BAKIM ELEMANI YETİŞTİRME VE GELİŞTİRME I - Deneme Sınavı - 3

Günümüzde kronik hastalıkların, engelliliğin ve yaşlı nüfusunun artması aileye düşen sorumlulukları artırmakta ve bu sorumluluklar ailelerin ve bakım verenlerin sağlık hizmetleri kapsamında özel olarak ele alınmasını gerektirmektedir. Yaşlanan
nüfusun ve toplumda engelli bireylerin sayısının artması pek çok sorunu beraberinde getirmektedir. Kronik hastalıkların artışı, yaşlılıkta görülen yeti kayıpları, engellilik ve ikincil sağlık sorunlarının varlığı yaşlının ve engellilerin bakıma ihtiyacı olan
bireyler olduğu düşüncesine neden olmaktadır. Tabi ki her yaşlı ve engelli birey bakıma muhtaç olmasa da hastalanma ve yaralanma riskinin yüksek olması nedeniyle yardıma ihtiyaç duyabilir. Bakım verilen birey engelli, yaşlı, erişkin, genç ya da çocuk
olsun bir insandır.

İnsan nefes alma, yeme-içme gibi fizyolojik ihtiyaçlarının yanında sosyal, kültürel ve psikolojik yönleri olan dinamik bir varlıktır. İnsan çok yönlü olan gereksinimleri sağlandığı sürece sağlıklıdır. Dünya Sağlık Örgütünün tanımında sağlık “yalnızca hastalığın olmayışı değil fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik hâlidir” olarak tanımlanmaktadır. Bu bağlamda bakıma gereksinimi olan bireylerin fiziksel ihtiyaçlara yönelik gereksinimlerinin karşılanması sağlığın sürdürülmesi için yeterli olmayıp, psikolojik ve sosyal gereksinimlerinde karşılanması ile bireyde sağlığın sürdürülmesi sağlanmış olacaktır

Engellilik bir yetersizlik veya özür nedeniyle yaşa, cinsiyete, sosyal ve kültürel etmenlere bağlı olarak kişiden beklenen rollerin kısıtlanması veya yerine getirilmemesi durumudur. Engellilik; konuşma, görme, işitme bozuklukları, ortopedik sorunlardan, zihinsel engelliliğe kadar geniş bir yelpaze içinde çeşitlilik göstermektedir.

Dünya Sağlık Örgütünün uluslararası standart kabul edilen tanımına göre engellilik üç aşamalı bir süreçtir. Önce kişide herhangi bir hasar (impairment) oluşur, ardından işlevsel kısıtlılık/engellilik ortaya çıkar ve sonunda sosyal daralma/sosyal ortamlara az katılım meydana gelir. En uç durumda ise engelli, toplumdan soyutlanmış bir yaşam sürdürür.

Engelli birey genellikle kendine yardım edilme isteğini rededer. Bunun nedeni eksik olanı kendisi başarmak istemektedir. Ancak kendisi başaramadığında ise yine üzüntü yaşar.

Yaşlılar  fiziksel, toplumsal ve psikolojik açıdan dünyadan derece derece geri çekilme süreci yaşamaktadırlar. Fiziksel olarak etkinliklerini yavaşlatır, psikolojik olarak yaşam alanlarındaki ilişkilerini sınırlı tutar ve dış dünyaya karşı olan dikkatlerini kendi yaşam alanlarına odaklaştırmaya yönelirler. Böylece toplum üyeleriyle karşılıklı etkileşim azalır. Birey, kendini toplumdan çeker ve toplum da bireyden elini çeker, bu hem bir sosyal izolasyonun başlangıcı hem de ölümden önceki ilerleyici bir süreçtir.

Yaşlılığın en önemli sorununun bilişsel bozulma olduğu bilinmektedir. Bilişsel beceriler zekâ, dikkat, öğrenme, bellek, dil, görsel yetiler, akıl yürütme gibi alanlardaki değişiklikleri; ruhsal davranış değişimleri ise duygu durumu, güdülenimler ve baş etme becerileri gibi çeşitli nitelikleri içermektedir.

Yaşlanmayla birlikte genel olarak beyin işlevlerindeki fizyolojik gerilemeye bağlı olarak bellek, dikkat, algı gibi bilişsel işlevlerin olumsuz yönde etkilendiği belirtilmektedir. Yaşlı kişilerde sıklıkla bellek (hafıza) azalması, unutkanlık, kusurlu ve eksik hatırlama gibi bellek değişiklikleri görülür. Yaşlılıkta beyin yapısının bozulmasıyla birlikte yaşlı insanlarda düşüncenin içeriği, mantık ve muhakeme niteliği değişir ve bozulur. Düşünce akışında yavaşlama, ayrıntıcı olma ve direnme eğilimi görülür. Hesaplamalar, somut ve soyut kavramlar bozulur.

