Yaşlılıkta Nörolojik ve Psikiyatrik Hastalıklar

Sinir sisteminin yapısal ve işlevsel temel birimi ‘nöron’ adı verilen sinir hücresidir.

Nöroloji, sinir sisteminin bilişsel, davranışsal bozukluklar yanında esas olarak bedensel bozukluklar gösteren hastalıklarını konu alırken psikiyatri, fiziksel bozukluğa yol açmayan ruhsal ve duygudurumsal bozukluklarla ilgilenmektedir.

Yaşlılıkta en sık görülen ve günlük aktiviteleri en fazla kısıtlayarak yaşam kalitesini en çok bozan nörolojik hastalıklar inme, Alzheimer hastalığı, Parkinson hastalığı ve ALS’dir.

Başta depresyon olmak üzere duygudurum bozuklukları, anksiyete bozuklukları ve psikotik bozukluklar, yaşlılık dönemindeki etkileri açısından ele alınması gereken psikiyatrik hastalıklardır.

İnme (stroke) sözcüğü, beyni besleyen damarların tıkanması ya da kanaması sonucunda ani gelişen bölgesel ya da yaygın nörolojik bozuklukları ve çoğu zaman tek taraflı felcin eşlik ettiği bir klinik durumu tanımlar.

Tıkayıcı (iskemik) ve kanayıcı (hemorajik) olmak üzere iki tip inme vardır.

İskemik inme, genellikle kalp-damar sisteminden köken alan bir pıhtının beyin damarlarına ulaşarak kan akımını engellemesi ile ortaya çıkar. Hemorajik inmenin nedeni ise beyni besleyen kan damarlarından kaynaklanan kanamalardır.

İnmeye bağlı bozukluklar; felç, dil ve konuşma bozuklukları (afaziler), algı, düşünme ve bellek sorunları, duygudurum bozuklukları, ağrı ve diğer duyu bozuklukları olarak gruplanabilir.

İnmede iyi bir bakım programı uygulayabilmek için aşağıda sıralanan ilkeler özenle dikkate alınmalıdır:

-Hastanın bakım çabalarına katılımını sağlamak

-Ruhsal durum değişikliklerini önemsemek

-İletişim çabalarını desteklemek

-Beslenmeye özen göstermek

-Bağırsak ve idrar yolları bakımı

-Ev egzersizleri.

İlerleyici özellikte olan Alzheimer hastalığı erken, orta ve ileri olmak üzere 3 evreli bir süreç olarak düşünülebilir.

Erken evre

• Günlük yaşantılarda aksaklık yaratan unutkanlıklar
• İsimlendirme, sözcük bulma güçlüğü
• Soruları ve konuları yinelemeler
• Alışılmış kişilik ve davranış özelliklerinde değişmeler
• Aritmetik işlemlerde, hesaplamada zorluklar
• Yer, kişi, zaman karıştırmaları

Orta evre

• Unutkanlıkta, konuşma ve anlama bozukluğunda artış
• Kişilik özelliklerinde belirgin değişiklikler, anlamsız gezinmeler, hayal görmeler
• Kişisel bakımını ve temel günlük gereksinimlerini yardımsız karşılamada güçlük
• Yakınlarını tanıma güçlüğü
• İletişimin belirgin olarak azalması

İleri evre

• Fiziksel yetersizlik, bağımsız hareket etmede ileri derecede yetersizlik
• Temizlik, beslenme, yemek gibi aktivitelerde tam bağımlılık
• İletişimin tama yakın kaybı
• Yatağa bağımlılık, idrar ve dışkı kaçırma

• İlaç, toksinler, alkol
• Kafa içi yer kaplayan oluşumlar
• Kafa travması
• Normal basınçlı hidrosefali
• Enfeksiyonlar (Sifiliz, memenjitler, ensefalitler)
• Beslenme bozuklukları-Vitamin yetmezlikleri (B1, B12, Folik asit)
• Metabolik bozukluklar (Hipotiroidi, böbrek hastalıkları, karaciğer yetmezliği)

