BAHÇE TARIMI I

Ekoloji: Bir bölgenin iklim ve toprak koşulları ile yer ve yöneyinden oluşan tüm çevresel faktörlere verilen genel bir addır.

Klimatoloji veya İklim Bilgisi: Yeryüzündeki atmosferik olayların değişimini inceleyen, ortalama değerler olarak ifade eden ve iklim faktörleri ile ilgili bilimsel çalışmalar yapan bilim dalıdır.

Katlama: Meyve çekirdeklerinin ve bazı tohumların dinlenmelerinin kırılarak çimlenebilmeleri için nemli kum vb. içerisinde belli süre düşük sıcaklıkta bekletilmeleri işlemidir.

Vernalizasyon: Bazı kışlık sebze türlerinin vegetatif gelişme döneminden generatif gelişme dönemine geçişi için, tohum veya fide dönemlerinde belirli sürelerle (4-8 hafta) düşük sıcaklığa (4-10 °C) maruz bırakılmaları işlemidir.

Kış soğuklarından korunmak için alınması gereken önlemler şu şekilde sıralanabilir:
• Kış soğuklarının etkili olduğu bölgelerde, soğuklara toleransı yüksek olan bitki tür veya çeşitlerini yetiştirmek.
• Geç dönemde (kış aylarına doğru) aşırı azotlu gübreleme yapmamak.
• Kışa girerken aşırı sulama yapmamak.
• Fosforlu ve potaslı gübreler bitkilerin soğuklara toleransını arttırdığı için bu gübrelemelere önem vermek.
• Malçlama yapmak ve bitkileri örtü altına almak.

İlkbaharın geç donlarından bitkileri koruma yollarını şu şekilde maddelendirebiliriz:
• İlkbahar geç donlarının görüldüğü bölgelerde geç çiçek açan meyve tür veya çeşitlerinin yetiştirilmesi.
• Meyve bahçeleri ve bağların, soğuk havanın çökerek don oluşturduğu vadi ve çukur alanlar yerine eğimli arazilere kurulması.
• Bahçe tesisinde sıraların, soğuk havanın akıp gidebileceği şekilde düzgün oluşturulması.
• Ağaçlara terbiye sistemi uygulanırken alçak yerine, yüksekten taçlandırmanın tercih edilmesi.
• Kış budamasının nispeten geç yapılarak uyanmanın geciktirilmesi (özellikle bağlarda).
• Don olayının olduğu zamanlarda meyve bahçeleri ve bağlarda ateş yakılması, dumanlama, sisleme ve yağmurlama yapılması ve havayı karıştıran mekanik pervanelerin kullanılması.
• Don tehlikesi geçene kadar bitkilerin örtü altına alınması (özellikle sebzeler ve çilek bitkisi).

Hava neminin yüksek olduğu durumlarda ortaya çıkan olumsuzluklar ise, şu şekilde sıralanabilir:
• Özellikle külleme, mildiyö ve dip çürüklüğü gibi fungal (mantari) hastalıklarda artış görülür.
• Bitkilerde terleme azalacağından köklerle su alımı dolayısıyla da besin maddesi alımı azalır.
• Büyüme ve gelişme yavaşlar.

Tuzluluk sorunu olan toprakların ıslahı ve yetiştiricilik açısından alınacak tedbirler şu şekilde sıralanabilir:
• Tuzlu topraklar, organik gübreleme yapılarak ıslah edilmeye çalışılabilir.
• Sadece gerektiği kadar sulama yapılmalıdır.
• Örtü altı tarımında sera toprağının tuzlanan en üst katmanı (yaklaşık 5 cm derinliğinde) uzaklaştırılıp yerine daha iyi kalitede toprak eklenebilir.
• Aşırı tuzlu topraklarda topraksız yetiştiricilik yöntemi uygulanabilir.
• Drenaj kanalları açılarak toprağın bol su ile yıkanması sonucu tuzun da topraktan uzaklaştırılması sağlanabilir.
• Genetik olarak tuza toleransı yüksek bitki tür ve çeşitleri yetiştirilebilir.

toprak neminin azlığı durumunu değerlendirecek olursak ortaya çıkan olumsuzlukları şu şekilde sıralayabiliriz:
• Tohumun çimlenebilmesinde toprak nemi olmazsa olmaz koşulların başında geldiğinden yetersiz nem tohum çimlenmesini engellemektedir.
• Bitkilerin topraktan besin maddelerini alımında önemli rolü olan saçak kökler gelişemez ve böylece bitkiler topraktan besin maddelerini yeterince alamazlar.
• Bitkilerde susuzluk, solgunluk, sararma ve ileri durumlarda özellikle otsu bitkilerde ölümler görülmektedir.
• Özellikle meyve ağaçlarında tomurcukların oluşum dönemindeki susuzluklar çiçek tomurcuklarında anormalliklere; sürgün tomurcuklarında ise zayıf gelişmelere neden olmaktadır.
• Meyvelerin iriliğini, şeklini, rengini ve kalitesini olumsuz etkiler.

Şiddetli rüzgarların bitkiler üzerindeki mekanik ve fizyolojik etkileri şu şekildedir:
• Bitkilerde dalların ve genç sürgünlerin kırılmalarına neden olur. Özellikle yeni dikilen genç meyve fidanlarında aşı noktasından kırılmalara neden olabilmektedir.
• Çiçek ve küçük meyve dökümlerine neden olur.
• Hızlı esen sıcak rüzgarlar bitkilerde terlemeyi arttırarak bitkilerin aşırı su kaybetmesine neden olur. Bitkilerde ani ve hızlı bir şekilde ortaya çıkan su kaybından dolayı solgunluk belirtileri görülür. Dolayısıyla bitkilerde fotosentez yavaşlar veya durur, sonuçta büyüme ve gelişmede aksamalar ortaya çıkar.
• Yine hızlı esen sıcak rüzgarlar çiçek tozlarının canlılıklarını olumsuz etkiler. Ayrıca dişicik tepesinin kurumasına neden olur. Böylece tozalanma ve döllenme engellenir; meyve tutumu azalır.
• Hızlı esen soğuk rüzgarlar ise, çiçek ve meyvelerde donmaya varan soğuk zararı oluşturur.

Bitkilerin yeryüzünde yayılımını ve bir bölgede verimli bir şekilde yetiştiriciliğinin yapılmasını sınırlayan en önemli iklim faktörü sıcaklıktır. Bitkilerdeki temel yaşamsal olaylar sıcaklığın etkisiyle gerçekleşmektedir. Güneş enerjisi ile oluşan sıcaklığın derecesi; zamana (gün içerisindeki farklılık ve mevsimlere), paralellere,
arazinin yönüne ve eğimine, yüksekliğe, havanın bulutlu ya da açık oluşuna, toprak rengi ve yapısına ve bitki örtüsüne göre değişmektedir.

Düşük sıcaklığın yararlı bir etkisi olan vernalizasyon ise, özellikle havuç, turp, soğan ve pırasa gibi bazı kışlık sebze türlerinin vegetatif gelişme döneminden generatif gelişme dönemine geçişinde etkilidir. Bahsi geçen bitki türlerinin tohum veya fide dönemlerinde belirli sürelerle (4-8 hafta) düşük sıcaklığa (4-10 °C) maruz bırakılmaları vernalizasyon olarak adlandırılmaktadır. Vernalizasyon isteğinin karşılanmaması durumunda bitkiler çiçeklenemez dolayısıyla meyve ve tohum oluşturamaz.

Sonbahar erken donlar, sonbahar aylarında hava sıcaklığının ani olarak kış soğukları seviyesine düşmesi ile ortaya çıkmaktadır. Ülkemizin iç ve yüksek yerlerindeki meyve bahçeleri ile bağlar açısından önemlidir. Bu dönemde meyveleri henüz hasat edilmemiş geç mevsim çeşitlerinin ürününde önemli zararlanmalar meydana gelir. Sonbahar erken donlarından korunmak için, ilkbahar geç donlarındakine benzer önlemler önerilmektedir. Farklı olarak ilkbaharda geç çiçek açan çeşitler yerine, çok geççi olmayan yani sonbaharda erken hasat edilen çeşitlerin yetiştiriciliği tavsiye edilmektedir.

Bitkilerin büyüme ve gelişimlerinde başta fotosentez olmak üzere, transpirasyon (terleme) ve solunum olayları ile bitkideki büyüme olaylarını yönlendiren hormon, enzim ve proteinlerin sentezinde ışığın rolü vardır. Bitkilerde renk maddelerinin (pigmentlerin) oluşumu da yine ışık sayesinde olmaktadır. Özellikle meyveler sözkonusu olduğunda meyvenin tam anlamıyla renklenebilmesi için ışık ihtiyacını karşılayabiliyor olması önemlidir. Bahçe bitkilerinden mantarlar, fotosentez yapmadıkları için büyüme ve gelişmeleri için ışığa ihtiyaç duymazlar. Bazı bahçe bitkilerinde ise, yetiştiricilik için ışık gerekli olsa da bitkilerin tüketilen kısımlarının beyaz veya beyaza yakın renkler (krem, açık sarı vb.) olması istendiğinden bu kısımların ışık alması engellenerek etiyolleştirme uygulaması yapılmaktadır. Bu şekilde yetiştiriciliği yapılan bahçe bitkilerine pırasa ve kuşkonmaz örnek olarak gösterilebilir.

