BAKIM ELEMANI YETİŞTİRME VE GELİŞTİRME I

Bakım hizmetlerini değişik şekillerde ifade edebilmek mümkündür. En geniş anlamıyla bakım hizmetleri; bakıma muhtaç bireye evde veya kurumda sunulan profesyonel destek hizmetleridir.

Bakım hizmetlerinin amacı,
bireyin bakıma ihtiyaç duyma nedeniyle yakından ilişkilidir. Bakım
hizmetlerinin nihai hedefi, bakıma
muhtaç bireyin başkasına bağımlı
olmaksızın yaşamını sürdürmesini
sağlamaktır. Bu amacın gerçekleştirilmesi doğrultusunda bakım hizmetleri, öncelikle bakıma ihtiyaç
duyma nedenlerine göre gruplandırılabileceği gibi hizmetin sunum
zamanına, sunum süresine, verildiği
yere ve hizmeti sunan bireyin durumuna göre de sınıflandırılabilir.

1. Bakıma İhtiyaç Duyma Nedenlerine Göre

Engelli Bireyler Açısından Bakım Hizmetleri

Kişisel Bakım Hizmetleri

Psiko-Sosyal Destek Hizmetleri

Yaşlı Bireyler Açısından Bakım Hizmetleri

Barınmaya İlişkin Hizmetler

Gündüz Bakımı ve Destek Hizmetleri

Boş Zaman Değerlendirmeye Yönelik Hizmetler

Çalışma Yaşamı ve Ekonomik Sorunlara İlişkin Hizmetler

2. Hizmetin Sunum Zamanına Göre

Erken Dönemdeki Bakım Hizmetleri

Geç Dönemdeki Bakım Hizmetleri

3. Hizmetin Sunum Süresine Göre

Kısa Süreli Bakım Hizmetleri

Uzun Süreli Bakım Hİzmetleri

4. Hizmetin Verildigi Yere Göre

Kurumsal Bakım Hizmetleri

Evde Bakım Hizmetleri

Toplum Temelli Bakım Hİzmetleri

5. Bakıma İhtiyaç Duyan Birey ile Bakım Elemanı Arasındaki İlişkiye Göre

Profesyonel Bakım (Formel Bakım)

Profesyonel Olmayan Bakım (Enformal Bakım)

Engelli bireyler açısından bakım hizmetleri “kişisel bakım hizmetleri” ve “psiko-sosyal destek hizmetleri” şeklinde iki başlık altında incelenebilir:
Bakım hizmetine gereksinim duyan birey bir engelli
ise engellilerin özellikleri dikkate alınarak sunulması gereken “kişisel bakım hizmetleri” ile “psiko-sosyal destek
hizmetleri” şu şekilde kategorize edilebilir:

Kişisel Bakım
Hİzmetleri
• Banyo yaptırılması
• Tuvalet gereksinimi gidermede
yardım edilmesi ve gerektiğinde
temizliğinin yapılması
• Tırnaklarının kesilmesi
• Dişlerinin temizlenmesi
• Yemek ve içecek gereksiniminin
giderilmesi
• El, yüz ve ayak temizliği
• Sakal tıraşının yapılması
• İstenmeyen tüylerin temizlenmesi
• Elbiselerinin giydirilmesi ve çıkarılması
• Burun ve kulak temizliğinin yapılması
• Yatağının temizlenmesi ve düzeltilmesi
• Odasının temizlenmesi
• Çamaşırlarının yıkanması

