Domates, Biber, Patlıcan, Fasulye ve Bezelye Yetiştiriciliği

Domatesin anavatanı Orta ve Güney Amerika’dır.

Avrupa’da domatesi ilk yetiştiren ve yiyenler İtalyanlardır.

Dik büyüyememesinin başlıca 2 nedeni vardır. Bunlarda:
• Gövdenin kök boğazı kısmının nispeten zayıf olması ve oluşan fazla sayıdaki meyvenin ağırlığını gövdenin taşıyamaması,
• Kök sisteminin toprak üstünde oldukça ağır yüke karşı tutunma görevini yapacak durumda olmamasıdır.

Dünyada 3000’ni aşkın domates çeşidi bulunmaktadır. Yetişme yerlerine göre 2’ye
ayrılır. Bunlarda;
• Açıkta yetiştirilen çeşitler ve
• Örtüaltında yetiştirlen çeşitlerdir.
Açıkta yetiştirilen çeşitlerde morfolojik özelliklerine göre 2’ye ayrılır. Bunlarda;
• Yer (bodur) ve
• Sırık (uzun boylu) çeşitlerdir.

Domates yetiştiriciliği, tarla yetiştiriciliğinde tohumların doğrudan ekilmesi, fidelerin dikilmesi veya fidelerin aktarılması; bahçe yetiştiriciliğinde ise, fidelerin şaşırtılması ya da fidelerin aktarılması şeklinde yapılır.

Budama 2 şekilde uygulanır.
• Koltuk alma: Domateslerde bitki gövdesi ile ana yaprakların birleştiği yerde koltuk denilen kısımlarda meydana gelen sürgünlerin alınmasına koltuk alma denir. Koltuk alma 15 günde bir tekrarlanır.
• Uç alma: Domatesde bırakılması istenen son salkımın 2 yaprak üzerinden bitkinin tepe sürgününün koparılmasına uç alma denir. Bölgenin iklim özelliklerine bağlı olarak Temmuz ortasından Ağustos ayı sonuna kadar yapılabilir.

Biberin anavatanı tropik Amerika’dır. Kuzey ve güney Amerika’da 2000 yıldan fazla zamandan beri yetiştirilmektedir.

Biber çiçekleri çoğunlukla beyaz renkli, az oranda da menekşe renklidir. Çiçekleri erdişidir. 5 taç, 5 çanak, 5 erkek organ ve 1 dişi organdan ibarettir. Çiçekler yaprak koltuklarında oluşur. Her yaprak koltuğunda çoğu kez 1 adet nadiren 2-3 adet çiçek görülür. Kendine döllenme yanında %3-30 oranında yabanci döllenmeye rastlanır. Bunun nedeni de, erkek ve dişi organın farklı zamanlarda döllenme olgunluğuna erişmesidir.

Tohumları açık sarı renkli ve oval şekillidir. Temizlik % 100 ,çimlenme gücü en az % 65 olmalıdır.1 g tohum 150-180 adettir.Bin tane ağırlığı 5-6 g dır.Tohumlar uygun koşullarda canlılıklarını 4-5 yıl muhafaza ederler.

Biberlerde verim; çeşidin verimliliğine, iriliğine, yetiştirme ve bakım koşulları ile vejetasyon süresine göre değişir. Normal koşullarda, sivri biberlerde kök başına ortalama 15-20 adet, dolmalık biberlerde 11-12 adet meyve alınır. Bununla birlikte uygun koşullarda ve özellikle vejetasyon süresi uzun olan yerlerde sivri biberlerden kök başına 70-90 adet meyve alınabilmektedir. Ağırlık esasına göre verim, sivri biberlerde kök başına 0.300-1.200 kg, dolmalık biberlerde 0.350-2.100 kg, çarliston biberlerde ise 0.300-1.300 kg’dır. Bir dönümden 1-4 ton biber alınır.

Patlıcanın ana vatanı Hindistan’dır.Ülkemize ne zaman girdiği hakkında kesin bir bilgi yoktur. Bununla birlikte 17. yüzyılda Avrupadan veya 16. yüzyılda Avrupalıların Hindistan’a Anadolu üzerinden yaptıkları ticaret gezileriyle girmiş olacağı tahmin edilmektedir.