Toprak neminin azlığı durumunu değerlendirecek olursak ortaya çıkan olumsuzlukları şu şekilde sıralayabiliriz:
• Tohumun çimlenebilmesinde toprak nemi olmazsa olmaz koşulların başında geldiğinden yetersiz nem tohum çimlenmesini engellemektedir.
• Bitkilerin topraktan besin maddelerini alımında önemli rolü olan saçak kökler gelişemez ve böylece bitkiler topraktan besin maddelerini yeterince alamazlar.
• Bitkilerde susuzluk, solgunluk, sararma ve ileri durumlarda özellikle otsu bitkilerde ölümler görülmektedir.
• Özellikle meyve ağaçlarında tomurcukların oluşum dönemindeki susuzluklar çiçek tomurcuklarında anormalliklere; sürgün tomurcuklarında ise
zayıf gelişmelere neden olmaktadır.
• Meyvelerin iriliğini, şeklini, rengini ve kalitesini olumsuz etkiler.

Şiddetli rüzgarların bitkiler üzerindeki mekanik ve fizyolojik etkileri şu şekildedir:
• Bitkilerde dalların ve genç sürgünlerin kırılmalarına neden olur. Özellikle yeni dikilen genç meyve fidanlarında aşı noktasından kırılmalara neden
olabilmektedir.
• Çiçek ve küçük meyve dökümlerine neden olur.
• Hızlı esen sıcak rüzgarlar bitkilerde terlemeyi arttırarak bitkilerin aşırı su kaybetmesine neden olur. Bitkilerde ani ve hızlı bir şekilde ortaya çıkan su kaybından dolayı solgunluk belirtileri görülür. Dolayısıyla bitkilerde fotosentez yavaşlar veya durur, sonuçta büyüme ve gelişmede aksamalar ortaya çıkar.
• Yine hızlı esen sıcak rüzgarlar çiçek tozlarının canlılıklarını olumsuz etkiler. Ayrıca dişicik tepesinin kurumasına neden olur. Böylece tozalanma ve döllenme engellenir; meyve tutumu azalır.
• Hızlı esen soğuk rüzgarlar ise, çiçek ve meyvelerde donmaya varan soğuk zararı oluşturur.

Tınlı topraklar bahçe bitkileri yetiştiriciliği açısından en çok kullanılan ve tercih edilen toprak grubunu oluşturur ve içeriğinde bulunan kum ve kil oranına göre kumlu-tınlı veya killi-tınlı olarak adlandırılır. Tınlı toprakların bünyesindeki kum toprağın yapısını geçirgen ve havalanabilir yaparken; kil toprağın sıkı yapılı, nemli ve geçirimsiz olmasına neden olmaktadır. Dolayısıyla kumlu-tınlı topraklarda badem, kayısı gibi kökleri derine giden bitkiler ile patates, turp, havuç gibi yumruları ve kökleri tüketilen sebzelerin yetiştiriciliği tercih edilirken; killi-tınlı topraklarda erik gibi daha yüzlek köklü meyveler ve sebzeler ile yüksek toprak neminden hoşlanan bitkilerin yetiştiriciliği önerilmektedir.

Yetiştiricilikte aşırı ve yanlış gübrelemeler, aşırı sulamalar, tuzlu yer altı sularıyla sulama yapılması ve kötü drenaj gibi nedenlerle ortaya çıkabilen toprak tuzluluğu da bahçe bitkilerinin yetiştiriciliğini etkileyen bir toprak faktörüdür. Yukarıda bahsedilen olumsuz koşullar devam ettiği sürece topraktaki sodyum, klor, sülfat ve karbonat iyonlarının birikiminden kaynaklı olarak tuzluluğun şiddeti artabilmektedir.

Ülkemizde bölgelere göre toprakların fiziki yapısı değiştiği gibi pH değerleri de farklılık göstermektedir ve mevcut toprak reaksiyonuna göre de doğal bitki örtüsü oluşmaktadır. Örneğin Karadeniz bölgesi toprakları asit karakterli olurken, Akdeniz bölgesinde bazik karakterli toprak yapısının hakim olduğu bilinmektedir. Dolayısıyla Karadeniz bölgesinde hafif asit karakterdeki topraklardan hoşlanan çay, fındık, lahana gibi bahçe bitkileri iyi bir şekilde yetiştirilirken; Akdeniz bölgesinde hafif alkali topraklardan hoşlanan zeytin, kayısı, badem, karpuz gibi bitkiler sorunsuz yetiştirilebilmektedir.

Yüksek sıcaklık, kuru hava, rüzgar gibi faktörlerin etkisiyle bitkilerin yapraklarındaki stoma açıklıklarından terleme yoluyla su kaybı olayına transpirasyon adı verilmektedir.