Psiko-Sosyal Destek
Hizmetleri

• Bakıma gereksinim duyan
ailesini, engelliyi ve engel durumunu
kabullenmesine, bilgilendirilmesine
yönelik kişisel veya grup çalışması
yöntemiyle verilecek hizmetleri
• Bakıma gereksinim duyan engellinin
engelini, mevcut durumunu ve
yerleştirildiği ortamı kabullenmesine,
bilgilenmesine ve gelişim alanlarında
desteklenmesine yönelik kişisel ve
grup çalışması yöntemiyle verilecek
hizmetleri
• Engelli ve ailesinin sosyal hakları ve
mevcut kaynakların kullanılmasına
yönelik kişisel ve grup çalışması
yöntemiyle verilecek hizmetleri
• Engellinin bağımsız yaşamasına, sosyal
yaşama uyumuna ve katılımına yönelik
sosyal, kültürel, sanatsal ve sportif
etkinlikler ile düzenlenecek bu tür
etkinliklere katılabilmesi için refakat
hizmetleri
• Engellinin terk edilme, reddedilme,
özür durumunu kabullenememe,
ümitsizlik, intihar etme, yalnızlık,
sevgisizlik vb. olumsuz duygulardan
kurtarılmasına, depresyon, stres ve
benzeri durumların yaşanmasının
engellenmesine yönelik kişisel veya
grup çalışması yöntemiyle verilecek
hizmetleri içerir.

Evde bakım hizmetlerinin amac; bireylere kaliteli, ihtiyaca uygun ve düşük maliyetli bakım
hizmetleri sunarak, onların bağımsızlıklarını sağlamak ve yaşam kalitelerini yükseltmek (Havens,
1999;) ve bakıma muhtaç bireyin ihtiyaçlarını en
iyi şekilde karşılayarak aileye destek vermek, böylece hem bir bütün olarak ailenin hem de tüm aile
üyelerinin işlevselliğini arttırmaktır (Yaşlı ve Engelli Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2010: 1; Bulut,
2001: 34; Danış, 2005: 5). Evde bakım hizmeti ile
bireyi uyum içinde bulunduğu sosyal çevreden koparmadan yaşam kalitesini korumak ve yükseltmek
hedeflenmektedir. Aile bireyleri tarafından yerine
getirilen bakım hizmetleri, kişisel bakım hizmetleri
ve psiko-sosyal destek hizmetlerini kapsamaktadır
(Bahar-Parlar, 2007: 34). Ülkemizde ev ortamında
aile bireyi bakıcılar (enformel bakıcılar) tarafından
sunulan evde bakım hizmeti, 2006 yılından itibaren finansal açıdan desteklenmektedir (Karataş,
2011: 35).

Profesyonel olmayan bakım hizmetleri aile bireylerinin, yakınların
veya komşuların çoğu kez para karşılığı
olmayan gönüllü olarak vermiş oldukları bakım hizmetlerini ifade etmektedir. Kişisel yakınlığı olan birine, karşılığında ücret almadan sağlanan yardım
davranışıdır.