Yaşlılıkta ortaya çıkan depresyon belirtileri, genç ve orta yaşlılarda görülen depresyon belirtilerinden farklıdır. Depresyon yaşayan yaşlılarda fiziksel, görsel, duyusal ve bilişsel bozukluklar görülmektedir. Bu süreçte çevreye karşı ilgisizlik, anksiyete, kendini
yargılama, suçluluk ve değersizlik duyguları, fiziksel aktivitesizlik ve sağlıksız yemek yeme davranışları yaşlıların ve onlara bakım verenlerin sıklıkla uğraşmak zorunda kaldıkları psikolojik sıkıntılardır.

Yaşam iniş çıkışlar ve yaşamı zorlayıcı durumlarla doludur. Birçok nedene bağlı olabilecek zorlayıcı durumlar arasında; engelilik, hastalıklar, ekonomik zorluklar, ayrılık boşanmalar, ölümler vb. sayılabilir. İnsanların içinde bulundukları yaşam olayları ruh sağlığını olumsuz etkileyebilir. Bireyin yaşama uyum becerisi, kişilik yapısı ve geçmiş yaşam deneyimleri yaşayabileceği ruhsal sorunların düzeyini azaltır veya çoğaltır. Çoğu birey psikolojik sorunlarını çevresel ve kişisel yardımlar alarak çözebilir. Ancak ortalama %10 kadar bir oranda ruhsal sorunlar çözümlenemeyip krize dönüşebilir. Yaşlı ve engelli bireylere bakım veren sağlık çalışanları yaşanılabilecek psikolojik sorunlara ve psikiyatrik kriz durumlarına hazırlıklı olmalıdır.

Krizde görülebilecek belirtiler;

Sosyal sağlık, sosyal boyuttaki iyilik durumu, insanın sosyal boyutlu sorunlarının yaşanmaması ve sosyal çalışma müdahaleleriyle çözülmesi durumu olarak tanımlanmaktadır. İnsanın, yaşlının sosyal ilişkiler temelinde kendisini sağlıklı, başarılı, doyumlu, hazlı hissetmesi durumudur. Sosyal boyuttaki sorunlar neler olabilir? İnsanın çevresiyle, ailesiyle, dostlarıyla, akrabalarıyla iletişiminin kopması, olmaması bir sosyal sorundur; sosyal hastalık durumudur.

Sosyal sağlık, sosyal boyuttaki iyilik durumudur. İnsanın sosyal boyutlu sorunlarının yaşanmaması ve sosyal çalışma müdahaleleriyle çözülmesi durumudur.

Yaşlı birey için aile, başlıca duygusal ve sosyal destek sistemidir.

Psiko-sosyal sorunlar, emeklilik, ekonomik sorunlar ve sağlık sorunları bireylerin yaşlılık döneminde geçebileceği durumlardır. Ancak yaşlılık döneminde çoğunlukla aşırı sosyalleşme yaşanmamaktadır. Bu durumun aksine genellikle sosyal yalnızlık yaşanmaktadır.

Ekonomik sorunlar, psikolojik sorunlar, cinsel sorunlar ve kültürel sorunlar yaşlıların sosyal hizmetler kapsamına giren, sosyal rahatsızlık yaratan, eksikliklerinin ya da varlıklarının bir ölçüyü aşması durumunda sosyal hastalık aşamasına gelen gereksinimleri, sorunları ve sıkıntılarını içeren durumlardandır. Sosyalleşme ise bu durumlardan birisi değildir.

Her engelli birey özel eğitim alma hakkına sahiptir. Özel eğitim engelli bireyin hem akademik ve öz bakım becerilerini geliştirmesine yardımcı olur hem de sosyalleş- mesini sağlar. Engelli bireyin normal çocuklarla birlikte eğitim görmesi en tabi insan hakkı olarak kabul edilir. Engelli bireylerin eğitim alması onların yaşam kalitelerinin artmasına ve toplumla bütünleşmelerine katkı sağlamaktadır. Ancak engelli bireyler için yeterince okul öncesi kurum bulunmamaktadır. Ayrıca engelli bireylerin tümünün normal gelişim gösteren akranlarıyla birlikte kaynaştırma sınıflarında eğitim alma hakkı bulunmaktadır.

Bir binada engelli rampasının bulunmaması, bir alışveriş merkezinde engelli tuvaletinin bulunmaması, asansörün tuşlarında Braille alfabesinin bulunmaması, kaldırımların yüksek olması engelli bireylerin çevresel düzenlemelerin eksikliğinden kaynaklanan yaşadığı durumlardır. Ancak akrabaların engelli bireye sahip aileyle iletişim kurmaması akrabaların engelliliğe karşı olumsuz tutumundan kaynaklanan bir durumdur.

Kuşak sorunları: Yaşıyla ilgili bakış ve anlayışının gençlerin anlayış ve bakış açılarıyla örtüşememesinin yarattığı sorunlardır.

Umutsuzluk sorunu: Derdini tam anlamıyla anlatamama, ağrılarının geçmeyeceğinin, gözlerinin artık daha iyi görmeyeceğinin, kulaklarının daha iyi duymayacağının bilincinde olması ve bunun yarattığı sorunlardır.

Toplumdaki bilgi yetersizliği, toplumun olumsuz tutumu ve toplumdaki sosyal izolasyon engelli bireylerin toplum içerisinde yaşadıkları problemlerdendir.