Sert Kabuklu Meyve Türleri Yetiştiriciliği

Çıtlama: Olgunlaşan meyvelerde endokarpın çatlayarak iki parçasının birbirinden biraz ayrılmasına denir.

Fıs meyve: İçinde tohumu gelişmeyen boş meyvelere denir.

Sert Kabuklu Meyve: Genellikle kurutulmuş, sert bir kabuğu ve kabuğun içinde yenilebilir tohumu bulunan, yağ oranı yüksek, çok besleyici ve lezzetli meyvedir. Bu meyve türleri antepfıstığı, badem, ceviz, pikan cevizi, fındık, kaju (cashew) ve Brazil nut’tır. Lüks meyveler olarak bilinirler ve kilogram fiyatları diğer meyve türlerine göre yaklaşık 5-10 kat daha yüksektir. O nedenle tüketimleri fazla değildir. Kestane ise yüksek oranda nem ve karbonhidrat içermesi ile diğer sert kabuklu meyvelerden ayrılır.

Badem ılıman iklim meyve türleri içinde en erken çiçek açan türdür. Bu nedenle birçok bölgede ilkbahar geç donlarından sık sık zarar görür.

Badem yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçen Akdeniz ikliminde çok iyi yetişmektedir. Bademin kış soğuklarına dayanıklılığı fazladır. Bu nedenle iç bölgelerde Afyon, Isparta ve Denizli gibi illerde de yetiştirilebilmektedir. Kış dinlenme isteği fazla olmayıp yaklaşık 300-600 saat arasındadır. İlkbahar geç donlarının sık sık görüldüğü bölgelerde başarılı yetiştiricilik yapılamaz. Meyvelerin olgunlaşabilmesi için yüksek sıcaklık toplamına ihtiyaç duyar. Yaz sıcaklarına ve kurağa dayanıklıdır. Bu nedenle Güneydoğu Anadolu bölgesinde rahatlıkla yetiştirilebilmektedir.

Ceviz ılıman iklim meyve türüdür. Ülkemizin değişik iklim koşullarına adapte olmuş çok sayıda yöresel tip vardır. Sahilden 1700 m yüksekliğe kadar geniş bir alanda yayılmıştır. Kışın yapraklarını döker. Kışın -25°C’ye kadar dayanabilir. İlkbaharda badem veya kayısıya göre daha geç çiçek açsa da ağaca su yürümesi ile birlikte ilkbahar geç donlarına onlar kadar hassastır. Henüz kabarmış tomurcukların daha açılmadan dondan zarar görmesine sıkça rastlanır. Bu nedenle ilkbahar geç donları riskinin yüksek olduğu bölgelerde büyümeye geç başlayan çeşitler tercih edilmelidir. Ceviz uzun bir vejetasyon dönemi ister ve sonbahar erken donlarına karşı hassastır. Yerli çeşitlerin soğuklama isteği yaklaşık 1.000 saattir. Yaz aylarında sıcaklığın 38°C’nin üzerine çıkmasıyla meyvelerde güneş yanıklığı oluşmaya başlar, içte kararma ve büzüşme meydana gelir.

Anavatanı Karadeniz kıyılarıdır. Buradan, Yunanistan üzerinden Avrupa’ya oradan da Amerika kıtasının keşfinden sonra ABD’ye götürülmüştür. Türkiye ayrıca, ağaç formunda yetişen ve Bolu fındığı olarak bilinen C. colurna türünün de ana vatanı içinde yer alır.

Fındık botanik olarak gerçek meyvedir. Tüketilen kısım tohumudur. Meyvelerin genellikle 3-5’i bir arada bulunur ve bu meyve grubuna çotanak denir. Meyve zuruf adı verilen bir çeşit yaprak ile dıştan sarılmıştır.

Dünya kestane üretimi toplam 2.051.564 tondur. Üretimin yaklaşık %82.1’ini tek başına Çin sağlar (1.683.815 ton). Kestane üretiminde diğer önemli ülkeler sırasıyla; 77.890 tonla Bolivya, 63.762 tonla Türkiye, 56.551 tonla Güney Kore, 51.959 tonla İtalya ve 28.440 tonla Yunanistan’dır.

Kestanede çiçeklenme genellikle Mayıs sonu-Haziran ayı içinde gerçekleşir. Ağaç üzerinde önce erkek çiçekler, sonra karşık eşeyli püsküllerdeki dişi çiçekler ve ardından bu püskülerdeki erkek çiçekler açar. Kestenenin yenilen kısım tohumdur ve tohum oluşumu için döllenme zorunludur.