Evde bakım hizmetlerinin kurumsal bakım hizmetleri ile karşılaştırıldığında yararları şu şekilde sıralanabilir (Karataş, 2011: 40; Karabağ, 2007: 51;
Soygür, 2000: 35):
• Bireye Özerklik Hakkı Tanıması: Bakıma muhtaç bireyi uyum sağladığı çevreden
koparmadan, ihtiyaç duyduğu hizmetin
bulunduğu ortamda sunulması nedeniyle
bireye özerklik hakkı tanımaktadır.
• Bakıma Muhtaçlıkla Başa Çıkmada Stresi Azaltıcı Etki: Bakıma muhtaç bireyin
sosyal ilişkilerini sürdürebildiği aile bireylerinin yanında yaşaması, manevi açıdan destek sağlamakta ve bakıma muhtaçlıkla başa
çıkmada stresi azaltıcı bir etki meydana getirmektedir.
• İhtiyaçların Karşılanmasından Duyulan
Tatmin: Bakıma muhtaç bireyin beslenme,
giyinme, temizlik gibi temel ihtiyaçlarının
kendi alışkanlıklarına göre hazırlanan şekilde yerine getirilmesi, kurum bakımında
şikâyet edilen konuların kendiliğinden ortadan kalkmasını sağlamaktadır. Gerçekten
de kurum bakımında toplu yaşam kuralları
nedeniyle uyulması gereken genel kurallar,
bakıma muhtaç bireyin öznel ihtiyaçlarını
karşılama konusunda yetersiz kalmaktadır.
• Bakıma Muhtaç Bireyin Sosyal Onay
ve Değerli Olma İhtiyacını Karşılaması: Kurum bakımının rutin işleyişi bakıma
muhtaç bireyin şahsi kimliğine zarar vermekte ve benlik saygısının azalmasına neden olmaktadır. Oysaki evde bakım hizmeti
ile birey sosyal onay ve değerli olma ihtiyacını karşlama fırsatına sahip olmaktadır.
• Sunumunun Kolay ve Maliyetinin Düşük
Olması: Gelişen teknolojiye bağlı olarak
birçok kronik hastalığın ev ortamında izlenmesinin mümkün hâle gelmesi, daha önce
hastane ortamında yapılması zorunlu olan
tedavileri ev ortamında da yapılabilir hâle
getirmiş ve bu durum söz konusu kronik
hastalara yönelik hizmetlerin sunumunu
kolaylaştırmıştır. Evde bakım hizmetlerinin
bakıma muhtaç engelliye ve bakım hizmeti
sunan aile bireyine sağladığı pozitif katkının yanında, sağlık harcamalarını azaltması
açısından da giderek tercih edilen bir model
olarak yaygınlık kazandığı görülmektedir.
• Bakıma Muhtaç Bireyin Belirli İşlevlerinde Kayıp Yaşamaması: Bakıma muhtaç
birey kurum bakımı, toplumsal rollerden
uzak kalma zorunluluğu nedeniyle belirli
işlevlerinde kayıp yaşamaktadır.

2006 tarihli 26244 sayılı “Bakıma Muhtaç
Engellilerin Tespiti ve Bakım Hizmeti Esaslarının Belirlenmesine İlişkin Yönetmelik”in (R.G.,
T. 30.06.2006, S. 26244) amacı; bakıma muhtaç
özürlülerin bildirimi, tespiti, değerlendirilmesi ile
bakım hizmetlerine, bakım ücretlerine ve ödemelerine ilişkin usul ve esasları belirlemektir (mad. 1).
Bu Yönetmelik, her ne ad altında olursa olsun her
türlü gelirleri toplamı esas alınmak suretiyle kendilerine ait veya bakmakla yükümlü olduğu birey
sayısına göre kendilerine düşen ortalama aylık gelir
tutarı bir aylık net asgari ücret tutarının 2/3’ünden
daha az olan bakıma muhtaç özürlüleri, bu özürlülere verilecek bakım hizmetlerini, hizmetlerin ücretlendirilmesini ve ücretlerin ödenmesini kapsar.
Gündüzlü bakım hizmeti veren merkezler haftanın
6 günü mesai saatleri içinde çalışır (mad. 2).

Kreşler çocukların eğitsel ihtiyaçlarının karşılandığı kurumlardır.

Yatılı bakım kuruluşları,  millî ve dinî bayramlar ve resmî tatiller de dâhil olmak üzere haftanın yedi günü
yirmi dört saat çalışan merkezlerdir.

Ekonomik, sosyal ve kültürel nedenlerden dolayı çoğu zaman yaşlı ve engellinin uzun süreli bakımı evde ve aile bireyleri tarafından sağlanmakta ve söz konusu bakımın ailenin temel görevi olduğu düşünülmektedir. Ancak aile yapısının değişmesi ve kadınların çalışma yaşamına girmeleri ile aile bakımı yetersiz kalmaya başlamış ve bu hizmetlerin yerine getirilmesinde kurumsal bakım hizmetleri devreye girmeye başlamıştır. Doğru yanıt C’dir.

Bakım hizmetleri, başkasının yardımı olmaksızın günlük yaşamını sürdüremeyen bakıma muhtaç bireye kendi evinde ya da bir kurum bünyesinde sunulan fizyolojik, psikolojik, manevi ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik hizmetler bütünüdür. Doğru yanıt E’dir.

