BAHÇE TARIMI I

Çiçek, bitkinin generatif organlarından biridir.

Çiçekte polen erkek organlarda üretilir.

Bir çiçekte erkek ve dişi organlar birlikte bulunurlarsa, bu tip çiçeklere hermafrodit, erselik, erdişi, iki eşeyli çiçekler adı verilir.

Monoik Bitkilerde erkek ve dişi çiçekler, aynı bitki üzerinde fakat farklı yerlerdedir. Bunlara tek evcikli bitkiler de denir. Fındık, kestane, ceviz, pikan, hıyar monoik bitkilerdendir.

Dioik Bitkiler, erkek ve dişi çiçekleri aynı türün farklı bireyleri üzerinde bulunduran bitkilerdir. Bu tip bitkilere iki evcikli bitkiler de denir. Bu grup içerisinde; üzerinde sadece dişi çiçekleri taşıyan bireylere dişi bitki (Gynoik bitki), üzerinde sadece erkek çiçekleri taşıyanlara ise erkek bitki (Androik bitki) adı verilir (Örnek; Antepfıstığı, keçiboynuzu, kivi, dut, incir).

Böceklerle tozlanan bitkilere entomofil bitkiler adı verilir. Tozlanma olayında arılar, sinekler, kelebekler ve değişik böcekler görev alırlar.

Anemofil bitkiler olarak adlandırılan rüzgarla tozlanan bitkilere örnek olarak antepfıstığı, ceviz, pikan, fındık, kestane, keçiboynuzu ve dut verilebilir.

Meyve, doğrudan doğruya çiçekteki yumurtalığın etlenmesiyle meydana geliyorsa gerçek meyve; yumurtalık yanında çiçek tablası gibi kısımlar da meyve oluşumuna katılıyorsa, yalancı meyve adı verilir. Sert çekirdekli ve sert kabuklu meyveler, turunçgiller, üzüm, kabakgiller, domates, biber, patlıcan gerçek meyve; yumuşak çekirdekli meyveler, yenidünya, çilek, incir ise yalancı meyve oluştururlar.

Döllenme olmaksızın tohumsuz meyve oluşumuna partenokarpi denir.

"Erken dönemde tozlanıp döllenen çiçeklerin, daha geç döllenenlere oranla meyveye dönüşme şansı daha azdır." ifadesi yanlıştır.

Erken dönemde tozlanıp döllenen çiçeklerin, daha geç döllenenlere oranla meyveye dönüşme şansı daha fazladır.

Bazı çok yıllık bitkilerde yaşlanarak dökülen yaprakların yerine sürekli olarak yeni yapraklar oluşturulur. Bu nedenle yapraksız geçen bir dönem yaşanmaz. Bu tip bitkiler, "herdem yeşil bitkiler" olarak tanımlanır. Bu grupta çoğunlukla sıcak iklim bölgelerinin bitkileri olan turunçgiller, zeytin, yenidünya, keçiboynuzu gibi bitkiler yer alır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Çiçeğin en dışında yer alan çanak yapraklar, genellikle yeşil renkli olup, özellikle tomurcuk aşamasında çiçeğin iç kısmındaki öteki organları koruma görevi yaparlar. Çiçeklerde dıştan üçüncü halkada yer alan erkek organlar, başlıca iki kısımdan meydana gelmiştir: 1. Filament (İpçik) 2. Anter (Başçık). Çiçeklerde en ortada dişi organ bulunur. Bir dişi organ 3 kısımdan oluşur: Tepecik, boyuncuk, yumurtalık. Tepecik, boyuncuğun genişlemiş uç kısmıdır. Çiçeğin dıştan ikinci halkasını oluşturan taç yapraklar, genellikle iri, gösterişli ve değişik renkli olup, güzel kokuludurlar. Görevleri, gösterişli görünümleri ve güzel kokuları ile böcekleri çiçeğe çekerek, tozlanmanın sağlanmasında yardımcı olmaktır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Trimonoik, aynı birey üzerinde hem dişi, hem erkek, hem de erselik çiçek bulunduran bitkilerdir. Muz örnek olarak verilebilir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Böceklerle tozlanan bitkilere entomofil bitkiler adı verilir. Andromonoik; aynı birey üzerinde hem erkek, hem de erselik çiçek bulunduran bitkilerdir. Gynodioik; bir tür içerisinde bireylerin bir bölümünün sadece dişi çiçek, bir bölümünün ise sadece erselik çiçek taşıdıkları bitkilerdir. Trioik; bir tür içerisinde bireylerin bir bölümünün sadece dişi çiçek, bir bölümünün sadece erkek çiçek, diğer bir bölümünün ise sadece erselik çiçek taşıdıkları bitkilerdir. Rüzgarla tozlanan bitkilere ise anemofil bitkiler denir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Tozlanma döneminde, ortamda gerçekleşen sıcaklık, nem, yağış, rüzgar ve ultraviyole ışınları gibi iklim faktörleri tozlanma başarısını ve çiçek tozlarının tepecik üzerinde çimlenmesini önemli ölçüde etkiler. Bitki kökünün tozlanma başarısı ile bir ilgisi yoktur. Doğru cevap B seçeneğidir.

