AVRUPA BİRLİĞİ - Deneme Sınavı - 12

Maastricht’le ortaya konulan ODGP düzenlemelerinin pratiğe yansıması hiç de beklentileri karşılar nitelikte olmamıştır. Bu durumun en somut göstergesi ise eski Yugoslavya’nın dağılması sürecinde yaşanan krizlerde AB’nin etkisiz kalmasıdır. Balkanlar’da yaşananlar karşısında etkisizliğinin farkına varan AB, bu durumu düzeltebilmek için ODGP’nin geliştirilmesi konusunda çalışmalarına devam etmiştir. Bu yöndeki gerçekçi adım Avrupa Güvenlik ve Savunma Politikası’nın oluşturulmasıdır. Bu yapı 1997 yılında imzalanan ve 1999 yılında yürürlüğe giren Amsterdam Antlaşmasıyla ortaya çıkmıştır.

Tarihsel süreç göstermiştir ki AB’nin dış politikasında ve ilişkilerinde Birlik içindeki üye ülkelerin tek bir dış politika izlemeleri mümkün olmamıştır. Bu durumun en önemli nedeni, dış politika alanının halen üye devletlerin sürücü koltuğunda olduğu ve çalışma metodunun da devletlerarası işbirliğine dayalı olduğu bir alan olmasıdır. Bu çerçevede 1 Aralık 2009’da yürürlüğe giren Lizbon Antlaşması da diğer kurucu antlaşmalar gibi, bu tek ses olamama sorununu mümkün olduğunca AB üyesi devletlerin çekince ve itirazlarını dikkate alarak çözmeyi hedeflemektedir.

Lizbon Antlaşması ile getirilen değişiklikler AB’nin dış ilişkilerinin uyumlaştırılmasına şu şekilde katkı sağlamıştır. Öncelikle Lizbon Antlaşması ile Maastricht Antlaşmasıyla getirilen sütunlu yapı kaldırılmakta, AB tüzel kişiliğe sahip tek bir yapı haline getirilmektedir. Ayrıca AT Antlaşması'nın ismi Avrupa Birliği’nin İşleyişine Dair Antlaşma (Treaty on the Functioning of the European Union) olarak değiştirilmiş ve AB Antlaşması ile herhangi bir hiyerarşik ilişkinin bulunmadığı açıkça ifade edilmiştir. Bu çerçevede Topluluk terimi yerine Birlik terimi kullanılmaya başlanmıştır.

Lizbon Antlaşması’nın 18. Maddesi, Dış Politika ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilciliği kurumunu düzenlemektedir. İlgili Maddeye göre AB Dışişleri ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Komisyon Başkanı’nın onayı üzerine Avrupa Konseyi tarafından atanmaktadır. AB Konseyi başkan yardımcılığı ve Avrupa Komisyonu başkan yardımcılığını da üstlenen Yüksek Temsilci aynı zamanda, her ay AB üyesi devletlerin dışişleri bakanlarını bir araya getiren AB Dışişleri Konseyine de başkanlık etmektedir.

Bu temel görevleri doğrultusunda Yüksek Temsilcinin görev süresi beş yıldır. Bu süre en çok 18 ay olan diğer Konsey başkanlıklarına oranla oldukça uzundur. Günümüzde bu görev, İtalyan siyasetçi Federica Mogherini tarafından yürütülmektedir. Britanyalı Catherine Ashton ise Mogherini’den önce bu görevi yürütmüş ve aslında bu göreve ilk atanan siyasetçi olmuştur.

Dış politikanın içeriğini çeşitli değişkenler de belirlemektedir. Bu değişkenlerin arasında tarih, coğrafya, ulusal kimlik ve kültür gibi sabit ögelerle birlikte, zaman içinde değişim kaydedebilen siyasi, ekonomik, sosyal ve askerî unsurlar da yer almaktadır. Doğru cevap C'dir.

Ortak dış ve güvenlik politikası konusunda fazla bir ilerleme sağlamamasına rağmen, Amsterdam Antlaşması belirli yeniliklerin ortaya çıkmasına öncülük etmiştir. Doğru cevap C'dir.

Dışişleri Konseyine başkanlık eden Birlik Dışişleri ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi hem getirdiği önerilerle ortak dış ve güvenlik politikasının oluşturulmasına katkıda bulunmakta hem de AB Zirvesi ve Konsey tarafından kabul edilen kararların uygulanmasını sağlamaktadır. Bu itibarla ortak dış ve güvenlik politikası, Yüksek Temsilci ve üye devletler tarafından ulusal imkânlar ve Birlik imkânları kullanılmak suretiyle uygulanmaktadır. Ortak dış ve güvenlik politikasına ilişkin konularda AB’yi temsil eden de yine Yüksek Temsilcidir. Ayrıca, Birlik adına üçüncü taraflarla siyasi diyalog yürütmek ve uluslararası örgütler ile uluslararası konferanslarda AB’nin tutumunu ifade etmek Yüksek Temsilcinin görevleri arasındadır. Doğru cevap E'dir.

