AVRUPA BİRLİĞİ

Siyasi, askeri ve ekonomik açıdan her iki blok kendi örgütlenmeleriyle üye devletler arasında iş­birliğini sağladılar. Batı Avrupa açısından 1949’da imzalanan Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) güvenlik şemsiyesini oluştururken, Avru­pa Konseyi’nin kuruluşu siyasal anlamda hükümet­ler arasında bütünleşme konusunda diyaloğu baş­lattı. Marshall Planı ile 1947’de ABD’nin verdiği ekonomik destek ise Avrupa’da ekonomik bütün­leşmeye zemin hazırladı.

ABD Başkanı Harry S. Truman’ın Amerikan Kongresi’nde Mart 1947’de açıkladığı Truman Doktrini, komünist saldırıya uğrayan tüm Avrupa ülkelerine yardım etme sözü verdi. Böylece ABD, Yunanistan’da Sovyetler Birliği’nin destek verdiği düşünülen olası bir ihtilale engel olmaya çalışıyor­du. Ayrıca Truman, Türkiye ve Yunanistan’a 400 milyon Dolarlık askeri yardım yapılacağını açıkla­dı. Marshall Planı da (Avrupa İyileşme Programı) bu doktrinin devamı niteliğindeydi. Başlangıç­ta SSCB, Orta Avrupa ve Doğu Avrupa ülkeleri Marshall Planı’nın dışında tutulmadı; ancak süreç içinde Sovyetler, kontrolü altında bulunan ülkele­re yardım edilmesine engel oldu (Kissinger, 2006: 434). ABD Dışişleri Bakanı George Marshall, Mayıs 1947’de Harvard Üniversitesi’nde yaptığı ünlü konuşmada açıkladığı plan ile kısa dönemde Avrupa’da Dolar açığının kapanmasına yardımcı oldu. Yardım alan ülkeler bu sayede altyapılarını geliştirmek, borçlarını azaltmak gibi ulusal ekono­mik amaçları için fon oluşturabildiler. Uzun dö­nemde ise Avrupa’da, Amerikan iç pazarına benzer pazar koşulları oluşturulması hedefleniyordu. Zira Avrupa’da barış ve refah için küresel ekonomik sis­teme tam katılım ve bunun tek (ortak) pazar ile ya­pılması gerekli görülüyordu (Dinan, 2004: 40-43). Bu şartlar altında SSCB’nin bu programa katılımı söz konusu değildi.

İkinci Dünya Savaşı’nın ardından Batı Avru­palı devletler açısından bir siyasi birlik fikri uzak bulunsa da, ekonomik toplulukların kurulması fikrine sıcak bakılıyordu. Aslında bir anlamda eko­nomik bütünleşme, ulusal çıkarların korunması için ortak zemin hazırlıyordu. Nihayet Schuman Deklarasyonu’nun açıklanmasından bir yıl sonra 18 Nisan 1951 tarihinde, Avrupa Kömür ve Çe­lik Topluluğunu (AKÇT) kuran Paris Antlaşması Fransa, Almanya, İtalya, Belçika, Hollanda ve Lük­semburg arasında imzalandı. Antlaşmanın yasama organlarınca onaylanmasının ardından, 25 Eylül 1952 tarihinde AKÇT fiilen kuruldu. Ulus-üstü karar verme yetkisine sahip Yüksek Otorite’nin başkanlığına Jean Monnet atandı.

Bu süreçte İn­giltere kurucu altı devlete katılmadı. İngiltere’nin bütünleşmeyi istemeyen tavrında İngiliz Milletler Topluluğu (Commonwealth) ülkeleriyle olan ticari ilişkileri de etkiliydi.

Genişleme-derinleşme tartışmasıyla birlikte AT yetkilileri, iki vitesli Av­rupa (Europe à deux vitesses) kavramını gündeme taşıdı. Bu görüş, ilk kez Tindemans Raporu olarak bilinen bildiride 1975 yılında yer aldı. Buna göre, hem ekonomik-sosyal birlik ve bütünleşmenin yayılması hem de siyasal bir­lik ve halkların yakınlaşması sürecinde hazır olmayan veya yeni katılan üyele­rin, bütünleşme yanlısı üye devletleri hukuken geriden izlemesi öneriliyordu

Genişleme-derinleşme tartışmasıyla birlikte AT yetkilileri, iki vitesli Av­rupa kavramını gündeme taşıdı. Bu görüş, ilk kez Tindemans Raporu olarak bilinen bildiride 1975 yılında yer aldı. Buna göre, hem ekonomik-sosyal birlik ve bütünleşmenin yayılması hem de siyasal bir­lik ve halkların yakınlaşması sürecinde hazır olmayan veya yeni katılan üyele­rin, bütünleşme yanlısı üye devletleri hukuken geriden izlemesi öneriliyordu.

Or­tak Pazar; başta Amerikan ve Japon ekonomileri ile rekabet olmak üzere, küresel düzeyde rekabet gücünün anahtarı olarak görülüyordu.

Ortak Pazara varılabil­mesi için kaldırılan “teknik, fiziki ve mali” olmak üzere tüm tarife-dışı engeller ve ilgili harmonizas­yon (uyum) direktifleri oy birliği yerine nitelikli oy çokluğu ile alınacaktı (Dedman, 2010: 115). Dola­yısıyla Ortak Pazar konusuna yaklaşım, hükümet­ler-arası değil ulus-üstü bir boyut taşıyordu.