Parkinson hastalığında görülen klinik bozukluklar ve özellikler:

• Katılaşma (rijidite; hareket serbestliğini bozan kas sertliği)
• Hareket yavaşlaması (bradikinezi; hareket hızında azalma)
• Titreme (tremor; sıklıkla ellerde, ilk üç parmakta belirgin, istirahat hâlinde ve sabit pozisyonlarda artar, hareket sırasında azalır, uykuda kaybolur)
• Maske yüz (mimik kaslarındaki hareket azalmasına bağlı donuk yüz ifadesi)
• Bedensel duruş bozukluğu (postural instabilite; normal vücut duruşunu sağlayan ve stabil tutan reflekslerin bozulması)
• Yürüme bozukluğu (öne eğik bir biçimde, aceleci ve küçük adımlarla yürüme)
• Bilişsel ve duygudurumsal bozukluklar (algısal bozukluklar, depresyon)
• Konuşma bozukluğu (Parkinson dizartrisi; monoton, zayıf ve anlaşılması güç bir konuşma)
• Otonomik bozukluklar (tansiyon düzensizlikleri, sindirim ve boşaltım kanallarında işlevsel bozukluklar, cinsel fonksiyon bozuklukları)
• On-off fenomeni (açılma-kapanma durumu)
• Donma fenomeni (motor aktivitenin aniden durarak, hareketlerde istem dışı kesintiler yaratması)
• El becerisi ve koordinasyonunda yetersizlikler
• Yutma bozukluğu (disfaji; tükrük salgısında göreceli artış, salya kontrolünde güçlüğe yol açar )
• Solunum fonksiyonlarında bozulma

İstemli hareketleri sağlayan sistemde görev yapan nöronlara ‘motor nöron’ denir.

Yaşlanmaya bağlı biyolojik faktörleri değiştirmek mümkün olmadığından, düşmeye karşı en etkili korunma yolu kişisel ve çevresel risk faktörlerini etkisiz kılmaya yönelik değişiklikler ve düzenlemeler yapmaktır. Sigara ve alkolden uzak durmak, güvenli koşullarda düzenli egzersiz ve yürüyüşler yapmak, aceleci ve ani hareketlerden kaçınmak, gerektiğinde yardım istemekten çekinmemek gibi davranışların yaşlıya kazandırılması, başta gelen önlemlerdir.

Kişinin çeşitli etkiler karşısında sevinç, coşku, üzüntü, kızgınlık, ilgisizlik ve keder gibi duygusal tepkiler gösterebilme yetisine duygulanım denir.

Duygudurum ise dışarıdan gözlenebilmesi yanında kişinin kendisi tarafından da fark edilebilen, yaygın ve daha uzun süreli bir duygulanım içinde bulunma hâlidir.

Depresyon; olumsuz bir duygulanım çerçevesinde, uzun süreli bir çökkünlük durumudur. Depresyonun klasik belirtileri ilgi kaybı, uyku düzeni değişiklikleri, iştahsızlık, yorgunluk, karamsarlık, kararsızlık, sinirlilik, alınganlık, konsantrasyon (odaklanma) güçlüğü, suçluluk ve değersizlik duygusu, çaresizlik ve bazen intihar düşüncelerine kadar giden bir çökkünlük hâlidir.

Psikoz; bilişsel ve davranışsal bozukluklara neden olan ve kendini özellikle sanrılar ve varsanılar (halusinasyonlar) ile gösteren bir ‘gerçeklik duygusundan ayrılma’ hâlidir.

Anksiyete bozuklukları; Yaygın Anksiyete Bozukluğu, Panik Bozukluk, Fobik Bozukluklar, Obsesif-Kompulsif Bozukluk ve Post-Travmatik Stres Bozukluğu şeklinde sınıflandırılmaktadır.

Parkinson hastalığı, öncelikli olarak hareket sistemine ilişkin bozukluklarla seyreden, ilerleyici ve kronik bir nörodejeneratif hastalıktır.