BAKIM ELEMANI YETİŞTİRME VE GELİŞTİRME II

5378 sayılı Kanun’da engel türlerine göre engelliler; ortopedik engelli, görme engelli, işitme engelli, dil ve konuşma engelli, zihinsel engelli ve kronik ya da süreğen hastalık şeklinde sınıflandırılmaktadır.

Engellilik, engelli ve engel türleri ile ilgili tek düzenleme 5378 sayılı Kanun’da yapılmamıştır. Aynı zamanda Milli Eğitim Bakanlığı Yönetmeliği’nde (R.G., T.7.07.2018, S.30471) de çeşitli engel gruplarının sınıflandırılması ve özellikleri ile ilgili hükümlere yer verildiği görülmektedir. Söz konusu Yönetmelik hükümlerine göre beş tür engel grubundan söz edilebilir. Bunlar; Zihinsel engelli birey, görme engelli birey, işitme engelli birey, otizmi olan birey ve bedensel engelli bireydir.

Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’ne göre duygusal ve davranışsal bozukluğu olan birey “yaşına uygun olmayan sosyal ve kültürel normlardan farklı duygusal tepki ve davranışlar göstermesi nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey”dir.

Erken dönem bakım hizmetleri, engelin oluşumundan itibaren 3-6 aylık dönemi kapsar.

Toplum temelli bakım, bireyi, yaşadığı sosyal çevreden ayırmaksızın yaşamını kendi evinde sürdürmesi için gereksinim duyduğu destek ve yardımın sağlanması anlamına gelmektedir.

Gerek engelli olmaktan kaynaklanan sorunlar gerekse farklı sağlık sorunları için sosyal güvenlik sistemi finansman sağlıyor olsa da çoğu durumda bunlar yetersiz kalmaktadır. Kısacası en önemli kısıtlardan biri ekonomidir.

Değerlendirmede engelli bireyin neler yapabildiği, nasıl beslendiği, ne tür sağlık so- runlarının olduğu, hangi ilaçları kullandığı, alışkanlıkları, tercihleri, sevdiği etkinlikler belirlenmelidir. Görüşmelerden yeterli yanıt alınmazsa, bunlar uzmanlarca gözlenmeli ve soruların yanıtları aranmalıdır. Bu görüşmeler sırasında ailenin ihtiyacı olan bilgi-beceriler belirlenmeli ve bakım planında, onlara sunulacak bilgi-beceri desteğinin kimler tarafından ve nasıl verileceği de açıkça belirtilmelidir. Ayrıca sayfa 10'da bulunan bakım planı değerlendirme çizelgesi dikkate alınmalıdır.

Bakım hizmeti verenler değerlendirme, bakımın planlanması, bakımın gerçekleştirilmesinde rol alırlar.

Pekiştirme, bir davranışın ardından bireye hoşuna giden yiyecek, içecek, etkinlik ya da sözlerin sunulması ya da dikkat ve ilgi göstermek yoluyla davranışın artırılması sürecidir. Davranışın ardından sunulan uyaranlara ise pekiştireç adı verilir.