Bakım hizmetlerinin amacı, bireyin bakıma ihtiyaç duyma nedeniyle yakından ilişkilidir. Bakım hizmetlerinin nihai hedefi, bakıma muhtaç bireyin başkasına bağımlı olmaksızın yaşamını sürdürmesini sağlamaktır. Bu amacın gerçekleştirilmesi doğrultusunda bakım hizmetleri, öncelikle bakıma ihtiyaç duyma nedenlerine göre gruplandırılabileceği gibi hizmetin sunum zamanına, sunum süresine, verildiği yere ve hizmeti sunan bireyin durumuna göre de sınıflandırılabilir. Doğru yanıt A’dır.

Bakım hizmetine gereksinim duyan birey bir engelli ise engellilerin özellikleri dikkate alınarak sunulması gereken “kişisel bakım hizmetleri” ile “psiko-sosyal destek hizmetleri” şu şekilde kategorize edilebilir:

Kişisel Bakım Hizmetleri

Psiko-sosyal Destek Hizmetleri

Doğru yanıt B’dir.

T.C. Anayasası (R.G., T. 09.11.1982, S. 17863 (Mükerrer))’nın devletin sakatların (engellilerin) korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirler alması gerektiğini (mad. 61/2). Yaşlıların devletçe korunması gerektiğini, yaşlılara devlet yardımı ile sağlanacak diğer hakların ve kolaylıkların kanunla düzenlenmesi gerektiğini (mad. 61/3) düzenleyen hükümleri engellilerin ve yaşlıların korunması ve toplumsal yaşama katılımlarına yardımcı olunmasına temel oluşturmaktadır. Bu temele dayanılarak hazırlanmış kanun ve yönetmelik­lerle engellilerin ve yaşlıların yaşamını kolaylaştırıcı düzenlemeler yapılmıştır. Doğru yanıt D’dir.

01.07.2005 Tarih ve 5378 Sayılı Engelliler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun:

Engelliler Hakkındaki Kanun (R.G., T. 07.07.2005, S. 25868) 06. 02.2011 tarihli ve 6518 sayılı Kanun’un 68. maddesi ile değiştirilen “Destek ve Bakım” başlığını taşıyan 6. maddesine göre, engellilerin öncelikle bulundukları ortamda bağımsız yaşayabilmeleri için durumlarına uygun olarak gerekli psikososyal destek ve bakım hizmet­leri sunulur. Destek ve bakım hizmetlerinin sunu­munda kişinin biyolojik, fiziksel, psikolojik, sosyal, kültürel ve manevi ihtiyaçları ailesi de gözetilerek dikkate alınır. Destek ve bakım hizmetlerinin stan­dardizasyonu, geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması için gerekli olan çalışmalar Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca yürütülür. Doğru yanıt C’dir.

Bakıma Muhtaç Engelli Bireylere Yönelik Özel Bakım Merkezleri Yönetmeliği’ne göre ağır engelli olduğu belgelendirilenlerden, günlük hayatın alışılmış, tekrar eden gereklerini önemli ölçüde yerine getirememesi nedeniyle haya­tını başkasının yardımı ve bakımı olmadan devam ettiremeyecek derecede düşkün olan kişiyi ifade etmektedir (mad. 4/b).  Bakıcı personel ise sağlık mes­lek lisesi, liselerin çocuk gelişimi ve eğitimi, engelli veya yaşlı bakımı bölümü mezunu ya da bu lise ve bölümlerin ön lisans programları mezunu ya da Milli Eğitim Bakanlığı onaylı asgari 400 saatlik En­gelli Bireyler İçin Bakım Elemanı Modül Programı veya yükseköğretim kurumlarının aynı amaçlı, eş değer eğitim programlarından sertifika alan kişiyi ifade etmektedir (mad. 4/c). Doğru yanıt B’dir.

