısı

Ortamın ısısı

Ortamın nem oranı

pH

Dezenfeksiyon yöntemleri bakteri sporları ve mikobakterileri etkileme seviyelerine göre düşük, orta, yüksek dezenfeksiyon olarak 3 kategoride değerlendirilir.

Yüksek Düzey Dezenfeksiyon: Sporisit özelliği olan kimyasallarla sterilizasyon için gerekenden (3 saat) daha kısa sürede (5-20 dk.) uygulanan, bazı bakteri sporları hariç tüm mikroorganizmaları inaktive eden dezenfeksiyon şeklidir.

Orta Düzey Dezenfeksiyon: Bakteri sporlarına etki göstermeyen fakat mikobakteri ve diğer mikroorganizmalara (genellikle 15 dk.) etkili olan dezenfeksiyon şeklidir.

Düşük Düzey Dezenfeksiyon: Bakteri sporu, mikobakteri ve zarfsız virüslere etkisiz olan ancak bir kısım vejetatif mikroorganizmalar ve zarflı büyük virüslere (genellikle 10 dk.) etkili olan dezenfeksiyon şeklidir. 

Hasta bakımında kullanılan alet ve malzemelerin dezenfektanları taşıdıkları enfeksiyon riskine göre kritik alet/malzemeler, yarı kritik alet/malzemeler, kritik olmayan alet/malzemeler olmak üzere 3 düzeyde sınıflandırılmaktadır.

Kritik alet/malzemeler: Steril dokulara ve steril vücut boşluklarına veya vasküler sisteme giren alet ve malzemeler “kritik” alet/malzeme olarak sınıflandırılır. Bu tanıma uyan tüm alet/malzemelerin (cerrahi aletler, kardiyak kateterler, idrar sondaları, implantlar vb.) steril olması gerekir. Bu gruba giren alet/malzemeler için yüksek düzey dezenfeksiyon gereklidir.

Yarı kritik alet/malzemeler: Mukoza veya bütünlüğü bozulmuş cilt ile temas eden alet ve malzemeler “yarı kritik” olarak kabul edilir (solunum terapisi ve anestezi ekipmanları, endoskoplar vb.). Bu gruba giren alet/malzemeler için yüksek düzey dezenfeksiyon gereklidir.

Kritik olmayan alet/malzemeler: Bütünlüğü bozulmuş ciltle kısa süre temas eden bazı malzeme/yüzeyler (örn, termometre, hidroterapi tankları) genellikle kritik olmayan yüzey olarak kabul edilir ve orta düzey dezenfektanlarla (fenolikler, iyodoforlar, alkol vb.) dezenfekte edilir.

İdeal bir dezenfektanda bulunması gereken özellikler şunlardır:

• Geniş bir antimikrobiyal etkiye sahip olmalıdır.
• Hızlı öldürme etkisi olmalıdır.
• Organik maddelerden ve kullanılan diğer kimyasallardan etkilenmemelidir
• Zehirli olmalıdır.
• Kullanıcıya zarar vermemelidir.
• Yüzeye uyum göstermeli, aşındırma ve bozulmaya neden olmamalıdır.
• Uygulanan yüzeylerde, kalıcı etkiye sahip olmalıdır.
• Kullanım kolaylığı olmalıdır.
• Kokusuz olmalıdır.
• Ekonomik olmalıdır.
• Suda kolay çözünebilmelidir.
• Konsantre veya seyreltilmiş kullanıma dayanıklı olmalıdır.
• Temizleyici özelliği olmalıdır.

Dezenfeksiyon uygulamalarında dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:

• Eğitimsiz personel tarafından hazırlanması, uygunsuz kaplara yerleştirme veya önerilenden daha uzun süre kullanılması kontaminasyon riskini arttırır.
• Taşıyıcı kaplar kullanım sonrası güvenli olarak temizlenip yeniden kullanılmalıdır.
• Steril bir solüsyon açıldıktan sonra artık steril olarak kabul edilmemelidir.
• Son kullanım tarihi her ürün üzerinde olmalı ve dikkatle takip edilmelidir.
• Dezenfektanlar doğru sulandırmalarda en iyi çalışır. Üretici firma önerileri dikkate alınmalıdır.
• Sulandırıldıktan sonra (dilüe edildikten sonra) hızla inaktive olurlar. Çoğu aynı gün içinde kullanılmalıdır.
• Daima temiz ve ayrı bir kap içinde temiz su ile karıştırılmalıdır.
• Personel koruyucu ekipman daima ve uygun olarak kullanılmalıdır.
• Her ünite için dezenfektan değil her seviye için kurum genelinde dezenfektan alınmalıdır.
• Hizmet içi eğitimler verilmelidir.
• Uygun ortamlar sağlanmalıdır.
• Yapılan her işlem mutlaka kayıt altına alınmalıdır.
• Kritik veya yarı kritik gereçlerin dezenfeksiyonunda asla düşük düzey dezenfektanlar kullanılmamalıdır.
• Yüksek düzey dezenfektanlar çevre temizliği veya kritik olmayan gereçlerin dezenfeksiyonunda kullanılmamalıdır.
• Önerilen konsantrasyonlarda ve önerilen temas süresinde kullanılmalıdır.
• Çok yüksek konsantrasyondaki dezenfektan bazen mikrobisidal olmayıp kullanıcı için zehirli olabilir.
• Her zaman güvenlik önlemleri alınmalıdır.

Kuru ısı sterilizasyonu (Pasteur Fırını): Mikroorganizmaların ölümü oksidasyon yolu ile hücre proteinlerinin yapısının bozulmasısüreci içinde ve yavaşça gerçekleşir. Kontrol parametrelerinin güvenilir olmaması, kuru ısı sterilizatörlerinde ısının homojen dağılımını sağlamanın kolay kontrol edilememesi, işlemin uzun sürmesi ve yüksek ısının aletlere zarar vermesi gibi
nedenlerden ancak buhar sterilizasyonu mümkün olmayan ünitelerde kullanılabilir.

Yakma ve alevden geçirme ile ilgili sterilizasyon: Bozulmayacak madeni veya cam aletlerin yüzeylerinin, alevden geçirilerek steril hâle getirilmesi işlemidir.

Basınçlı buhar ile sterilizasyon; buharla doymuş bir ortamda ve 100 C’den yüksek ısı ile sterilizasyondur. 

Buhar sterilizasyonun avantajları; zehirli değildir. Siklusların kontrolü ve monitörizasyonu basittir. Hızlı bakterisidal (bakterileri öldürücü) etki elde edilir. Pahalı değildir. Organik/inorganik maddeden az etkilenir. Medikal paketlere, lümenlere (dar, uzun kanallara) iyi penetre olur.

Dezavantajları ise ısıya duyarlı malzemelere uygulanamaz. Yanık ve kaza riski vardır.