BAKIM ELEMANI YETİŞTİRME VE GELİŞTİRME III - Deneme Sınavı - 18

Yaşlı istismarı; yaşlı bireyi korkutma, fiziksel, duygusal ve psikolojik açıdan zarar verme olarak tanımlanabilir.

Fiziksel Değişiklikler

Boy kısalması, kadınlarda göbek bölümünde görülen kalınlaşma, erkeklerde vücudun kamburlaşması sıkça görülen fiziksel değişikliklerdendir. Yüzde, elde ve vücutta görülen lekelenmeler, saçların dökülmesi, tırnaklardaki sertleşmeler fiziksel değişiklikler olarak dikkat çekmektedir. Kaslarda, eklemlerde ve kemikte çıkan sorunlar nedeni ile de yürüyüşte değişme olmaktadır. Yaşlılar küçük, emin olmayan ve yavaş adımlar atarlar. Baston veya yürüteç yardımına ihtiyaç duyarlar. Görme ve duyma bozuklukları da fiziksel değişiklikler yaratır. Gözlük kullanmak, işitme cihazına bağlı yaşamak rastlanan fiziksel değişikliklerdendir.

Biyolojik Değişiklikler

Her yaşlıda farklı olmakla birlikte genelde biyolojik değişiklikler yaşanmaktadır. Amerikan Yaşlanma Enstitüsünün verilerine göre kalp zayıflığı, kan dolaşımı sorunları, kolesterolün artması, kas ve dokularda gerileme sıkça rastlanan biyolojik değişikliklerdendir.

Yaşlılık döneminde hastalıkların tedavi süresi, gençlere oranla uzamaktadır. Bağışık- lık sistemi gençlerdeki gibi güçlü değildir. Salgın hastalıklardan daha çabuk etkilenmek-tedirler. Yaralar kapanmaz. Kırıkların kaynaması gecikir. Refleksler zayıflar. Boşaltım sis- teminde sorunlar yaşanır.

Hafıza, hatırda tutma, doğru kelime bulmada güçlükler yaşanmaya başlar. Uzun süreli dikkat azalır. Uyku ve uyku sorunları giderek artma eğilimi gösterir. Bütün bu sayılanlar, yaşlılarda biyolojik değişikliklerdendir.

Toplumsal yaşlanma; ‘doğumda beklenen yaşam süresi’, ‘ortalama yaşlanma’ gibi konuları değerlendirir. Nüfus grupları içinde yaşlıların payı yükseliyorsa ‘Toplumsal Yaşlanma’dan bahsedilebilir. Son yıllarda tüm toplumlarda toplumsal yaşlanma artma eğilimindedir. Nüfus piramitleri değişmiştir. Yaşlı grubun tüm nüfus içindeki oranı artma eğilimindedir.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), 1994 yılında Uluslararası Nüfus ve Kalkınma Konferansı’nı
gerçekleştirmiş ve konferansın temasını “21. Yüzyılda Herkes İçin Sağlık” olarak belirlemiştir. Bu konferansın hedeflerinden biri de yaşlı bireylere yöneliktir. Dünya nüfusunun her
geçen gün yaşlanması gerçeği ve nüfusun yaşlanmasının sosyal ve ekonomik etkileri üzerinde durulmuştur. Yaşlı bireylerin, toplumun kalkınmasında bir kaynak olarak ele alınması gerektiğinin önemi vurgulanmıştır. Ayrıca aile fertlerinin yaşlı bireylere bakabilmesi
için gereken koşullar ve destek sistemleri tartışılmış; sağlık, ekonomik ve sosyal güvenlik
sistemlerinin yaratılmasına yönelik hedefler ortaya konmuştur.

Geriatri yaşlılık ve hastalıklarını
konu edinen tıp dalıdır. Disiplinler
arası bir bilim kolu olan
gerontoloji ise yaşlanma sürecini
inceler.

Koruyucu önlemler, sağlıktan hastalığa geçiş ve hastalığın seyri sırasında bireylere yapılan
müdahalelerdir; birincil koruma, ikincil koruma ve üçüncül koruma olarak üçe ayrılır.
Öncelikli olarak, sağlık hizmetlerinin temel amacı, kişileri ve toplumları hastalıktan korumaktır. Hastalıktan korunulamadığı durumda, ikinci aşama olan hastalıkların tedavisi,
hastalık tam olarak tedavi edilemezse de üçüncü aşama olan rehabilitasyon çalışması gelmekte ve gerekmektedir.