Haziran 1997’de düzenlenen Amsterdam Zirvesi­nin temel konuları esneklik ve farklılaştırılmış bü­tünleşme oldu.

Anayasal Antlaşma’dan farklı olarak Lizbon Antlaşması, temel antlaşmaları tek bir belge haline getirmeye çalışmıyor, önceki antlaşma reformların­daki gibi sadece antlaşmaları revize ediyordu. Av­rupa Topluluğu’nu kuran antlaşmanın adı Avrupa Birliği’nin İşleyişi Hakkında Antlaşma olarak değiş­tirildi. AB “tüzel kişilik” (tekil hukuki kişilik) ha­line getirildi ve uluslararası platformda daha etkin kılınması hedeflendi. AB üye sayısının son genişle­me dalgalarıyla iki katına çıkmış olması, kurumsal yapının ve karar alma mekanizmalarının gözden geçirilmesini gerektiriyordu. Lizbon Antlaşması da 27 üyeli AB’nin etkin bir şekilde çalışabilmesi için kurumsal reform ihtiyacına kilitlenmişti. Aslında antlaşma Anayasal Antlaşma’da ortaya konulan şekliyle yeni makamları, oy ağırlıklarını ve iki aşamalı, “çifte çoğunluk” sistemini belirlemiştir.

Fransa ve Batı Almanya arasındaki ilişkiler, Avrupa'da barışın korunması açısından büyük önem taşıyordu. İngiltere Başbakanı Winston Churchill 1946 yılında Avrupa Birleşik Devletleri'nin kurulmasını önerirken aslında Fransız-Alman işbirliğine dayanan bir bütünleşmeye işaret etmekteydi. Savaş sonrasında Fransa Planlama Teşlikatı'nın başında olan Jean Monnet ise Avrupa'da savaş sonrası düzenin sağlanabilmesinde Almanya'nın Avrupa içinde asimile edilmesini güvence olarak görüyordu.

ABD Başkanı Harry S. Truman'ın Amerikan Kongresi'nde Mart 1947'de açıkladığı Truman Doktrini, komünist saldırıya uğrayan tüm Avrupa ülkelerine yardım etme sözü verdi. Böylece ABD, Yunanistan'da Sovyetler Birliği'nin destek verdiği düşünülen olası bir ihtilale engel olmaya çalışıyordu. Ayrıca Truman, Türkiye ve Yunanistan'a 400 milyon dolarlık askeri yardım yapılacağını açıkladı. Marshall Planı (Avrupa İyileştirme Programı) da bu doktrinin devamı niteliğindeydi.

9 Mayıs 1950 tarihinde açıklanan Schuman Deklarasyonu, ulus-üstü bir kömür ve çelik örgütü ile hem Ruhr sorununa çözüm bulunmasını hem de Alman sorununun Avrupa Birliği içinde eşitlik ve ayrımcılığa maruz kalmadan çözülmesini mümkün görüyordu.

Paris Antlaşması 50 yıl geçerli olmak üzere imzalanmıştı. Bu nedenle Antlaşma, 23 Temmuz 2002tarihinde sona ermiştir.

Genişleme, Avrupa Birliği'ne yeni üye katılımını ifade ederken derinleşme Avrupa Birliği'nin mevcut üyeleri arasındaki işbirliğinin daha da güçlendirilmesini ifade etmektedir.

AT'ın ilk genişlemesi, 1969 yılında de Gaulle'ün istifasının ardından üyeliğe uygun şartların oluşmasıyla gerçekleşti. 1973 yılında İngiltere, Danimarka ve İrlanda Topluluklara katıldı. Norveç üyelik için referandum düzenledi ve Norveç halkının Topluluklara üye olmayı reddetmesi sonucunda bu sürecin dışında kaldı.

Türkiye Avrupa Topluluğu'na 31 Temmuz 1959'da (Yunanistan'dan iki ay sonra) ortaklık başvurusu yapmıştır. Ortaklık ilişkisini belirleyen Ankara Antlaşması, Yunanistan ile yapılan Atina Antlaşması'ndan iki yıl sonra 12 Eylül 1963'de imzalandı. Bu antlaşmalar ilgili devletlere tam üyelik hakkı tanımıştır.

7 Şubat 1992'de imzalanan Maastricht Antlaşması, Toplulukları Avrupa Birliği'ne dönüştürürken ve AB vatandaşlığı kavramını ilk kez kullanırken, "üç sütunlu" bir yapı kuruyordu.

Kopenhag Kriterleri şunlardır: Siyasal kriterler: Demokrasiye, hukukun üstünlüğüne, insan haklarına ve azınlık haklarına saygı gösterilmesi ve bu hakların korunmasını güvence altına alan kurumların varlığı; Ekonomik kriterler: İşleyen bir serbest piyasa ekonomisi ve AB içindeki rekabetçi baskılara ve diğer serbest piyasa güçlerine dayanabilme kapasitesi; Müktesebata uyum kriteri: Siyasi, ekonomik ve parasal birliğin hedeflerine bağlı kalmak üzere, üyelik için gerekli yükümlülükleri yerine getirebilme kabiliyeti.

Lizbon Antlaşması, Maastricht Antlaşması'nın getirdiği "üç sütunlu" yapıyı kaldırmıştır. Dolayısıyla ikinci (ODGP) ve üçüncü (Adalet, İçişleri ve Cezai Konularda Polis ve Adli İşbirliği) sütun da birinci sütunun (Avrupa Toplulukları) hukuksal araçlarını kullanmak üzere ortak Topluluk çıkarı haline getirilmiştir.