Ülkemizde en çok yetiştirilen ve tüketilen yerli patlıcan çeşitleri; Kemer patlıcanı, Halkapınar patlıcanı, Bostan patlıcanı, Kirmastı patlıcanı, Yalova-49 patlıcanı ve Gönen patlıcanıdır.Son yıllarda dış ülkelerden getirilen patlıcan çeşitleride bulunmaktadır.

Yaprakları küçük, dar ince ve uzun veya büyük ve geniştir. Yaprak kenarları düz olduğu gibi, parçalı, hafif yırtmaçlı da olabilir. Kenarları genelde düzdür. Dişlilik pek görülmez. Yaprak ve gövde yeşil renktedir. Bazı çeşitlerde renk mora kadar dönüşür veya yer yer morluklar görülür.

Patlıcan toprak bakımından oldukça seçici bir sebzedir.Killi topraklardan hoşlanmaz. Bu gibi ağır ve rutubetli topraklarda kök çürüklüğüne sıkça rastlanır. Derin, yumuşak, geçirgen, organik madde ve besin maddelerince zengin tınlı topraklarda iyi gelişir ve bol ürün verir. Erkencilik düşünüldüğünde ahır gübresi veya yeşil
gübreleme yapılmış tınlı topraklardan yararlanılır.

Fasulyenin anavatanı Amerika’dır. Amerika’da çok eskiden beri tüketildiği bilinmektedir. mAmerika kıtasının keşfinden sonra tüm dünyaya yayılmıştır. Bununla beraber bazı yazarlar, fasulyenin 16. yüzyılda Anadolu’dan çıktığını Batı Asya kökenli olduğunu savunur.

Fasulye gövdesi sırık ve yer olmak üzere 2 form gösterir. Her iki tipte de gövde boğum ve boğum aralarından ibarettir. Sarılıcı tiplerde boğum sayısı daha fazladır. Ayrıca gövde üzerinde sülükler vardır. Yer fasulyelerinde ise gövde 4-8 arasında değişen ve oldukça kısa yapıda olan internodium taşır. Gövdenin uç kısmı bir çiçek salkımı ile son bulur. Gövde rengi ile çiçek rengi arasında bir ilişki vardır. Renkli gövdelilerde çiçekte renklidir.

Baklalar çeşit karakterini gösterdiği iriliğin 1/3’ünü aldığı zaman yapılır. Elle veya makine ile hasat yapılır. Elle yapılan hasatta 3-4 günde bir defa hasat olgunluğuna gelen fasulyeler toplanır. Baklalar yukarıya doğru çekilerek koparılır. Aşağıya çekerek koparıldığı zaman bitkiye zarar verilir. Fasulyelerde verim yer çeşitlerinde, dekara 1200-1300 kg, sırık çeşitlerde ise 1800-2000 kg arasında değişir.

Fasulye topraktaki humus miktarının yüksek olmasından hoşlanır. Dönüme 4-6 ton ahır gübresi atılmalıdır. Fasulyelerde ticari gübre kullanılacaksa gübrenin tamamı bir defada ve ekimden 2-3 hafta önce sürümle toprağa karıştırılmalıdır. Toprak yapısına bağlı olarak 1 dekara 12-14 kg sülfat formunda azot, 10 kg P2O5 ve 10-12 kg K2O verilir

Bezelyenin bitki oluşumu fasulyenin bitki oluşumuna benzer tohumun çimlenmesi ile birlikte büyüme devam eder. Bitkinin toprak üstü aksamı dik olarak büyür, dallanır ve çiçek açar. Bir süre sonra baklalar içinde tohumlar meydana gelir.

Bezelyede ilk çiçeklenme ana gövdeden ve birinci dallardan başlar. Diğerlerine üst dallara doğru geçer. Bezelye kendine döllenen bir sebzedir. Çiçek açılmadan önce döllenme olayı biter. Döllenmede tüm yumurta taslakları döllenir. Döllenen her yumurta hücresi tohum oluşturamaz. Meyve tutumu %30-70 arasındadır.