Birincil korumadan (prevantif) söz edildiğinde, hastalık ortaya çıkmadan klinik öncesi dönemde hastalığa sebep olacak etkenlerin ortadan kaldırılması, sağlığın bozulmasının
önlenmeye çalışılması anlaşılır. İkincil korumada (medikal, tedavi edici), erken teşhis ve
tedavi yoluyla hastalığın ortadan kaldırılması veya ilerlemesinin durdurulması söz konusudur, yani bozulan sağlığa yeniden kavuşulmaya çalışılır. Üçüncül korumada (rehabilitatif) ise hastalık veya kaza sonucu oluşan özürlülük veya engel durumu rehabilitasyon
çalışmasıyla olanaklar dâhilinde fiziksel, ruhsal, sosyal, mesleki ve ekonomik açılardan en
iyi hâle getirilir. Son yıllarda, sağlık çalışmalarında rehabilitasyon gerektirecek aşamaya
gelmeden, hatta henüz hastalık ortaya çıkmadan, vücudun anatomik veya fizyolojik yapısı
bozulmadan önlem alınması tüm dünyada önem kazanmıştır.

“Bakım, hayat yardımıdır ve toplum için gerekli bir sosyal hizmettir. İster sağlıklı ister
hasta tüm yaş gruplarında fiziki, psikolojik, ve sosyal aktivitelerin ve işlevlerin sağlanmasında yardımcı olmaktır”. Fiechter ve Meier’in tanımında (1981), bakımın insani ilişkiler
çerçevesinde ortaya çıkan bir iletişim süreci olduğundan; bu süreçte bakan ve bakılan iki
kişinin ortak bir hedefe ulaşmak için bakım sürecinde bir arada bulunmalarından söz
edilir.

İnme (stroke) sözcüğü, beyni besleyen damarların tıkanması ya da kanaması sonucunda ani gelişen bölgesel ya da yaygın nörolojik bozuklukları ve çoğu zaman tek tara ı felcin eş- lik ettiği bir klinik durumu tanımlar.

Evde bakım hizmetleri çok boyutlu bir yaklaşımdır. Bu sebeple birçok farklı alandan
uzmanın birlikte çalışması gerekmektedir. Bu ekipte, hekim, hemşire, eczacı, psikolog, dil
ve konuşma terapisti, fizyoterapist, sosyal hizmet uzmanı gibi farklı meslek grupları rol
alır.

Yaş, inme için değiştirilemeyen risk faktörleri arasında en başta gelendir. Yaş ilerledikçe inme riski artmakta, 55 yaşından sonraki her on yılda bu risk 2 katına çıkmaktadır.

Türkiye’de, Sağlık Bakanlığı tarafından sunulan, evde sağlık hizmetlerinin uygulama
usul ve esasları hakkında yönergede amaç, kapsam, dayanak ve tanımlar verilmiştir (www.
saglik.gov.tr). Bu yönergenin amacı;
• Evde sağlık hizmeti sunumuna ihtiyacı olan bireylerin muayene, tetkik, tahlil, tedavi, tıbbi bakım ve rehabilitasyonlarının evinde ve aile ortamında sağlanması,
• Bu kişilere ve aile bireylerine sosyal ve psikolojik destek hizmetlerinin bir bütün
olarak birlikte verilmesi için Sağlık Bakanlığına bağlı sağlık kurumları bünyesinde
evde sağlık hizmetleri birimleri kurulması,
• Bu birimlerin asgari fiziki donanımı ile araç, gereç ve personel standardının ve
ilgili personelin görev yetki ve sorumluluklarının belirlenmesi,
• İletişim, randevu, kayıt ve takip sisteminin tanımlanması ve uygulamanın denetimine ilişkin usul ve esasların belirlenerek evde sağlık hizmetlerinin sosyal devlet
anlayışı ile etkin ve ulaşılabilir bir şekilde uygulanmasını sağlamaktır.

II. Dünya Savaşı’ndan sonra, tedavi edici sağlık anlayışı yerini, hekimlik ve sağlık uygulamalarını halkın içine yayma fikri olan “halk sağlığı ve hastalıktan koruma” anlayışına bırakmıştır. Toplumun sağlık sorunlarını belirlemek, önlemek, ortadan kaldırmak ve
toplumun sağlık seviyesini yükseltmek ön plana geçmiştir. 1946 yılında da tüm insanların
sağlık durumlarını iyileştirmeyi amaçlayan DSÖ kurulmuştur. Daha sonra 1978 yılında,
“Temel Sağlık Hizmetleri” konulu uluslararası konferans düzenlenmiştir. Bu konferansta,
“dünyadaki tüm insanların sağlığını korumak ve daha iyi bir duruma getirmek amacı ile
tüm hükûmetlerin, tüm sağlık ve kalkınmada görevli olanların ve dünya toplumlarının en
kısa zamanda gerekli işlemlerin yapılmasına olan gereksinmeyi belirleyen” bildiri yayınlamış, sağlığın temel insan haklarından biri olduğu belirtilmiştir. Sağlık alanına ek olarak
diğer birçok sosyal ve ekonomik düzeyde kurum ve kuruluşun çabasının gerektiği gerçeği
yeniden vurgulanmıştır.