5378 sayılı Engelliler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’a göre engelli, “doğuştan ya da sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılama güçlükleri olan ve korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine gereksinim duyan
kişi” dir (mad.3/a). Aynı Kanun’a göre engellilik hafif, ağır ve bakıma muhtaç şeklinde sınıflanmakta; bakıma muhtaç olma ise günlük hayatın alışılmış, tekrar eden gereklerini önemli ölçüde yerine getirememe nedeniyle hayatı başkasının yardımı ve bakımı olmadan devam ettirememe durumu olarak açıklanmaktadır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’ne göre duygusal ve davranışsal bozukluğu olan birey “yaşına uygun olmayan sosyal ve kültürel normlardan farklı duygusal tepki ve davranışlar göstermesi nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey”dir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Otizmi olan, “sosyal etkileşim, sözel ve sözel olmayan iletişim, ilgi ve etkinliklerdeki sınırlılığı erken çocukluk döneminde ortaya çıkan ve bu özellikleri nedeniyle özel eğitim ile destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey”dir.
Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’ne göre otizmi olan bireyleri üç grup altında incelemek mümkündür:
• Ağır Düzeyde Otizmi Olan Birey: Sosyal etkileşim, sözel ve sözel olmayan iletişim, ilgi ve etkinliklerdeki sınırlılıkları nedeniyle yoğun özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan bireyi ifade eder (4/a).
• Orta Düzeyde Otizmi Olan Birey: Sosyal etkileşim, sözel ve sözel olmayan iletişim, ilgi ve etkinliklerdeki sınırlılıkları nedeniyle özel eğitim ile destek eğitim hizmetine yoğun şekilde ihtiyacı olan bireyi ifade eder (4/r).
• Hafif Düzeyde Otizmi Olan Birey: Sosyal etkileşim,sözel ve sözel olmayan iletişim, ilgi ve etkinliklerdeki hafif düzeydeki sınırlılığı nedeniyle özel eğitim ile destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan bireyi ifade eder (4/m).

Doğru cevap A seçeneğidir.

Otizmi olan, “sosyal etkileşim, sözel ve sözel olmayan iletişim, ilgi ve etkinliklerdeki sınırlılığı erken çocukluk döneminde ortaya çıkan ve bu özellikleri nedeniyle özel eğitim ile destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey”dir. Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’ne göre otizmi olan bireyleri üç grup altında incelemek mümkündür:
• Ağır Düzeyde Otizmi Olan Birey: Sosyal etkileşim, sözel ve sözel olmayan iletişim, ilgi ve etkinliklerdeki sınırlılıkları nedeniyle yoğun özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan bireyi ifade eder (4/a).
• Orta Düzeyde Otizmi Olan Birey: Sosyal etkileşim, sözel ve sözel olmayan iletişim, ilgi ve etkinliklerdeki sınırlılıkları nedeniyle özel eğitim ile destek eğitim hizmetine yoğun şekilde ihtiyacı olan bireyi ifade eder (4/r).
• Hafif Düzeyde Otizmi Olan Birey: Sosyal etkileşim,sözel ve sözel olmayan iletişim, ilgi ve etkinliklerdeki hafif düzeydeki sınırlılığı nedeniyle özel eğitim ile destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan bireyi ifade eder (4/m).

Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nde özel öğrenme güçlüğü olan birey, “dili yazılı ya da sözlü anlamak ve kullanabilmek için gerekli olan bilgi alma süreçlerinin birinde veya birkaçında ortaya çıkan ve dinleme, konuşma, okuma, yazma, heceleme, dikkat yoğunlaştırma
ya da matematiksel işlemleri yapma güçlüğü nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey” olarak tanımlanmıştır.

Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’ne göre işitme yetersizliği olan birey “işitme duyarlılığının kısmen veya tamamen kaybından dolayı konuşmayı edinmede, dili kullanma ve iletişimde yaşadığı güçlükler nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey”dir.

Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nde dil ve konuşma güçlüğü olan birey, “dili kullanma, konuşmayı edinme ve iletişimdeki güçlük nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey” olarak tanımlanmıştır.

Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nde süreğen hastalığı olan birey, “sürekli ya da uzun süreli bakım ve tedavi gerektiren hastalığı nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey” olarak tanımlanmıştır.

Yukarıda yer alan tanımlara bakıldığında "süreğen hastalığı olan birey" dışındaki yetersizlik türlerinin dilin kullanımında sorunları işaret ettiği görülmektedir. Bu nedenle doğru cevap C seçeneğidir.

Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’ne göre dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan birey, “yaşına ve gelişim seviyesine uygun olmayan dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik, hiperaktivite ve dürtüsellik belirtilerini en az iki ortamda ve altı ay süreyle gösteren, bu özellikleri yedi yaşından önce ortaya çıkan, özel eğitim ile destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey”dir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Toplum temelli bakım felsefesinde hedef, bireye bağımsız yaşayabilmesi için gerekli olan bilgi ve sosyal yaşam becerilerini kazandırmak ve bireyin zamanını iyi değerlendireceği ve yaşam kalitesini artıracak, ona meşguliyet sağlayacak olanaklar oluşturmaktır. Toplum temelli bakım; farklı disiplinlerden gelen doktor, hemşire, dil ve konuşma terapisti, sosyal hizmet uzmanı, psikolog, diyetisyen, fizyoterapist, iş-uğraşı terapisti, ev ekonomisti ve diğer sosyal hizmet alan uzmanlarının ortak hedefler için hizmet verdiği bir ekip çalışmasını gerektirir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Bireysel bakım planı; Uygun bakım türünü, bakımın kimler tarafından sağlanacağını, bakımı üstlenen kişilerin görev ve sorumluluklarını, giyinme, beslenme, tuvalet temizliği gibi öz-bakım ve kişisel becerilerin kim tarafından nasıl karşılanacağını, ihtiyaç duyulan yardım düzeyini, gerçekleştirilecek günlük aktiviteleri, bu aktivitelerin zamanlarını, bu aktivitelerin kiminle gerçekleştirileceğini, bireyin günlük aktivitelere katılımı için ihtiyaç duyduğu yardım düzeyini, ilaçların takibinin kim tarafından yapılacağını, sağlık kontrollerinin kim tarafından nasıl koordine edileceğini, ek hastalıkları varsa bunların bakımı ve tedavisi için gerekli koordinasyon kim tarafından ve nasıl sağlanacağını, bireyin ilgilerini, tercihlerini, hoşlandığı ve hoşlanmadığı kişi etkinlik ve yiyeceklerin neler olduğu gibi konuları içermelidir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Uygun davranış bireyin çevresi tarafından kabul edilen, onlar tarafından hoşnutlukla karşılanan davranışlar olarak tanımlanabilir. Yemek yeme, işbirliği yapma, iletişim kurma çabası, oyuncakla oynama, aktivitelere katılma, yardım talep etme uygun davranış örnekleridir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Pekiştirme, bir davranışın ardından bireye hoşuna giden yiyecek, içecek, etkinlik ya da sözlerin sunulması ya da dikkat ve ilgi göstermek yoluyla davranışın artırılması sürecidir. Davranışın ardından sunulan uyaranlara ise pekiştireç adı verilir. Bireyin sergilediği uygun davranışlar sürekli yapılıyor hale gelse bile zaman zaman bu davranışları pekiştirmek gerekmektedir. Örneğin giyinme sırasında yardıma ihtiyaç duyan biriyle çalışıyorsunuz; giysisinin kolunu gösterdiğinizde kolunu kaldırarak ya da uzatarak sizinle işbirliği yapıyor. Bunu aferin diyerek, gülümseyerek pekiştirebilirsiniz. Uygun davranışların devam etmesi için ara ara pekiştirilmeleri gerekmektedir. Ne var ki bakıcıların, öğretmenlerin, anne babaların yaptığı temel hatalardan biri, genellikle uygun olmayan davranışlara
daha fazla dikkat ve ilgi göstermeleridir. Durum böyle olunca da bireyler, uygun davranışlar yerine uygun olmayan davranış örneklerini daha sık sergiler hale geliyorlar. Çünkü uygun olmayan davranışlar pekiştireç elde ediyor. Bu nedenle burada sizlere yapacağımız en temel öneri bakımını yürüttüğünüz bireyin uygun davranışlarına odaklanmak, onları yakalamaya çalışmak ve pekiştirmektir. Hiç uygun davranış yok ki demeyiniz, gözlemlerinizi sürdürürseniz mutlaka uygun davranışlar yakalayacaksınız. Doğru cevap B seçeneğidir.

5378 sayılı Kanun’da engel türlerine göre engelliler; ortopedik engelli, görme engelli, işitme engelli, dil ve konuşma engelli, zihinsel engelli ve kronik ya da süreğen hastalık şek­linde sınıflandırılmaktadır.