Türkiye’ de bakım hizmeti veren kurum ve kuruluşlar, bakım hizmeti veren kuruluşların hukuki niteli­ğine bağlı olarak sınıflandırılabileceği gibi bakım hizmeti veren kurum ve kuruluşların çalışma modellerine ve özel gereksinimli birey/gruplara göre de sınıflandırılabilir.

Hukuki niteliklere göre bakım hizmeti veren kurum ve kuruluşlar:

Çalışma Modellerine Göre Bakım Hizmeti Veren Kurum ve Kuruluşlar:

Özel Gereksinimli Bireylere/ Gruplara Göre Bakım Hizmeti Veren Kurum ve Kuruluşlar:

Doğru yanıt E’dir.

Çok Amaçlı Sosyal Hizmet Kuruluşları: Aynı yerleşkede ve/veya binada, birden çok sosyal hizmet kuruluşunun tek yönetim ve denetim altında kurulmasına ve çalışmasına imkân tanıyan sosyal hizmet kuruluşlarıdır (mad. 3/10).

Ev Tipi Sosyal Hizmet Birimleri: Çocuk, kadın, engelli ve yaşlılar ile bakım veya ba­rınma ihtiyacı olan kişilere hizmet verilen mesken niteliğindeki yatılı sosyal hizmet birimleridir (mad. 3/13). Söz konusu bu birimler, il müdürlüğü bünyesinde oluştu­rulmuş Ev Tipi Sosyal Hizmet Birimleri Koordinasyon Merkezine bağlıdırlar.

Yaşlı Bakımı ve Rehabilitasyon Mer­kezi: Yaşlı kişilerin yaşamlarını sağlık, huzur ve güven içinde sürdürmeleri ama­cıyla kendi kendilerini idare edebilecek şekilde rehabilitasyonlarının sağlandığı, tedavisi mümkün olmayanların ise sürek­li olarak özel bakım altına alındığı yatılı sosyal hizmet kuruluşudur (HHYBRMY, mad. 4/e).  

 Özel Bakım Merkezleri: Bakıma Muh­taç Engelli Bireylere Yönelik Özel Bakım Merkezleri Yönetmeliğine göre bakıma muhtaç engelli bireylerin bakımı için yatılı veya gündüzlü hizmet veren, gerçek kişi ve özel hukuk kişileri tarafından açılan sosyal hizmet kuruluşu statüsündeki özel bakım kurumlarıdır (BMEBYÖBMY, mad. 4/e). Doğru yanıt B’dir.

Huzurevleri: İhtiyacı olan yaşlı kişileri (60 yaş ve üzerindeki) huzurlu bir ortamda ko­rumak ve bakmak, sosyal ve psikolojik ihti­yaçlarını karşılamak amacıyla kurulan yatılı sosyal hizmet kuruluşlarıdır (SHK, mad.3/5, HHYBRMY, mad. 4/d). Özel Huzurevleri ile Huzurevi Yaşlı Bakım Merkezleri Yönetmeliğine göre huzurevinin amacı; sağlıklı yaşlıla­rı huzurlu bir ortamda korumak ve bakmak, sosyal, fiziksel ve moral ihtiyaçlarını karşıla­maktır. Huzurevi gerçek kişiler veya özel hukuk tüzel kişileri tarafından kurulan ve yirmi dört saat yatılı hizmet veren en az yirmi kapasiteli sosyal hizmet kuruluşudur (mad. 4/b). Doğru yanıt D’dir.

Gerek mesleki eğitim görmüş bakım elemanları ve gerekse de geleneksel bakıcılar tarafından bakıma muhtaç bireye sunulan çevre ve beden temizliği, kişisel bakım, beslenmesine destek olma, tehlikelerden koruma, sosyal yaşama uyum sağlamada rehberlik ve manevi destek gibi hizmetlerin bütünü bakım hizmetleri olarak nitelendirilmektedir. Doğru cevap A'dır.