İnme sonrası ortaya çıkan bozukluklar, beynin hangi alanlarının ne ölçüde hasarlandığı ile ilgilidir. Bu nedenle inme sonrası oluşan fiziksel ve bilişsel bozuklukların tipi ve şiddeti, hastadan hastaya farklılıklar gösterebilir. İnmeye bağlı bozukluklar; felç, dil ve konuşma bozuklukları (afaziler), algı, düşünme ve bellek sorunları, duygudurum bozuklukları, ağrı ve diğer duyu bozuklukları olarak gruplanabilir.

Belediyeler; yardıma muhtaç olan yaşlı bireylerin barınması için huzurevi yapmak,
ücretsiz muayene ve ilaç yardımı yapmak, gıda, yakacak, belediye otobüslerinden ücretsiz veya indirimli yararlanmaların sağlanmak gibi görevleri yerine getirmektedir. Ayrıca, poliklinik hizmetleri, aşevinden evlere yemek dağıtımı, para yardımı, ambulans
ile evden alınarak sağlık hizmetleri ve/veya cenaze hizmetlerinin sağlanması ve özel
gün kutlamaları, sinema, tiyatro gibi faaliyetleri düzenleyebilmektedirler.

Demans, belirli bir hastalık adı değil zihinsel yetilerde günlük yaşamı bozacak düzeydeki azalmayı, bozulmayı tanımlayan genel bir terimdir.

Çok sayıda demans çeşidi olduğunu göstermek amacı ile Tablo 2.1’de birincil ve ikincil demanslara ilişkin bir sını ama verilmiştir. Bunların arasında yaşlılık dönemi için üzerinde durulması gereken en önemlisi, primer dejeneratif bir demans olan Alzheimer hastalığıdır. Alzheimer hastalığı; tam olarak bilinmeyen mekanizmalarla beyinde biriken plak ve yumakçıkların yol açtığı, ilerleyici hücre kaybı ile seyreden ve en sık görülen demans türüdür.

Erken evre

• Günlük yaşantılarda aksaklık yaratan unutkanlıklar
• İsimlendirme, sözcük bulma güçlüğü
• Soruları ve konuları yinelemeler
• Alışılmış kişilik ve davranış özelliklerinde değişmeler • Aritmetik işlemlerde, hesaplamada zorluklar

• Yer, kişi, zaman karıştırmaları

Orta evre

• Unutkanlıkta, konuşma ve anlama bozukluğunda artış
• Kişilik özelliklerinde belirgin değişiklikler, anlamsız gezinmeler, hayal görmeler • Kişisel bakımını ve temel günlük gereksinimlerini yardımsız karşılamada güçlük • Yakınlarını tanıma güçlüğü
• İletişimin belirgin olarak azalması

İleri evre

• Fiziksel yetersizlik, bağımsız hareket etmede ileri derecede yetersizlik • Temizlik, beslenme, yemek gibi aktivitelerde tam bağımlılık
• İletişimin tama yakın kaybı
• Yatağa bağımlılık, idrar ve dışkı kaçırma

Erken evre

• Günlük yaşantılarda aksaklık yaratan unutkanlıklar
• İsimlendirme, sözcük bulma güçlüğü
• Soruları ve konuları yinelemeler
• Alışılmış kişilik ve davranış özelliklerinde değişmeler • Aritmetik işlemlerde, hesaplamada zorluklar

• Yer, kişi, zaman karıştırmaları

Orta evre

• Unutkanlıkta, konuşma ve anlama bozukluğunda artış
• Kişilik özelliklerinde belirgin değişiklikler, anlamsız gezinmeler, hayal görmeler • Kişisel bakımını ve temel günlük gereksinimlerini yardımsız karşılamada güçlük • Yakınlarını tanıma güçlüğü
• İletişimin belirgin olarak azalması

İleri evre

• Fiziksel yetersizlik, bağımsız hareket etmede ileri derecede yetersizlik • Temizlik, beslenme, yemek gibi aktivitelerde tam bağımlılık
• İletişimin tama yakın kaybı
• Yatağa bağımlılık, idrar ve dışkı kaçırma