Dış politikayı belirleyen temel faktörler şunlardır: Uluslararası yapı, jeopolitik konum, ulusal kamuoyu, ulusal birlik bilinci ve doğal çıkarların algılanış biçimi.

Avrupa devletleri, ortak bir dış politika oluşturulması hususunda ilk hukuki düzenlemeyi 1 Temmuz 1987'de yürürlüğe konulan Tek Senet ile sağlamışlardır.

1 Kasım 1993'te yürürlüğe giren Maastricht Antlaşması'yla bütünleşmenin ekonomik alanlar dışında diğer alanlara kaydırılması hedeflenmiş ve  artık "Avrupa Birliği"'nden söz edilmeye başlanmıştır. Ayrıca bu Antlaşma ile Avrupa Birliği üç sütunlu bir yapıya dönüştürülmüştür.

ODGP'de fazla bir ilerleme sağlanamamış olmasına rağmen Amsterdam Antlaşması belli yeniliklerin ortaya çıkmasına öncülük etmiştir. Bu yenilikleri şu şekilde özetleyebiliriz:

- ODGP'ye yüksek temsilci atayarak AB'nin dış politika konusundaki etkinliğinin arttırılması,

- ODGP'ye Petersburg görevlerinin dahil edilmesi,

- Avrupa Komisyonu, Genel Sekreteri ve Avrupa Komisyonu yanında dış ilişkiler sorumlusunun da ODGP'ye eklenmesiyle devamlılığın sağlanması,

- Politika Planlama ve Erken Uyarı biriminin kurulması,

- Ortak tutum ve ortak eylemin dışında ortak stratejinin de belirlenmesi,

- Mevcut oybirliği sisteminin korunması ancak çok katı olan bu sistemi yumuşatmak için çekimserlik hakkının getirilmesi,

- Ortak eylemler sırasında karar vermede kullanılan çoğunluk oyunun yerine nitelikli çoğunlukla karar alınmasının daha geniş alanda kullanılması.

AB üyesi ülkelerin dış politika perspektifleri ve politika tutumları giderek daha fazla birbirine benzemektedir. Ancak bu durum ODGP'nin hükümetlerarası yapıdan tamamen uzaklaştığı anlamına gelmemelidir. Bu noktadaki temel gösterge ise veto kullanımının yoğunludur.

AB'nin "Dış İlişkiler" başlığı altında yer alan alanlar şunlardır: Ortak dış ve güvenlik politikası, terörizmin önlenmesi, kalkınma ve işbirliği, eğitim, çevre ve iklim değişikliği, uluslararası siber güvenlik politikası, insan hakları ve demorasi, göç konusunda işbirliği, madenlerin güvenilir şekilde çıkarılması, ticaret, çatışmaların önlenmesi, barış inşası ve arabuluculuk, krizlere müdahale, uyuşturucular, enerji diplomasisi, AB'nin genişlemesi, sağlık, insani yardım ve sivillerin korunması, nükleer güvenlik, bilim diplomasisi, su diplomasisi.

ABD, Japonya, Kanada, Rusya, Hindistan ve Çin ile eğitim, çevre, güvenlik, savunma ve insan hakları diyaloğu gibi birçok alanda ilişkilere sahip olan AB, bu ülkelerle düzenli zirveler düzenlemektedir.

İngiltere bazı AB üyesi ülkelerle (Polonya, İtalya, İspanya, Portekiz) birlikte ABD'ye destek verirken, Almanya ile Fransa AB'nin kendine özgü bir dış ve güvenlik politikası belirleyip bu politikaya bağlı kalmasını önermişler ve ABD'nin Irak'ı işgaline açıkça karşı olan bir politika izlemişlerdir.

ODGP konusunda karar alma mekanizmasına bir başka yenilik Nice Antlaşması ile getirilmiştir. 26 Şubat 2001 tarihinde imzalanıp 1 Şubat 2003 tarihinde yürürlüğe giren Nice Antlaşması ile Avrupa Güvenlik ve Savunma Politikası'nın ODGP'nin bir parçası olduğu resmen ilan edilmiştir.

Avrupa Güvenlik ve Savunma Politikası, 1997 yılında imzalanan ve 1999 yılında yürürlüğe giren Amsterdam Antlaşması ile oluşturulmuştur.

Avrupa devletleri, ortak bir dış̧ politika oluşturulması hususunda ilk hukuki üstlenmeyi 1 Temmuz 1987’de yürürlüğe konulan Tek Senet ile sağlamışlardır

BAB üyesi devletlerin askeri güçleri aşağıda belirtilen alanlarda kullanılabilir: