NOTERLİĞİN TANIMI, NİTELİĞİ VE HUKUKTAKİ YERİ

Noter kelimesi, Latince notarus’dan gelir ve not tutan, süratle yazı yazan, seri yazı yazan anlamını taşır.

Noterlik esas olarak 18 Ocak 1972’de kabul edilen, 5 Şubat 1972 yılında Resmi Gazete’de yayınlanan 1512 Sayılı Noterlik Kanunu’nda tanımlanmış ve düzenlenmiştir.

Kanunun 1. maddesinin ikinci cümlesindeki “Noterler, hukuki güvenliği sağlamak ve anlaşmazlıkları önlemek için işlemleri belgelendirir ve kanunlarla verilen başka görevleri yaparlar.” biçimindeki tanım, Noterliğin kanuni tanımıdır.

Noterliğin ana eylemi tespittir. Dolayısıyla uyuşmazlıkların içinde olamazlar, yarar ve çekişmelerin tarafı değil, belki de yalnızca tespitçisi olabilirler.

Noterlik Hukukunu; ‘noterlik müessesesinin hukuk sistemi içindeki yeri ile diğer hukuk dallarıyla olan ilişkisini inceleyen bilim dalı’ olarak tanımlamak mümkündür.

Noterlik hukukunu, hukuk disiplinleri içinde bir yere oturtmak istediğimizde, Noterlik müessesini daha çok özel hukuk içerisinde yer alan hukuk dallarıyla ilgili işlemlerde hizmet verdiği gerçeğini göz önüne almak gerekir. Noterlerin görevlerine giren işlerin daha çok şekle ilişkin olması, (tanzim, tasdik, tescil) Noterlik Hukukunun, Medeni Usul Hukukuna yakın bir hukuk dalı olduğunu göstermektedir.

Noterlik Kanununun 2 nci maddesinin birinci fıkrasına göre; “Her asliye ve münferit sulh mahkemesinin bulunduğu yerde, o mahkemenin yargı çevresindeki noterlik işlerini görmeye yetkili olmak üzere bir noterlik kurulur.”

Adalet Bakanlığı.

Türkiye Noterler Birliği.

Noterliklerin yetki alanının belirlenmesinde Noterlik Kanunu’nda görülen eksiklik, yetkisiz bir noterlikte yapılan işlemlerin akıbeti konusunda düzenleme bulunmamasıdır. Zannımızca yetkisiz noterlikte yapılmış işlemler hakkında HUMK’un öngördüğü yollar ve sonuçlar olduğu gibi geçerlidir. Diğer bir ifade
ile noterlikte yapılan işlem kesin yetki kuralına bağlanmış ise yargılamanın ve işlemin her aşamasında bu yetkisizlik hususu ileri sürülebilir. Bunun dışındaki durumlarda ise yetkisizlik bir ilk itiraz olarak ileri sürülmelidir.

Noterlik Kanunu’nun 4 üncü maddesi, noterliklerin dört sınıfa ayrılmasını öngörmüştür. İlk üç sınıf noterlik, her noterliğin yetki çevresi içindeki nüfus, iş yoğunluğu ve noterlik geliri esas tutularak sınıflandırılır (NK.m.4/3). Noterlerin sınıflandırılması Noterler Birliği’nin mütalaası alınarak Adalet Bakanlığı’nca yapılır (NK. m.4/2)

Dördüncü sınıf noterlikler, o yerin bağlı bulunduğu Adalet Komisyonunun görevlendirme yazısı üzerine, Adalet Bakanlığı’nca görevlendirilerek kâtip sınıfından bir adalet memuru tarafından geçici olarak yönetilir
ve bu kimselere “geçici yetkili noter yardımcısı” adı verilir.

Noterler, mesleki faaliyetlerini, tüzel kişiliği haiz kamu kurumu niteliğinde mesleki kuruluşlar olan Noterler Birliği’nin denetim ve gözetimi altında sürdürürler.

Noterlik Kanunu’nun 1. maddesinde kamu hizmeti olarak tanımlanan noterliği, ifa eden noterlerin memur olup olmadığı önem arz etmektedir. Noterlik Kanunu’nda açık bir hüküm bulunmamakla birlikte, bu Kanunun, noterleri memur olarak kabul etmediği dolaylı bir şekilde anlaşılmaktadır. Noterlik Kanunu’nun 151 ve 152. maddelerinde, noterlere Türk Ceza Kanunu’nun memurlara ait hükümlerinin uygulanacağı belirtilmiştir.

Noterlik Kanunu’nun 40 ıncı maddesinde de noterlik dairesinin resmi daire kabul edilmemiş, resmi daire “sayıldığı” hükme bağlanmıştır. Gerçekten de noterlik dairesinin kira ve diğer giderlerinin notere ait olması, çalışanların memur olmaması bilakis sosyal güvenlik açısından işçi olarak kabul edilmeleri, noterlik ücret tarifelerinin, özel kanun hükümleriyle belirlenmesi bunun gerekçeleridir.

Noter olabilmenin ön koşulu Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmaktır.

Noter olabilmek için 21 yaşını bitirmiş ve 40 yaşını doldurmamış olmak şartı aranmaktadır.

Noter olabilmek için eğitim şartı olarak, Türk hukuk fakültelerinin birinden mezun olmak veya yabancı bir memleket hukuk fakültesinden mezun olup da, Türkiye hukuk fakülteleri programlarına göre noksan kalan derslerden başarılı sınav vermiş bulunmak şartı aranmaktadır. 

Bunlar;

1. Adli veya askeri hâkimlik yahut savcılıklara atanmış olanlar,
2. Avukat unvanını kazanmış olan veya Avukatlık Kanunu’na göre staj ve avukatlık sınavı şartlarından bağışık olarak avukatlığa kabul olunmaya hak kazanmış bulunanlardır.

Atama yapılırken, aynı sınıftan noterlerin meslekteki kıdemleri, kıdemde eşitlik halinde sicillerine göre yeterlik dereceleri esas alınır. Aynı kıdem ve yeterlilikte olanlardan Almanca, Fransızca, İngilizce veya İtalyanca dillerinden en az birini bildiğini yönetmelikte gösterilecek şekilde belgelendirenler diğer isteklilere, bu dillerden biri ile öğretim yapan yabancı hukuk fakültelerinden birini bitirmiş olanlar diğerlerine, hukuk doktoru olanlar hepsine tercih edilir. Buna göre de şartlar eşit olursa hukuk fakültesi mezuniyet tarihindeki önceliğe bakılır. Hukuk fakültesi, mezuniyet tarihi de aynı ise atanacak olan, ad çekilerek belirlenir (N.K.m.27.II).

Noterlik görevi yüksek derecede özen ve dikkat gerektirmesi, bu görevi ifa edenlerin dimağların tam berraklıkta olması gerektirir. İnsanların belli bir yaştan sonra tam bir üretkenlik içinde olmalarını beklemek yanlış olup bu nedenle kanun koyucu 65 yaşını dolduran noterlerin görevlerinin sona erdiğini kabul etmiştir.