Antepfıstığı ağaçları dioik çiçek yapısına sahip olup erkek ve dişi çiçekler farklı ağaçlardadır. Dişi çiçek tomurcukları daha koyu renklidir ve bu nedenle karagöz adı verilmektedir (Şekil 3.1). Dişi ve erkek çiçekler bileşik salkım şeklindedir. Çiçek salkımları meyve salkımlarına dönüşür ve cumba olarak isimlendirilir. Meyveler botanik anlamda drup (eriksi) meyve tipindedir. Meyvenin dışında ekzokarp ve mezokarptan oluşan etli bir kabuk bulunur. Endokarp (tohum kabuğu) sert ve krem rengindedir. Olgunlaşan meyvenin dıştaki etli kabuğu genellikle kırmızı renk alır ve sert kabuktan kolaylıkla ayrılır. Meyvelerin çoğunda çıtlama görülür. Bazen fıs meyvelere rastlanır.

Antepfıstığının tüketilen kısmı tohumdur.

Badem dünyada en fazla üretimi yapılan sert kabuklu meyve türüdür. Dünya badem üretimi 2.697.209 tondur. ABD tek başına 1.545.500 tonla dünya üretiminin yarıdan fazlasını (%57.3) gerçekleştirmektedir (FAO, 2014). Ardından İspanya (195.704 ton), Avustralya (160.000 ton), İran (111.936 ton), Fas (101.026 ton), İtalya (74.016 ton) ve Türkiye (73.230 ton) yer almaktadır. Badem üretimimiz artış eğilimindedir. Nitekim üretimimiz 2015 yılında 80.000 tona ve 2016 yılında 85.000 tona çıkmıştır (TUIK 2016).

Yerli badem çeşitleri; Dokuzoğuz I, Dokuzoğuz II, Gülcan-I, Gülcan II çeşitleri ile Nurlu ve Akbadem yöresel tipleri.

Ceviz klonal olarak yama göz veya dilcikli kalem aşısı yöntemleri ile çoğaltılır. Ceviz özsuyunda bulunan juglon aşı tutması üzerine olumsuz etki yapar. Bu nedenle aşılamadan 1-2 hafta kadar önce çöğürlerin tepesi vurularak kanama yaptırılmalıdır. Ayrıca aşı yerinde kaynaşma için yüksek sıcaklığa (26°C gibi) ihtiyaç duyulur. İspanya gibi bazı ülkelerde doku kültürü ile üretilmiş fidanlar da kullanılmaktadır. Anaç olarak ülkemizde kültür cevizinin (J. regia) çöğürleri kullanılmaktadır. Aşı yerinde çok iyi kaynaşma sağlar. Siyah çizgi hastalığına dayanıklıdır. Ancak kök kanseri ve nematodlara karşı hassastır. Yurt dışında özellikle ABD’de J. hindsii’ ve J. nigra ile J. regia x J. hindsii melezi olan Paradox anacı yaygın olarak kullanılmaktadır.

Ülkemizde hasat genellikle Eylül-Ekim aylarında yapılır. Meyvede sert kabuk ile kotiledonlar arasındaki paket doku kahverengileştiğinde meyvenin olgunlaştığı anlaşılır. Bu dönemde iç açık renklidir (Fotoğraf 3.10). Sert kabuğun dışındaki kal çatlamaya başladığında hasat zamanı gelmiştir. Ancak serin ve nemli bölgelerde ve sahil bölgelerde kal çatlaması ile iç olgunluğu aynı zamanda olurken sıcak ve kurak bölgelerde kal çatlaması iç olgunluğundan çok sonra (3-4 hafta sonra) başlar. Geçen süre içinde ceviz içinin rengi esmerleşir ve kalitesi düşer.

Ülkemizde fındık Karadeniz bölgesinde binlerce yıldan beri yetiştirilmektedir. İki alt bölge bulunmaktadır.

(1) Birinci Standart Bölge; Ordu, Giresun, Rize, Trabzon ve Artvin illerini içine alan Doğu Karadeniz Bölgesi.

(2) İkinci Standart Bölge; Samsun, Sinop, Kastamonu, Bolu, Düzce, Sakarya, Zonguldak ve Kocaeli illerini içine alan Orta ve Batı Karadeniz Bölgesi.

Fındık monoik çiçek yapısına sahiptir. Erkek çiçekler yaklaşık 6-10 cm uzunluğundadır ve püs veya kedicik denir.

Önemli kestane çeşitleri şunlardır; (1) İri çeşit ve tipler: Sarıaşlama, Osmanoğlu (Bursa erkenci), Vakit (Ayıtabanı), Seyrekdiken (Acemoğlu), Dursun, Aşı ve Sarı. (2) Erkenci çeşitler: Karamehmet, Hacıibiş ve Firdola (3) Hamur yapımına uygun çeşitler: Mahmutmolla ve Hacıömer.

Derin köklü bir bitki olduğundan toprağın gevşek yapılı ve derin olması önemlidir. Volkanik kökenli ve potasyumca zengin topraklarda iyi yetişir. Toprakta kireç miktarının fazlalığı kloroza neden olur. Ağır, killi ve su geçirgenliği az olan toprakları sevmez. Taban suyu yüksek olmamalıdır. Bu tür topraklarda mürekkep hastalığına yakalanması kolaylaşır. Doğal olarak yetiştiği yerlerde toprak asit (pH 5-6.3) karakterlidir.