Kış aylarında havaların normale göre ılık veya soğuk geçmesi, beslenme ve bakım koşullarındaki dengesizlikler, çok yıllık bitkilerde bir önceki yıldaki meyve tutma miktarı ya da derimin geciktirilmesi gibi bitkinin içsel hormon dengesini değiştirebilecek faktörler, dikogami durumlarının ortaya çıkmasını sağlayabilir. Hatta bazı durumlarda, bir yıl protandri gösteren bitki, ertesi yıl protogini özelliği gösterebilir. Dikogami özelliği gösterebilen veya dikogamiye eğilimi olan bitkilere örnek olarak antepfıstığı, ceviz, pikan ve enginar verilebilir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Meyve, sadece bir yumurtalıktan meydana geliyorsa, basit meyve (örneğin;sert çekirdekli ve yumuşak çekirdekli meyveler, turunçgiller, üzüm, muz, domates, biber, patlıcan) olarak isimlendirilir. Buna karşın, aynı çiçekte bulunan çok sayıdaki yumurtalığın gelişmesiyle meyve oluşuyorsa, bileşik meyve veya toplu meyve (örneğin; çilek, ahududu, böğürtlen, dut) olarak adlandırılır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Döllenme olmaksızın tohumsuz meyve oluşumuna partenokarpi denir. Eşeysel uyuşmazlık, bir çiçekte eşey organları ve eşey hücreleri sağlıklı geliştikleri halde, kendine tozlanma veya yabancı tozlanma sonucunda döllenmenin gerçekleşememesi durumudur. Genetiksel ve sitoplazmik nedenler dışında; bazen yaşlı bitkilerde veya gübreleme, sulama, budama ve tarımsal mücadele gibi bakım işlemlerinin yeterince yapılmadığı bitkilerde de eşey hücresi oluşumunda aksaklıklar yaşanabilir. Sert çekirdekli meyve türleri (özellikle kayısı), turunçgiller (özellikle limon ve mandarin) ve zeytin gibi meyve türlerinde daha sık rastlanan bu durum, fizyolojik kısırlık olarak tanımlanır. Gamet kısırlıkları, erkek ve dişi eşey hücrelerinin oluşmaması ya da sağlıklı gelişememesi sonucu ortaya çıkar. Morfolojik kısırlık, bir çiçekte bulunan erkek ve dişi eşey organlarından birinin oluşmaması ya da yeterince gelişememesi nedeniyle ortaya çıkan tek eşeylilik durumudur. Doğru cevap D seçeneğidir.

Döllenme olmaksızın tohum oluşumuna apomiksis adı verilir. Erkek organların, dişi organlardan erken olgunlaşmasına protandri denir. Döllenme olmaksızın tohumsuz meyve oluşumuna partenokarpi denir. Stenospermokarpi döllenme olduktan sonra, embriyo gelişiminin ilk aşamalarında meydana gelen bir aksama sonucunda görülen tohumsuzluk durumudur. Poliembriyoni, aynı tohum kabuğu içerisinde normal olarak bir tane embriyo oluşması gerekirken, 1’den fazla sayıda embriyo oluşmasını ifade eder. Doğru cevap A seçeneğidir.

Bahçe kurarken döllenme biyolojisi açısından dikkat edilecek hususlar: 1. Yetiştirilmesi düşünülen çeşidin kendine uyumlu olup olmadığı iyi bilinmeli, eğer kendine uyuşmazlık varsa en az bir tozlayıcı çeşitle karışık dikim yapılmalıdır. 2. Seçilen tozlayıcı çeşitler ile ana çeşit arasında yabancı uyuşmazlık bulunmamalıdır. 3. Tozlayıcı çeşitlere ait çiçek tozlarının kalitesi, yani canlılık ve çimlenme yetenekleri yüksek olmalıdır. 4. Tozlayıcı bitki, bol çiçek tozu üretmelidir. 5. Tozlayıcı ile ana çeşit, aynı zamanda çiçeklenmeli ve çiçeklenme süreleri uzun bir zaman diliminde çakışmalıdır. 6. Tozlayıcı çeşit, düzenli olarak her yıl bol çiçek oluşturmalıdır. 7. Tozlayıcı çeşit, pazarda tutulan kaliteli bir çeşit olmalıdır. 8. Ana çeşit böcekle tozlanıyorsa, yetiştiricilik alanında yeterli miktarda arı kovanı bulundurmalıdır. Normal koşullarda her 3-4 dekar arazi için 1 bal arısı kolonisi bulundurulmalıdır. Çiçeklenme dönemi genellikle soğuk veya yağışlı geçiyorsa, bu miktar 1-2 dekara 1 arı kolonisi düşecek şekilde arttırılmalıdır. 9. Rüzgarla tozlanan diklin bitkilerde rüzgarın etkinlik durumu, etkin rüzgar yönü, bitkilerin dikim mesafeleri, tozlayıcıların çiçek tozu kalitesi ve ürettikleri çiçek tozu miktarları da göz önünde bulundurularak, 5-11 ana bitkiye 1 tozlayıcı bitki düşecek şekilde dikim yapılmalıdır. 10. Tozlayıcı çeşitler diploid olmalı, triploid olmamalıdır. Doğru cevap E seçeneğidir.