AVRUPA BİRLİĞİ

Ayrıca devletler, konfederal yapılara fazla güvenmezler; en düşük yoğunluktaki ve en
gevşek yapıdaki bu siyasi birliğin ileride ya parçalanabileceği ya da federasyona dönüşebileceğinden
kuşku duyarlar.

Bir ulus-üstü yönetim biçimi olarak federalizm, her ne kadar ulus-devletler bakımından kendi iç örgütlenmelerine uygulanan bir yönetim modeli olarak görünse de 18. yüzyıldan itibaren ulus-üstü organizasyonlar için de telaffuz edilir olmuştur. Bu bakımdan federalizm, belirli bir coğrafyadaki ülkeler arasındaki işbirliği ve yakınlaşma süreçleri anlamına gelen bölgeselleşme kavramı açısından da ele alınmaktadır. Bu yönüyle de federalizm, bölgesel bütünleşme konusunda ortaya konulan ilk teoridir.

Hükümetlerarasıcılık, genelde ulusüstücülük yaklaşımına ve özelde de federalizme karşı bir söylemdir. Hükümetlerarasıcılık, devletler arasında egemen bağımsızlık temelinde gerçekleşen karşılıklı ilişkileri ifade etmektedir. Bu bakımdan hükümetlerarasıcılık ulus-devletten daha üstün bir otoritenin olduğu ulusüstücülük yaklaşımından ayrılmaktadır.

AB’nin siyasal ve ekonomik alanlar gibi temel alanlarda bütünleşme sürecinin son safhasına henüz ulaşamadığı da unutulmamalıdır. Birlik başlangıcından bu yana sürekli evrilen bir proje olduğundan sıkça nitelik değiştirmekte, AB’nin kurumsal kimliği dönemden döneme ciddi farklılıklar arz etmektedir. Bununla birlikte, yaşanan her değişim ve sancı da AB açısından yeni kazanımları işaret etmektedir. Örneğin 2005 yılında Fransa ve Hollanda’nın düzenledikleri referandumlar yoluyla Avrupa Anayasası’nı reddetmelerine, 2008’de İrlanda’nın Lizbon Anlaşmasına hayır yanıtı vermesine rağmen; 1 Aralık 2009’da Lizbon Anlaşması yürürlüğe girmiş ve Avrupa bütünleşmesi bakımından olumlu bir hava yaratmıştır.

İngiltere AB’nin güçlü bir siyasi bütünleşme olmadan geniş bir serbest ticaret bölgesi olarak gelişmesi görüşünü benimsemektedir. Bu çerçevede İngiltere; AB’nin daha Anglosakson, daha neo-liberal bir yapıya dönüşmesini destekleyerek AB bütünleşme modelini daha gevşek, ama daha geniş alanda varlık gösterecek bir ekonomik birlik haline dönüştürme gayretindedir. Hatta İngiltere daha da ileri giderek, 23 Haziran 2016’da gerçekleştirdiği referandumla AB’den ayrılma yolunda adım atmıştır. Referandumda oy kullananların %51.9’u İngiltere’nin AB’den ayrılması yönünde tercihte bulunmuşlardır. Başbakan Theresa May de 2 Ekim 2016’da yaptığı konuşmada İngiltere’nin hukuki süreci başlatarak Mart 2019’a kadar AB’den ayrılmış olacağını açıklamıştır. İngiltere’nin AB’den ayrılması konusu Brexit (British exit) olarak adlandırılmaktadır. Brexit tartışmaları, ekonomik bütünleşme sürecinde başarılı sayılabilecek bir süre. yaşamış olan AB’nin siyasi bütünleşme konusunda aynı derecede başarı kaydedemediğinin bir göstergesi olmuştur.

Birleşik Avrupa’nın kurulması çerçevesinde görüşler belirten ilk düşünürler, Dante (Durante degli Alighieri) ve Pierre Dubois olmuştur. 310 yılında kaleme aldığı Monarchia başlıklı yapıtında “birlikten” söz eden Dante’ye göre, Avrupa’da savaşların önlenmesi ve Roma’nın yeniden canlandırılması bu kıtada tek bir yönetimin kurulmasıyla gerçekleştirilebilecekti. 14. yüzyılda Pierre Dubois dönemin prensliklerine yaptığı birlik çağrısında ise ortak bir konseyin kurulması ve prenslikler arasındaki bütün uyuşmazlıkların çözümünde bu konseyin aracı olmasını önermiştir.

Avrupa’nın bütünleşmesine yönelik planlar, 19. yüzyıla kadar sadece düşünceden ibaret kalmıştır. 19. yüzyılın başlarında gerçekleşen iki ayrı birleşme hareketi ise Avrupa bütünleşmesi konusunda ileride atılacak adımlar için örnek teşkil etmiştir. Bunlardan ilki 1819’da Prusya’da Maasen Tarifesi’nin kabulüyle iç ticaret engellerinin ilk kez kaldırılmasıdır

Her ne kadar Pan-Avrupa Hareketi ile Avrupa Federal Birliği Rejiminin Organizasyonu Hakkında Memorandum girişimi kısa ömürlü olmuşsa da Avrupa’da bu dönemde somut sonuçlara ulaşan bütünleşme girişimlerine de tanık oluyoruz. Bunlardan ilki 1932 yılında Belçika, Hollanda ve Lüksemburg arasında imzalanan Ouchy Sözleşmesi ile oluşturulan Benelüks ülkeleri grubudur. Daha sonra bu ülkeler arasında ekonomik bütünleşmeye giden düzenlemeler ortaya konulmuş; nihayet 1958 yılında Benelüks Ekonomik Birliği kurulmuştur. Bir diğer benzer gelişme de Kuzey Avrupa’da yaşanmıştır. İskandinavya coğrafyasında NATO’nun kurucu ülkeleri arasında yer alan Norveç, İzlanda ve Danimarka; yanlarına tarafsız devlet olan İsveç’i de alarak Kuzey Konseyi’ni (Nordic Council) 1952 yılında kurmuşlardır. Bir diğer tarafsız devlet olan Finlandiya ise Fin-Sovyet ilişkilerinin normalleşmesinin ardından, 1955 yılında Konsey’e katılmıştır.

Federalizm açısından bu dönemin ilk somut bütünleşme girişimi, 1946 yılında kurulan Avrupa Federalistler Birliği olmuştur. Bu Birlik savaş sonrası yeniden ayağa kalkmanın ancak Avrupa’nın bütünleşmesi ile gerçekleşebileceğini savunmuş ve bu doğrultuda federalizm fikrini önplanda tutmuştur.

Karl Deutsch tarafından 1957 yılında ortaya atılan Güvenlik Toplumu yaklaşımına değinmek yerinde olacaktır. Deutsch devletler arasında salt ekonomik boyutlu bütünleşme sürecinin, uluslararası politikada temel amaç olan savaşın önlenmesi için yeterli olmayacağını iddia etmektedir.

Bu bağlamda Yeni İşlevselciliğin üzerinde durduğu temel kavramlardan biri yayılma (spill-over) olmuştur. Buna göre bir politika alanında başlayan işbirliği ve bütünleşme, birbirleriyle yakın teması bulunması nedeniyle diğer politika alanlarına da yayılabilecektir. Haas’ın geliştirdiği bu teoriye göre, ekonominin bir sekt.ründe başlayan bütünleşme süreci, ekonominin diğer sektörlerine doğru yayılacak (sirayet edecek) ve sonunda tüm ekonomiyi kapsayacaktır.